Γεννιόμαστε και η πρώτη μας αναπνοή  είναι απόλυτα εξαρτημένη.

Σε αυτό το στάδιο, η επιβιωσή μας και η υγιής μας  ανάπτυξη – σωματική και συναισθηματική –  θεωρείται άρρηκτα συνδεδεμένη  με  τον σημαντικό «άλλον»( τη μητέρα). Η γνωριμία μας με τα εγκόσμια γίνεται μέσα από την όψη, τα μάτια, μέσα από τους ήχους, τις μυρωδιές του σημαντικού «άλλου».

Και αν όλα πάνε καλά, η προσκόλλησή μας σε μια ύπαρξη έξω από εμάς, δίνει στη συνέχεια τη θέση της στην ανεξαρτοποίηση, εξασφαλίζοντας  την ενδυνάμωση της ξεχωριστής προσωπικότητάς μας.

Κι αν όλα συνεχίζουν να πηγαίνουν καλά, στη  γνωριμία μας με τα εγκόσμια, συντελεί ιδανικά η γνωριμία με τον εαυτό μας, και αντιστρόφως, όσο συνεχίζει η ενδοσκόπηση τόσο διαμορφώνεται, αμφισβητείται, ανατροφοδοτείται η γνώση του «άλλου», της οποιασδήποτε δηλαδή ύπαρξης ή συνθήκης έξω από εμάς που έρχεται σε ενεργειακή αντίδραση με το «εγώ» μας.

Κάποια στιγμή,  στην πορεία της ζωής μας, θα αναγκαστούμε (ίσως) να  αναρωτηθούμε αν είμαστε, ή αν μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι.  Θα διεκδικήσουμε την πολυπόθητη αυτή έννοια της ελευθερίας,  δίνοντας ο καθένας μας  το δικό του ορισμό, βάση της δικής του αλήθειας και αυτοπραγμάτωσης.

Θα αποτινάξουμε – ή τουλάχιστον θα προσπαθήσουμε – τα δεσμά μας από ο,τιδήποτε καταπιέζει το «εγώ» που με τόσο κόπο καταφέραμε να πρωτοσυναντήσουμε, θα επαναστατήσουμε απέναντι σε ιδεολογίες και πεποιθήσεις που δε μας βολεύουν, που δεν συντονίζονται με το «εγώ» μας και θα οριοθετηθούμε πίσω από τα πλαίσια της προσωπικής μας αίσθησης ασφάλειας –  όπως το βρέφος αναζητά ενστικτωδώς την φροντίδα για να επιβιώσει.

Άλλωστε, ο νόμος της δράσης- αντίδρασης που διαδραματίζεται στις ανθρώπινες σχέσεις και στις προσλαμβάνουσες του εαυτού μας από το εξωτερικό περιβάλλον, χρωματίζει το  συναίσθημα, τη σκεψη και, εν τέλει, οδηγεί στην πράξη, ή στην απραξία.

Μια χημική αντίδραση συντελείται εδώ ανάμεσα σε δύο μέρη, το “εγώ” και το «άλλο», αναλογικά μεταλασσόμενα και ενεργειακά απόλυτα αλληλοεξαρτόμενα. Ή αλλιώς, θυμίζει τα συγκινωνούντα δοχεία που ό,τι ρίξεις στο ένα θα διοχετευτεί στο άλλο, όσο και αν εμείς θεωρούμε ότι αποκλείουμε  παντελώς με  φίλτρα τελευταίας γεννιάς  τις ακάθαρτες ουσίες…

Είναι αυτό που λέει ο υπαρξισμός, η ουσία είναι «όλα όσα η ανθρώπινη πραγματικότητα κατανοεί για τον εαυτό της σαν χαρακτηριστικά που έχουν υπάρξει» (1)
«αυτό που θέλουμε να πούμε είναι ότι ο άνθρωπος υπάρχει πρώτα, δηλαδή ότι ο άνθρωπος είναι πριν απ’ όλα αυτό που ρίχνεται προς ένα μέλλον κι αυτό που έχει συνείδηση πως προβάλλεται στο μέλλον»[2].

Όπως το έθετε ο Kierkegaard: «Η δυνατότητα για την ελευθερία είναι το μέλλον, και το μέλλον είναι για το χρόνο η δυνατότητα»• (3)

Ο χρόνος εδώ (κατά τον υπαρξισμό), είναι μια ατελείωτη διαδοχή και η ζωή που εκτυλίσσεται στο χρόνο δεν έχει παρόν.

Αντιλαμβάνομαι λοιπόν ότι η έννοια της ελευθερίας δεν έχει αντιληπτά πλαίσια αρχής και τέλους. Είναι άχρονη, αδόμητη, ενστικτώδης και τοποθετείταιστην βάση της άμεσης δράσης συνδεόμενη με το συναίσθημα της αγωνίας που αισθάνεται ένας άνθρωπος ερχόμενος αντιμέτωπος με μια δεδομένη κατάσταση.

Και εδώ γενάται το ερώτημα, δεν είναι τελικά η αγωνία, ως συνέπεια του φόβου, κινητήριος δύναμη για τη λήψη (ή μη ) των αποφάσεων; Μήπως δεν είναι το συναίσθημα που προκαλείται ενώπιον των υπερβατικών, των έξω από το  “εγώ” καταστάσεων;  Άρα, ο φόβος δεν είναι αυτος που παίρνει τα ηνία λόγω της συνειδητοποίησης των δυνατοτήτων μας, των πιθανοτήτων του “σωστού» και του «λάθους», των ενδεχομένων που παρουσιάζονται ως επιλογές μας;

Συνεπώς, πόσο ελευθεροι είμαστε όταν η ίδια η ελευθερία μας είναι κατ΄ουσίαν συνδεδεμένη με την αγωνία  μπροστά στο μη ελεγχόμενο; Πόσο ελεύθεροι είμαστε όταν η ίδια η ελευθερία  τείνει να αρνηθεί τον εαυτό της, καθόσον από την στιγμή που πραγματοποιούμε μια πράξη αυτή μας διαφεύγει; ‘Οταν η ίδια, κατά τον Wahl, δεν είναι αληθινή παρά όταν θριαμβεύει επάνω από αυτή την τάση προς την αγκύλωση;

Αισθάνομαι λοιπόν, ότι η έννοια της ελευθερίας για τον άνθρωπο είναι ένας “αγώνας”  αέναος,  απρόβλεπτος (όσο απρόβλεπτη είναι η ίδια η ζωή) και άνισος απέναντι στο ανεξερεύνητο της ανθρώπινης ύπαρξης.

Για τον λόγο αυτό, προτιμώ να  μετατρέψω αυτόν τον αγώνα σε συνοδοιπόρο μου, σε αφορμή αδιάλειπτης εξερεύνησης του “εγώ” και αυτεπίγνωσης και κυρίως, αποδοχής του «άλλου» ως προβολή της δικής μου αντιληπτικής πραγματικότητας.

Εν κατακλείδι,  παραθέτω τη ρήση  του Eric Hoffer  (4)  που προσωπικά μού απαντά  στο “αναπάντητο”  αρχικό μου ερώτημα:
«Έχεις ελευθερία όταν αισθάνεσαι άνετα με το χαλινάρι σου.»

Παραπομπές-σημειώσεις:

(1)    Sartre J.P., Το είναι και το μηδέν, (μτφρ. Κ. Παπαγιώργης), Παπαζήσης, (Αθήνα χ.τ. χ.χ.): 89.

(2)    Sartre J.P., Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός, ό.π.: 297.

(3)    Kierkegaard S., Η έννοια της αγωνίας, (μτφρ. Γ. Τζαβάρα), Δωδώνη, (Αθήνα-Γιάννινα 1985): 111.

(4)    1902-1983, Αμερικανός συγγραφέας και φιλόσοφος

Γράφει η  Αλεξάνδρα Λάμπρου

Thessaloniki Arts and Culture