Μουσείο Ρωμαϊκής Αγοράς Θεσσαλονίκης

Ένα αναλυτικό άρθρο με πλήρες φωτογραφικό υλικό για την Ρωμαϊκή Αγορά στην Θεσσαλονίκη.

Το μουσείο εκτείνεται κάτω από την επιφάνεια του εδάφους και ως συνέχεια της Κρυπτής Στοάς.

Στον προθάλαμό του, ο επισκέπτης μπορεί να βρει κείμενα με το ιστορικό αποκάλυψης της Ρωμαϊκής Αγοράς και των διεκδικήσεων για την ανάδειξή του, καθώς και στοιχεία για τις εργασίες ανέγερσης του μουσείου.

Στην κυρίως αίθουσα ξεδιπλώνεται η ιστορία του χώρου. Από τα ελληνιστικά χρόνια, οπότε λειτουργούσαν εργαστήρια παραγωγής αγγείων και ειδωλίων, την περίοδο ακμής της Ρωμαϊκής Αγοράς και μέχρι τον 4ο αιώνα, οπότε έπαψε να είναι το διοικητικό κέντρο της περιοχής και άρχισαν να λειτουργούν ξανά εργαστήρια κεραμικής. Επίσης, παρουσιάζονται εκθέματα που σχετίζονται με τη νεότερη ιστορία της περιοχής, κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας και μέχρι την πυρκαγιά του 1917. Όλαταεκθέματαπλαισιώνονταιαπόεπεξηγηματικάκείμενακαιφωτογραφίες.

Ο μοναδικός κίονας που βρέθηκε στον κτιστό αγωγό της ανατολικής στοάς (είχαν στο μεταξύ εντοπιστεί η κρυπτή στοά και τα ψηφιδωτά δάπεδα) αναστηλώθηκε την τελευταία ημέρα της ανασκαφής (31/3/1966) µε πρωτοβουλία του τότε εφόρου Αρχαιοτήτων Φώτη Πέτσα.

Ο κίονας παραμένει μέχρι σήμερα στον χώρο της Αγοράς ενώ φωτογραφίες από την ιστορική ημέρα της αναστήλωσής του (που σήμανε ουσιαστικά το τέλος του «πολέμου» και το κέρδος του μεγαλύτερου αρχαιολογικού χώρου στην καρδιά της πόλης) εκτίθενται στην πρώτη αίθουσα.

Η αφήγηση της ιστορίας της πόλης στο «κρυπτό» μουσείο αρχίζει από τον 3ο π.Χ. αιώνα σ’ έναν διάδρομο εκατέρωθεν του οποίου οι βιτρίνες φιλοξενούν σειρά ευρημάτων (από τα 25.000 και πλέον τα οποία ανακαλύφθηκαν στον χώρο από το 1962 μέχρι σήμερα που διήρκεσαν οι ανασκαφές).

Εργαστήρια κεραμικής και οστέινα εργαλεία (του 2ου π.Χ. αιώνα), τέσσερις ογκώδεις αμφορείς (παλαιστινιακής τεχνικής και εισαγωγής) του 148 π.Χ., ρωμαϊκές επιγραφές που «θέλουν» τη Θεσσαλονίκη μια πόλη ελεύθερη («Civitas libera»), ένα ογκώδες φαλλόσχημο τελετουργικό αγγείο με τη μορφή του Διονύσου του 1ου π.Χ. αιώνα, γυάλινα αγγεία από το βαλανείο με ανάγλυφη τη θεά Τύχη με το Κέρας της Αμάλθειας (1ος αιώνας π.Χ.), αρχαίοι δονητές… (από τα εξαρτήµατα του βαλανείου το οποίο εντοπίστηκε μόλις το 1997), δεκάδες λυχνάρια, εργαλεία του νομισματοκοπείου, εφυαλωμένα πιάτα κ.ά.

Πήλινο αλάβαστρο φαλλόσχημο τελετουργικό αγγείο με τη μορφή του Διονύσου, του 1ου π.Χ. αιώνα.

Ο χώρος του βαλανείου, οίκου ανοχής και λουτρών, που εντοπίστηκε μόλις το 1997 δίπλα από το Ωδείο της Αρχαίας Αγοράς περιλαμβάνει λουτρά (25 κτιστές μπανιέρες τοποθετημένες σε κυκλικό σχήμα), κυκλικές αίθουσες εφίδρωσης (σάουνα;), πισίνες, θερμαντικούς κλιβάνους, αλλά και εκατοντάδες κινητά ευρήματα (πήλινα και γυάλινα αγγεία, ίχνη τροφών, ομοιώματα φαλλών, ακόμα και θραύσματα από ένα είδος αρχαίου δονητή (με κινητό μάλιστα στέλεχος), τα οποία εκτίθενται σε ειδική «ακατάλληλη για ανηλίκους» αίθουσα του Μουσείου. Η ανέγερση του βαλανείου ανάγεται στα ύστερα ελληνιστικά χρόνια, διατηρείται μέχρι τα χρόνια του Βεσπασιανού, οπότε και καταστρέφεται πιθανότατα από σεισμό το 78 μ.Χ.

Ήταν μια φορά κι έναν καιρό, μια μαρμάρινη αφίσα-πρόγονος των σημερινών χάρτινων που επικολλούνται σε τοίχους και κολώνες που καλούσε τους πολίτες της ρωμαιοκρατούμενης Θεσσαλονίκης σε μονομαχικούς αγώνες.Μόνο που εκείνη η αφίσα του 259 μ.Χ ήταν εγχάρακτη και λαξευμένη σε μαρμάρινη πλάκα, και βαμμένη με εντυπωσιακό κόκκινο και μαύρο χρώμα. Και είχε κείμενο και επιγραφές αλλά και ζωγραφισμένες απεικονίσεις από σκηνές με μονομαχίες και θηριομαχίες και κυνήγια — ό,τι δηλαδή περιγραφόταν στο κείμενο της πρόσκλησης.Κι ύστερα η πρώτη μαρμάρινη αυτή αφίσα, στο πλαίσιο της ιδιότυπης «ανακύκλωσης» της εποχής, γυρίστηκε… ανάποδα κι έγινε πλάκα δαπέδου στην ορχήστρα του Ωδείου της Αρχαίας-Ρωμαϊκής Αγοράς της Θεσσαλονίκης. Αφού όμως σβήστηκαν τα ονόματα των αυτοκρατόρων τα οποία επικαλείται στον τρίτο κιόλας από τους δεκαεπτά στίχους της η επιγραφή:«Αγαθήι τύχηι

Υπέρ υγείας και σωτηρίας και νείκης και αιωνίου διαμονής των μεγίστων και θειοτάτων κυρίων ημών αηττήτων αυτοκρατόρων…… (κενό) ευσεβούς…» (αναγράφεται στην επιγραφή).

Είναι χαρακτηριστικό το σβήσιμο των ονομάτων των αυτοκρατόρων από τους αμέσους επόμενους «συνεχιστές» του έργου τους και πολιτικούς τους απογόνους. Είναι η damnatio memoriae (λατινική φράση που σημαίνει στην κυριολεξία «καταδίκη της μνήμης» και αναφέρεται στην επίσημη κύρωση μιας πολιτείας που αποσκοπεί στο να ακυρώσει κάθε ίχνος του ατόμου από τη ζωή του σαν μην είχε υπάρξει ποτέ…

Ένας πρόγονος της ζυγαριάς

Το Σήκωμα: Πρόκειται για μια μαρμάρινη κατασκευή – εργαλείο της εποχής (του 2ου μ.Χ. αιώνα) που χρησιμοποιούσαν οι έμποροι της αγοράς για τη μέτρηση του όγκου των προϊόντων (σιτάρι, κρασί, λάδι) τα οποία στη συνέχεια έχυναν μέσα σε αγγεία για την πώλησή τους. Σηκώματα (έτσι ονομάζεται η ιδιότυπη συσκευή – πρόδρομος της ζυγαριάς ή άλλων συσκευών ογκομέτρησης) έχουν εντοπιστεί σε άλλες ανασκαφές και χρησιμοποιούνταν από τον 5ο π.Χ. αιώνα. Το συγκεκριμένο αποκαλύφθηκε μόλις το 1995 κατά τη διάρκεια της ανασκαφής του χώρου της Αρχαίας Αγοράς.

Η έκθεση ολοκληρώνεται με λιγοστά ευρήματα από τη βυζαντινή περίοδο και την παρακμή της Αγοράς, την περίοδο της Τουρκοκρατίας και τέλος μία ενότητα με ευρήματα – αποκαΐδια (θραύσματα πολυτελών πιάτων από εφυαλωμένο πηλό και πορσελάνη) ενός εβραϊκού σπιτιού από τα πολλά των εβραίων κατοίκων τα οποία βρίσκονταν πέριξ της Αρχαίας Αγοράς και αποτεφρώθηκαν στην πυρκαγιά του 1917.

Στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, στην βόρεια πλευρά του, στα σύνορα με την Άνω πόλη, βρίσκεται η μεγάλη ρωμαϊκή αγορά, που αποκαλύφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 60, και έκτοτε ανασκάπτεται συνεχώς. Μία μεγάλη κιονοστοιχία αφήνει στο μέσον έναν μεγάλο ανοιχτό χώρο. Τα δύο μεγάλα συγκροτήματα που διασώθηκαν είναι το Ωδείο, στην ανατολική πλευρά της Αγοράς και μία εντυπωσιακή στοά, που λέγεταιcryptoporticusκαι συνδέεται με την λατρεία του Αγίου Δημητρίου. Η αγορά στην πράξη υπερβαίνει το μέγεθος της σημερινής πλατείας. Στην περιοχή έχουν κατά καιρούς βρεθεί αγάλματα αλλά και αρχιτεκτονικά μέλη ενός ναού ιωνικού μεγάλου μεγέθους, το οποίο προϋπήρχε εκεί.