Μια εικόνα που δεν ξεχνιέται, Πλάτων Ριβέλλης

Μια εικόνα που δεν ξεχνιέται, Πλάτων Ριβέλλης

Paul Strand (1890-1976) – Thomas Ruff (1958-) Ένας συλλογισμός γύρω από το φωτογραφικό πορτρέτο.

Ο συλλογισμός αυτός μπορεί να ξεκινήσει με την εύλογη αποδοχή ότι δεν πρόκειται παρά για άλλο ένα φωτογραφικό θέμα από τα σχετικώς λίγα που μας προσφέρει η παρατήρηση τού κόσμου γύρω μας. Και δεν είναι απίθανο στην ίδια απλή διαπίστωση να καταλήξει ο συλλογισμός στην ολοκλήρωσή του. Θα ήταν όμως ενδιαφέρον στην πορεία των σκέψεων να θιγούν μερικές ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν το θέμα πορτρέτο, μερικά διαδεδομένα στερεότυπα γύρω από αυτό και ορισμένες εγγενείς του δυσκολίες. Άλλωστε οι μικρές διαφοροποιήσεις είναι αυτές που δίνουν νόημα σε όλα τα κατά τα άλλα όμοια θέματα τής φωτογραφίας και πράγματα τής ζωής.

Αν κάθε φωτογραφία είναι ένα πορτρέτο τού εσωτερικού κόσμου τού δημιουργού-φωτογράφου, ακόμα περισσότερο τον αφορά η “εικόνα και ομοίωσή του” μέσα από τα πρόσωπα των συνανθρώπων του, που είναι εν μέρει ο καθρέφτης τού ίδιου. Αν μάλιστα αναλογιστεί κανείς τη σημασία τού χρόνου στην ταυτότητα τής φωτογραφίας, γίνεται προφανής η έλξη και η απειλή που ασκεί κάθε φωτογραφικό πορτρέτο, αφού αυτό σταματάει και υπογραμμίζει τον χρόνο.

Δεν είναι επομένως τυχαία η ανησυχία που προκαλεί σε κάθε άνθρωπο ο στραμμένος στο πρόσωπό του φωτογραφικός φακός. Μια ανησυχία που δεν χρειάζεται να εξηγηθεί μέσα από παγανιστικές και θρησκευτικές εμμονές και φοβίες, αλλά που υπάρχει σε κάθε άνθρωπο που αντικρίζει τον όμοιό του, άρα τον εαυτό του, μέσα στον κόσμο και τον χρόνο. Οι άγνωστοι και υπέροχοι προϊστορικοί καλλιτέχνες των σπηλαίων ζωγράφιζαν τα ζώα γύρω τους. Ένας μόνον από αυτούς πήρε το θάρρος να ζωγραφίσει ένα ανθρώπινο πρόσωπο, γεγονός που αποκαλύφθηκε επειδή τυχαία η σπηλιά ανοίχτηκε από το απώτατο άκρο της, μια και εκεί είχε κρύψει ο καλλιτέχνης την ιερόσυλη πράξη τής αποτύπωσης ενός προσώπου.

Το φωτογραφικό πορτρέτο όμως έχει και μια άλλη βαριά κληρονομία. Αυτή τής οικογενειακής αναμνηστικής φωτογραφίας που υπάρχει πίσω από κάθε φωτογραφικό ξεκίνημα. Η σημασία της γίνεται αντιληπτή αν σκεφτεί κανείς με πόση δυσκολία και πόσο σπάνια οι καλοί δημιουργοί-φωτογράφοι, από τη στιγμή που χάνουν την πρώτη τους φωτογραφική αθωότητα, σηκώνουν τον φακό τους στα οικεία τους πρόσωπα,.

Πολλοί φωτογράφοι, στην προσπάθειά τους να δώσουν ένα στίγμα στο φωτογραφικό πορτρέτο, υιοθετούν δογματικές απλουστεύσεις που δεν αντέχουν στην κριτική. “Πρέπει να γνωρίζεις καλά τον φωτογραφιζόμενο”. Καμία όμως καλή φωτογραφία δεν αποδεικνύει καλή γνώση τού εικονιζόμενου θέματος. Ούτε τα καλά πορτρέτα απεικονίζουν πάντα οικογενειακά πρόσωπα των φωτογράφων. “Πρέπει να αποδίδεται η προσωπικότητα τού φωτογραφιζόμενου”. Χρειάζονται χρόνια για να έχει κανείς την υποψία ότι κατάλαβε την προσωπικότητα κάποιου, χωρίς και πάλι να μπορεί να την αποδώσει με όλες τις διαθέσιμες λέξεις. Και θα αρκέσει μια στιγμή και μια φωτογραφία; “Κάθε πορτρέτο είναι ένα ερωτηματικό πάνω στον φωτογραφιζόμενο”. Ή επίσης: “Κάθε πορτρέτο είναι ένα πορτρέτο τού φωτογράφου”. Μήπως όμως αυτά τα δύο δεν ισχύουν για κάθε καλή φωτογραφία;

Η απλοϊκή αλλά ουσιαστική παρατήρηση τής μητέρας ενός νεαρού αμερικανού φωτογράφου μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο ουσιαστική σειρά σκέψεων. “Γιατί παιδί μου φωτογραφίζεις ανθρώπους που δεν γνωρίζεις;”. Παρατήρηση που μπορεί να συμπληρωθεί: και που δεν γνωρίζει ο θεατής.

Την απάντηση την έδωσε ο μεγάλος Paul Strand: “Πορτρέτο είναι μια φωτογραφία κάποιου που δεν ξέρεις, αλλά που δεν θα ξεχάσεις ποτέ”. Στην ουσία, βέβαια, αυτή είναι η αξία κάθε φωτογραφίας.

Γι’ αυτό και το ασπρόμαυρο πορτρέτο τής Ρεβέκκας, πρώτης συζύγου τού Paul Strand, με το καρφωμένο επάνω μας διαπεραστικό και λίγο φλου (άρα υγρό, άρα συγκινημένο) βλέμμα και την αδρή ερμαφρόδιτη ομορφιά θα μας στοιχειώνει για πάντα.

STRAND PAUL 1890-1976  0022

Και γι’ αυτό η απρόσωπη έγχρωμη απεικόνιση ενός άγνωστου άνδρα από τον Thomas Ruff δεν θα είναι παρά ένα ασήμαντο στοιχείο μιας τυπολογικής αλυσίδας, που επιχειρεί να προκαλέσει το ενδιαφέρον μας με την αναφορά σε νοητικές κατασκευές.

Ruff-Thomas-1958- 0006

Η μια είναι φωτογραφία αιώνια και η άλλη εναλλάξιμη. Η μια αβίαστα συνεχίζει την πορεία της μέσα μας και η άλλη ούτε το επιχειρεί, ούτε το επιθυμεί. Γιατί στην μία ο φωτογράφος εκτίθεται, ενώ στην άλλη απλώς εκθέτει.

πηγή: rivellis.gr

Διαβάστε επίσης

Close