Η σκληρή πειθαρχία που μπορεί να επιβάλλουν οι γονείς στα παιδιά είναι ο πιο κοινός παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη εναντιωματικής, επιθετικής ή υπερκινητικής συμπεριφοράς στα παιδιά.
Έρευνες στον τομέα της εξελικτικής κι σχολικής ψυχολογίας αναφέρουν πως οι αρνητικές οικογενειακές εμπειρίες στην παιδική ηλικία μπορεί να σχετίζονται με την ανάπτυξη συμπεριφορικών δυσκολιών στην πορεία του παιδιού.
Τι εννοούμε όμως με τον όρο <αρνητικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία>; Με τον όρο αυτό μπορούν να εννοηθούν η ελλειπής επίβλεψη των παιδιών, η αυστηρή πειθαρχία και οι σκληρές τιμωρίες, η αντιφατικότητα και η αμφιθυμικότητα της συμπεριφοράς των γονέων, οι ψυχικές διαταραχές των γονιων, οι συχνές γονεικές συγκρούσεις.
Η σκληρή πειθαρχία που μπορεί να επιβάλλουν οι γονείς στα παιδιά είναι ο πιο κοινός παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη εναντιωματικής, επιθετικής ή υπερκινητικής συμπεριφοράς στα παιδιά.
Ένας άλλος παράγοντας είναι η χρήση σωματικών και επιθετικών μορφών τιμωρίας από την πλευρά των γονιων. Ακόμη τα χαμηλά ποσοστά γονεικής τρυφερότητας και η χαμηλή συναισθηματική εμπλοκή ή ψυχρότητα των γονιών, οι κακές ή ανύπαρκτες σχέσεις των μελών της οικογένειας μπορεί να σχετίζεται με την ανάπτυξη εναντιωματικής συμπεριφοράς στην σχολική ηλικία.
Ένας ακόμη παράγοντας αυτός της επικριτικής και απορριπτικής στάσης των γονιων προς τα παιδιά προσχολικής ηλικίας φάνηκε να σχετίζεται με την εκδήλωση επιθετικών συμπεριφορών.
Επιπλέον παράγοντες όπως φτωχές επικοινωνιακές δεξιότητες των γονιών, χαμηλή συναισθηματική ανταποκρισιμότητα, χρήση επιθετικών τρόπων επικοινωνίας, γονική ψυχοπαθολογία, κυριαρχία αντικοινωνικών αξιών ή ανηθικών τακτικών και εκφοβιστικών συμπεριφορών στην οικογένεια, συχνοί καβγάδες και έντονες συγκρούσεις του ζευγαριού, σωματική, λεκτική και ψυχολογική κακοποίηση.
Έλλειψη επιβολής ορίων, συγχυσμένα οικογενειακά πρότυπα, ανωριμότητα των γονιών, αδύναμία και ευαλωτότητα των γονιών, παραβατικότητα των γονιών, απουσία του ενός εκ των δύο γονέων μπορεί να συμβάλουν στην εμφάνιση επιθετικών συμπεριφορών στα παιδιά.
Τα παιδιά που έχουν βιώσει αυτές τις αρνητικές εμπειρίες πολλές φορές μεταφέρουν τα κακά πρότυπα συμπεριφοράς στις αλληλεπιδράσεις τους με τους συνομηλίκους τους. Από την άλλη πλευρά οι συνομήλικοι αναγνωρίζουν στην συμπεριφορά αυτών των παιδιών της κακή πρόθεση. Η έρευνα δείχνει πως τα παιδιά που έχουν υποστεί σωματική κακοποίηση παρουσιάζουν περισσότερα προβλήματα πειθαρχίας από παιδιά που δεν έχουν κακοποιηθεί.
Μπορεί ωστόσο να μην υπάρχουν προβλήματα σαν αυτά που αναφέρθηκαν πιο πάνω ωστόσο να εκδηλώνονται επιθετικές συμπεριφορές από την πλευρά των παιδιών. Για αυτές τις περιπτώσεις η έρευνα αναφέρει πως ενδεχομένως κάποιες στάσεις των γονέων να δημιουργούν είτε τις προυπόθεσεις για την ανάπτυξη επιθετικών συμπεριφορών των παιδιών είτε να ενισχύουν την ιδιοσυγκρασιακή τάση των παιδιών προς την εκδήλωση επιθετικών συμπεριφορών.
Κάποιες γονεικές στάσεις που θα μπορούσε να ειπωθεί πως μπορεί να σχετίζονται με την εκδήλωση επιθετικών συμπεριφορών είναι η πλήρης έλλειψη ορίων από μέρους των γονιών όταν τα παιδιά τους βρίσκοται στην προσχολική ηλικία. Αυτή η στάση δεν βοηθά καθόλου τα παιδιά τα οποία καθώς μεγαλώνουν αδυνατούν να ελέγξουν την συμπεριφορά τους και καταφεύγουν σε παρορμητισμούς.
Αυτή η αδυναμία των παιδιών να αυτοελέγξουν την συμπεριφορά τους τους δημιουργεί άγχος και κατά συνέπεια κλιμακώνονται οι παρορμητικές και αντιδραστικές συμπεριφορές τους με αποτέλεσμα να συναντούν μεγάλες δυσκολίες ένταξης σε σχολικά πλαίσια.
Η αντιδραστικότητα αυτή αυξάνεται επιπλέον όταν οι συμμαθητές τους τους απορρίψουν και όλος αυτός ο φαύλος κύκλος της αντιδραστικής συμπεριφοράς κορυφώνεται με την λανθασμένη τακτική των γονιών αυτή της εκ των υστέρων επιβολής σωματικής τιμωρίας, η οποία κάνει τα παιδιά πιο επιθετικά εδραιώνοντας την αντικοινωνική ανταπόκριση τους σε κοινωνικά πλαίσια.
Άλλη περίπτωση είναι αυτή που τα παιδιά εκδηλώνουν επιθετική συμπεριφορά στο σχολείο ή σε διάφορες κοινωνικές συνθήκες καθότι αυτή η συμπεριφορά είναι αποδεκτή από το οικογενειακό πλαίσιο.
Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις πολύ δύσκολων παιδιών που έχουν γεννηθεί με μια δύσκολη ιδιοσυγκρασία και που αυτή η συνθήκη εκ των πραγμάτων είναι πολύ δύσκολη στο χειρισμό της από τους γονείς.
Σε οποιαδήποτε από τις παραπάνω περιπτώσεις το παιδί και η οικογένεια του θα πρέπει να κατανοήσει τη δυναμική διαδικασία επώασης επιθετικών πράξεων μέσα από την ψυχοθεραπευτική διαδικασία προκειμένου να διαφοροποιηθεί με όφελος την αλλαγή του πλαισίου συμπεριφορικής αντίδρασης του παιδιού.
Γράφει η Δρ. Αριστονίκη Θεοδοσίου-Τρυφωνίδου
Ψυχολόγος Σχολικής-Εξελικτικής κατεύθυνσης
Thessaloniki Arts and Culture http://www.thessalonikiartsandculture.gr
