Artist: Seth Doyle (@unsplash)

Η «υλικοποίηση» της μνήμης, από την Ελένη Χασαποπούλου

Εκεί που ο χρόνος είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της μνήμης, έρχεται η φωτογραφία για να γίνει ο καλύτερος σύμμαχός της.

Διανύουμε –και έχουμε πολύ δρόμο ακόμα μπροστά μας- την εποχή της εικόνας σε κοινωνίες μαζικής παραγωγής και κατανάλωσης. Σε αυτόν το φαύλο κύκλο εγγράφεται ως σύμπτωμα της εποχής και η «υλικοποίηση» της μνήμης μέσω της φωτογραφίας. 

Η φωτογραφική μηχανή και το κινητό μετατρέπονται σε εργαλεία παραγωγής και διατήρησης αναμνήσεων σε μαζική ποσότητα. Αυτές τις εξελίξεις προκαλούν, αλλά και εκμεταλλεύονται κατά κόρον, τα κοινωνικά δίκτυα που θεσμοθέτησαν τη φωτογραφία ως μέσο διατήρησης της μνήμης και φυσικά ως μέσο αυτοπροβολής.

Και αυτό γιατί η υλικοποίηση  έχει δύο εκφάνσεις στα κοινωνικά δίκτυα· αφενός η μνήμη μετατρέπεται σε κάτι υλικό και απτό, τη φωτογραφία, αφετέρου αυτό που απεικονίζεται, σχετίζεται άμεσα με μια επίδειξη υλικότητας, κάτι που προκύπτει από τις περισσότερες φωτογραφίες –εξαιρουμένων των πιο καλλιτεχνικών και αφαιρετικών φωτογραφιών.

Παρατηρείται το φαινόμενο να ανεβαίνουν σε αυτά τα δίκτυα φωτογραφίες, που «περιέχουν τοποθέτηση προϊόντος» σαν να πρόκειται για κανονικές διαφημίσεις, όπου οι χρήστες στην προσπάθειά τους να προβάλλουν τον τρόπο ζωής τους και την καθημερινότητά τους, δεν  εστιάζουν  τόσο στις στιγμές, αλλά στα αντικείμενα.

Προβάλλουν  κυρίως τις μάρκες αυτών που φωτογραφίζουν, π.χ. των  υπολογιστών τους, συνήθως της γνωστής εταιρείας «μήλο», των ρούχων τους, των αυτοκινήτων τους, κ.ο.κ., που ονοματίζουν κατόπιν με διάφορα hashtags. Έτσι η φωτογραφία από αποτύπωση προσωπικών στιγμών γίνεται προϊόν.

Ως απόρροια λοιπόν του γενικότερου καταναλωτισμού, το να αιχμαλωτίζεις στιγμές σε πολλές διαδοχικές λήψεις έγινε αυτοσκοπός. Κάποτε έβγαζες επιλεγμένες φωτογραφίες σε ιδιαίτερες στιγμές, γιορτές, διακοπές κτλ, πήγαινες στο φωτογραφείο να τις εμφανίσεις και έπειτα τις τοποθετούσες σε ένα φωτογραφικό άλμπουμ στο σπίτι σου.

Τώρα από φόβο μήπως δεν απαθανατίσεις κάθε στιγμή, μηχανικά και ασυναίσθητα βγάζεις αλλεπάλληλες φωτογραφίες με το που καθίσεις σε μια καφετέρια, επισκεφθείς ένα καινούργιο μέρος ή συναντηθείς με κάποιον φίλο σου και τις ανεβάζεις στο προφίλ σου δημιουργώντας ολόκληρα άλμπουμ ψηφιακά και προσβάσιμα σε πολλούς, αν όχι σε όλους.

Επίσης,  με την ίδια ευκολία που βγάζεις φωτογραφίες, τις διαγράφεις κιόλας. Δεν χρειάζεται πλέον να μπεις στη διαδικασία να κάψεις ή να σκίσεις φωτογραφίες, όπως παλιά. Αρκεί να πατήσεις διαγραφή ή shift+delete –για τους πιο αποφασισμένους- και ό,τι είναι περιττό ή δυσάρεστο διαγράφεται αμέσως. Άραγε, ό,τι διαγράφεται τόσο εύκολα ψηφιακά, διαγράφεται εξίσου εύκολα και από τη μνήμη μας;  

Ενδεχομένως αυτή η μανία της εποχής μας με τη φωτογραφία να πηγάζει και από την «αγωνία» να νικήσουμε τη λήθη που επέρχεται εξαιτίας του χρόνου, απαθανατίζοντας όσο το δυνατόν περισσότερες στιγμές της ζωής μας. Άλλωστε, ό,τι είναι η γραφή για τη γνώση είναι και η φωτογραφία για τη μνήμη· όπως η γραφή διασώζει τη γνώση και την πληροφορία, έτσι και η φωτογραφία διασώζει ως ανάμνηση ό,τι αποτέλεσε παρόν για μια δεδομένη στιγμή.

Τοποθετείς τις στιγμές «στη συντήρηση», για να τις διατηρείς «φρέσκες» και να μπορείς ανά πάσα στιγμή να ανατρέχεις σε αυτές. Η συνέπεια όμως είναι ότι σταματήσαμε να βλέπουμε τη ζωή μέσα από τα δικά μας μάτια και αρχίσαμε να τη βλέπουμε μέσα από το φωτογραφικό φακό, που μάλλον, την παραμορφώνει.

Πού οδηγεί επομένως όλη αυτή η «υλικοποίηση» και ψηφιοποίηση της μνήμης; Ίσως με αυτόν τον τρόπο να δημιουργούμε ένα «κολάζ του εαυτού μας» στα κοινωνικά δίκτυα, ή καλύτερα της εικόνας που θέλουμε να δείξουμε προς τα έξω. Άραγε, είμαστε οι φωτογραφίες που ανεβάζουμε;

Μήπως τελικά αιχμαλωτίζοντας στιγμές μέσω της φωτογραφίας αιχμαλωτιζόμαστε εμείς οι ίδιοι και χάνουμε την αξία της στιγμής; Μόλις πατήσεις το «κλικ», ό,τι είναι παρόν μετατρέπεται αυτομάτως σε παρελθόν. Και εσύ δεν ήσουν εκεί για να το ζήσεις, αλλά για να το απαθανατίσεις.

 

Γράφει η Ελένη Χασαποπούλου

Thessaloniki Arts and Culture 

 

 

Διαβάστε επίσης

Close