Η συνοικία της Θεσσαλονίκης με τις πολλές πλατείες, τον κήπο των Εθνών και τον Σιδηροδρομικό Σταθμό.

Η περιοχή της Ξηροκρήνης πήρε το όνομα της από την ομώνυμη περιοχή της Κωνσταντινούπολης, καθώς πρόσφυγες από την Πόλη και τη Μικρά Ασία αποτέλεσαν τους πρώτους οικιστές της περιοχής μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923 αλλά και τα Σεπτεμβριανά του 1955.

Η περιοχή πολεοδομικά ορίζεται βόρεια από τη Λεωφόρο Καλλιθέας, νότια από το οικοδομικό τετράγωνο του κτιρίου του Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού και την οδό Μοναστηρίου και τέλος από τις οδούς Λαγκαδά, Μιχαήλ Καλού και Δραγουμάνου.

Ακόμα πυκνότερα κατοικήθηκε μετά το κύμα αστυφιλίας που αναπτύχθηκε τη δεκαετία του ’60 και του ’70. Εκείνης της περιόδου είναι και οι ευδιάκριτες στον ορίζοντα της πόλης, τέσσερις δωδεκαώροφες εργατικές πολυκατοικίες που αποτελούν σήμα κατατεθέν της ευρύτερης περιοχής.

Στα ελληνιστικά χρόνια είχε χαρακτήρα κατά κύριο λόγο νεκροταφειακό όπως μαρτυρούν οι πολυάριθμοι τάφοι που βρέθηκαν σε ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν κατά την ανέγερση πολυκατοικιών αλλά και κατά την κατασκευή του Μετρό.

Αυτός ο χαρακτήρας συνεχίστηκε στα πρώτα χριστιανικά χρόνια ταυτόχρονα όμως με όλο και περισσότερο αναπτυσσόμενες οικιστικές και εμπορικές δραστηριότητες στην περιοχή της Χρυσής Πύλης της πόλης (στη σημερινή πλατειά Βαρδαρίου) αλλά και στο Τσερέμπουλον (το βυζαντινό λιμάνι της πόλης που καταλάμβανε την περιοχή όπου σήμερα βρίσκονται τα Δικαστήρια και τα Λαδάδικα).

Στα όρια της περιοχής Ξηροκρήνης, πάνω από την πλατεία Βαρδαρίου (όπου και η ”Χρυσή Πύλη”) και συγκεκριμένα στη συμβολή των οδών Λαγκαδά και Αγίου Δημητρίου, τοποθετείται το μαρτύριο του Αγίου Νέστορα, μαθητή του Αγίου Δημητρίου. Εκεί βρέθηκε ναός του πρώτου μισού του 5ου αιώνα που πιθανώς να είναι κοιμητηριακού χαρακτήρα και να συνδέεται με το μαρτύριο και τη μνήμη του αγίου.

Άλλωστε και οι οδοί Αγίου Δημήτριου & Αγίου Νέστορος καθιερώθηκαν εκεί για να τονισθεί το γεγονός στην τοπική μνήμη. Ανασκαφές έφεραν επίσης στο φως άλλους δυο χριστιανικούς κοιμητηριακούς ναούς (από τους συνολικά πέντε ολόκληρης της Θεσσαλονίκης).

Ναός του 6ου αιώνα εντοπίστηκε στην οδό Μαργαροπούλου – πίσω ακριβώς από το Σιδηροδρομικό Σταθμό. Ένας ακόμη παλαιοχριστιανικός ναός ανακαλύφθηκε στις παρυφές του Δυτικού αρχαίου νεκροταφείου λίγο έξω από την πλατεία Δημοκρατίας κτισμένος μάλιστα πάνω σε ένα συγκρότημα αποθηκών της ύστερης αρχαιότητας, καταδεικνύοντας και τον εμπορικό χαρακτήρα του τόπου.

Ο ναός αυτός καταστράφηκε τον 7ο μ. Χ. αιώνα ενδεχομένως από τις επιδρομές των Σλάβων. Κατά την οθωμανική περίοδο την περιοχή χαρακτηρίζει η πλήρης εμπορευματοποίηση του άξονα της Μοναστηρίου με την ανέγερση χανιών και αποθηκών.

Όσον αφορά το οδωνύμια της περιοχής, είναι αφιερωμένα κυρίως σε βυζαντινούς λόγιους (Χαλκοκονδύλης, Χρυσολωράς) και σε ήρωες πεσόντες του Έπους του ’40 (Μπαλόγλου, Ρεγκούκος κ.ά.).

Άλλωστε και ο αρχιτέκτων του κτιρίου του Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού που δεσπόζει στην περιοχή, έπεσε ηρωικά στην Πίνδο κατά τον Πόλεμο, αφήνοντας στη Θεσσαλονίκη ένα από τα πιο πρωτοποριακά κτίρια της εποχής, που ξαφνιάζει ακόμα και σήμερα με την προωθημένη χρήση του φυσικού φωτός και την άνεση των χωρών του, εξυπηρετώντας καθημερινά χιλιάδες πολίτες και επισκέπτες και της πόλης.

Αξιομνημόνευτα στοιχεία εν πολλοίς άγνωστα για την Ξηροκρήνη, είναι πως στην περιοχή λειτουργούσε από το 1878 το ‘Σαπωνοποιείο του Γιάκου’, ενώ ήδη από το 1939 λειτουργεί Παράρτημα Ξηροκρήνης του Σώματος Ελληνικού Οδηγισμού.

Βαρύνουσας σημασίας είναι και η αντιστασιακή δράση των κατοίκων κατά τη γερμανική κατοχή. Στην Ξηροκρήνη υπήρχε κρησφύγετο αντιστασιακών με τυπογραφείο για έκδοση προκηρύξεων και ενημερωτικού υλικού. Το κρησφύγετο όμως ανακαλύφθηκε από τους Ναζί και καταστράφηκε.

Στη λογοτεχνία εμφανίζεται έως και στη σύγχρονη εκδοτική παραγωγή, όπως στο βιβλίο του Γιάννη Ατζακά ”Κάτω από τις οπλές” (2010), όπου παρουσιάζεται γλαφυρά η ταραγμένη εποχή του πραξικοπήματος των Συνταγματαρχών. Εκεί ανακαλύπτουμε εικόνες και ήχους της περιοχής του Σταθμού, με τη Μεγάλη Εβδομάδα στους Αγίους Πάντες, μέσα από τα μάτια ενός στρατιώτη που αναμένει τη μεταφορά του σε κοντινό στρατόπεδο…

Ο Παιδικός Σταθμός Ξηροκρήνης χρονολογείται από το 1934 και είναι ένα από τα παλαιότερα κτίσματα που έχει στην ιδιοκτησία του ο Δήμος Θεσσαλονίκης.

Επίσης αποτελεί έναν από τους πρώτους Παιδικούς Σταθμούς που κτίστηκαν στην Ελλάδα. Αποτελεί κλασικό σχέδιο παιδικού σταθμού των αρχών του 20ου αιώνα, με κεραμοσκεπή και φυτεμένη μικρή αυλή με αμυγδαλιές και αγιόκλημα. Το 1940 υπέστη σοβαρές καταστροφές από τους βομβαρδισμούς που έπληξαν την περιοχή και χρειάστηκε να ανακαινιστεί, για να επαναλειτουργήσει επτά χρόνια αργότερα. Λειτούργησε έως το 2009 και μέχρι σήμερα παραμένει κλειστός, με στόχο την ανακατασκευή και επαναλειτουργία του.

Στην επονομαζόμενη Άνω Ξηροκρήνη, θεμελιώθηκε το 1897 ο Ναός της Αγίας Παρασκευής (σήμερα επί της οδού Λαγκαδά) και το 1900 ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Αθανάσιος τέλεσε τα εγκαίνιά του. Ο Ναός είναι βυζαντινού ρυθμού στον τύπο του σταυροειδούς μετά τρούλου και στην αρχιτεκτονική του παρουσιάζονται αναγεννησιακά στοιχεία.

Η ανέγερση του Ναού είχε άμεση σχέση με την λειτουργία του παρακείμενου νεκροταφείου. Το 1875 η Κοινότητα των Ορθοδόξων Θεσσαλονίκης-στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που παραχώρησε το δικαίωμα ανεξαρτήτων κοιμητηρίων στους ορθοδόξους-ανέθεσε στη Φιλόπτωχο Αδελφότητα Κυριών τη δημιουργία νέου κοιμητηρίου.

Το 1886 έγινε η μελέτη του έργου και, παρά τις αντιδράσεις των Βουλγάρων, το 1892 επιδικάζεται ο χώρος στην Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα της Θεσσαλονίκης.

Το 2004 έγινε εξωτερικά η αναπαλαίωση του Ναού και η μετατροπή μεγάλου τμήματος του κοιμητηρίου σε χώρο πρασίνου. Για ιστορικούς λόγους διατηρήθηκε ένα μικρό τμήμα του κοιμητηρίου με τάφους του 19ου και αρχών του 20ου αιώνα.

Κατά την σωζόμενη παράδοση στον τόπο του αγιάσματος ετάφη ο άγιος νεομάρτυρας Αθανάσιος ο Κουλακιώτης το 1774.

Ο πρώτος ναός της Ξηροκρήνης μετά την εγκατάσταση των προσφύγων, κτίστηκε το 1924. Ήταν όμως μικρός και δεν ικανοποιούσε τις λατρευτικές ανάγκες των κατοίκων της περιοχής των οποίων ο αριθμός καθημερινά αυξανόταν. Το 1932 θεμελιώνεται ο σημερινός Ναός, ρυθμού τρίκλιτης βασιλικής με καμπαναριό.

Στην κατασκευή του συνέβαλαν οι λαχανοκηπουροί του Μελισσοχωρίου που τότε είχαν τις καλλιέργειες τους στην περιοχή καθώς και πρόσφυγες από την Αδριανούπολη της Ανατολικής Θράκης που εγκαταστάθηκαν στην Ξηροκρήνη με την Ανταλλαγή Πληθυσμών.

Λόγω της διαφωνίας των κατοίκων σε ποιον άγιο θα αφιερωθεί ο νέος ναός, αποφασίσθηκε από τον τότε Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιο, να αφιερωθεί στους Αγίους Πάντες, ως δείγμα ενότητας και ομοφροσύνης. Εγκαινιάσθηκε το 1967 από το Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Παντελεήμονα Α’ και εσωτερικά περιλαμβάνει παρεκκλήσιο του Άγιου Τρύφωνος που τιμάται δεόντως από τους πρόσφυγες που έλκουν την καταγωγή τους από την Ανατολική Θράκη.

Αυτό αποτελεί ένα ιδιαίτερο δείγμα ευλάβειας των Θρακών προς τον προστάτη των αμπελουργών άγιο Τρύφωνα, καθώς ασχολούνταν και στην παλιά και στη νέα τους πατρίδα με τις αμπελοκαλλιέργειες.

Τον Αύγουστο του 1953 ιδρύθηκε η ενορία του Αγίου Νικολάου Ξηροκρήνης (ο άγιος Νικόλαος καθώς γεννήθηκε, έζησε και έδρασε στη Μικρά Ασία, ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στους πρόσφυγες κατοίκους της περιοχής, γι’ αυτό και ο ναός αφιερώθηκε στη μνήμη του). Πρόχειροι ναΐσκοι κτίζονταν και γκρεμίζονταν ως το 1958, όταν ο τότε Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Παντελεήμων Α’ θεμελίωσε το Ναό, ο οποίος σώζεται μέχρι σήμερα.

Ο ίδιος προέτρεψε τους υπευθύνους, για την θεμελίωση του δεύτερου μεγαλύτερου Ναού πράγμα που τελικά έγινε το 1966. Τα σχέδια του νέου ναού εκπόνησε ο επιφανής Αρχιτέκτων Παιονίδης.

Τα θυρανοίξια της τρίκλιτης πετρόκτιστης βασιλικής με το ενσωματωμένο στην πρόσοψή του καμπαναριό, τελέσθηκαν από τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Λεωνίδα το 1970 και με απόφαση του ιδίου μετονομάσθηκε ο παλαιός ναός σε Ι.Ναό Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου αποτελώντας έτσι τον πρώτο Ναό στην Ελλάδα αφιερωμένο στους μεγάλους Θεσσαλονικείς Αγίους – φωτιστές των Σλάβων και προστάτες της Ευρώπης.

Ο νέος Ναός εγκαινιάσθηκε το 1975 από τον – μικρασιάτη στην καταγωγή – Μητροπολίτη Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως Διονύσιο. Αξίζει να αναφερθεί ότι στεγάζει εξαιρετικής τέχνης και αισθητικής μαρμάρινα γλυπτά όπως προσκυνητάρια, άμβωνα και αρχιερατικό θρόνο, του Τήνιου γλύπτη Φιλιππότη.

Η περιοχή της Ξηροκρήνης και το ιδιαίτερης ”αστικής-urban αισθητικής” τοπίο της έγινε πεδίο καλλιτεχνικής έκφρασης στα πλαίσια της 15ης Μπιενάλε Νέων Καλλιτεχνών της Ευρώπης & της Μεσογείου (Οκτωβριος-Νοεμβριος 2011).

Μετά από 25 χρόνια, η Μπιενάλε επέστρεψε στην πόλη της Θεσσαλονίκης (και για πρώτη φορά πραγματοποιήθηκε σε δύο διαφορετικές πόλεις της Μεσογείου: Θεσσαλονίκη και Ρώμη) με θέμα το ερώτημα «Συμβίωση; / Symbiosis?». Πεντακόσιοι νέοι και νέες δημιουργοί, από 26 διαφορετικές χώρες, κλήθηκαν να επαναδιαπραγματευθούν την έννοια της συμβίωσης και να απορρίψουν τον αποκλεισμό κοινωνικών ομάδων, όπως είναι οι μετανάστες, άτομα με ειδικές δεξιότητες κ.ά.

Συγκεκριμένα, οι καλλιτέχνες Woozy και Kez, των Carpe Diem (συλλογικού φορέα δημιουργίας και προώθησης δημόσιων τοιχογραφιών στην Ελλάδα), έθεσαν ως καμβά εικαστικής παρέμβασης τις εργατικές κατοικίες της Ξηροκρήνης με την δημιουργία υπαίθριων τοιχογραφιών.

Οι τοιχογραφίες αποτυπώνουν τις ιδέες και την ενέργεια των καλλιτεχνών για έκφραση και δημιουργία, την ανάγκη για την οικειοποίηση του δημόσιου χώρου. Δίνουν επίσης μια αφορμή να ωθήσουν τους πολίτες να βγουν στους δρόμους, να συνδιαλλαχθούν, να μιλήσουν, να κοιτάξουν, βάζοντας χρώμα και φαντασία στη ζωή τους.

Στην Ξηροκρήνη στεγάζονται 3 Βιβλιοθήκες του Δικτύου Βιβλιοθηκών Δήμου Θεσσαλονίκης:

Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Ξηροκρήνης-Χατζητσίρου & Πελειάδου 1

Παιδική Βιβλιοθήκη Ξηροκρήνης-Γρηγορίου Κολωνιάρη 23

Παιδική Βιβλιοθήκη Σιδηροδρομικού Σταθμού-Αναγνωσταρά 9-11.

Επίσης στο 16ο Λύκειο στεγάζεται η Πρότυπη Σχολική Βιβλιοθήκη που δημιουργήθηκε υπό την αιγίδα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Το 2013 ολοκληρώθηκε το Μητροπολιτικό Πνευματικό Κέντρο ”Σταθμός Αγάπης” δίπλα στο Ναό των Αγίων Πάντων, που προσφέρει ηθική και υλική στήριξη σε εμπερίστατους πολίτες, αποτελώντας ταυτόχρονα το Πολιτιστικό-Πνευματικό Κέντρο της Ενορίας. Εγκαινιάσθηκε τον Οκτώβριο του 2013 απο τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και παρέστη τιμητικά η Ένωση Μικρασιατών Φοιτητών.

Στην περιοχή τιμάται η μνήμη του αντιστασιακού αθλητή της Θεσσαλονίκης Γεωργίου Ιβάνωφ, με γλυπτική σύνθεση που τον αναπαριστά δέσμιο κατά τη ναζιστική κατοχή (το άγαλμα βρίσκεται επί της οδού Λαγκαδά) καθώς και με οδό που φέρει το όνομά του στην Ξηροκρήνη.

Η γέφυρα των Αγίων Πάντων, ως ένα σήμα κατατεθέν της περιοχής, ζωγραφίστηκε από νέους σπουδαστές γραφίστικης μαζί με το Βρετανό street artist Cedar Lewisohn. Τον τοίχο της γέφυρας κοσμεί ένα σχέδιο εμπνευσμένο από την πόλη και την ιστορία της, θέτοντάς την ως μια δίοδο πολιτισμού από το κέντρο προς την περιφέρεια.

Μια επιπλέον δράση ήταν αυτή της δημιουργίας ενός αστικού κήπου στο πρότυπο λειτουργίας των κοινόχρηστων κήπων της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου (public community gardens), στη συμβολή των οδών Λαγκαδά και Αγίων Πάντων. Ο σχεδιασμός και η κατασκευή του κήπου στηρίζεται στη επαναχρησιμοποίηση 1500 περίπου λάστιχων αυτοκινήτων σε 4 ενότητες που συνδέονται άμεσα, αποτελώντας ένα σύνολο που οριοθετεί έναν οργανωμένο χώρο πρασίνου και αναψυχής.

Στις πολλαπλές λειτουργίες του πάρκου εντάσσονται: ένας χώρος συναθροίσεων με αμφιθεατρικά καθίσματα, που μπορεί να χρησιμοποιείται για μικρές παραστάσεις, ένας ελεύθερος χώρος χαμηλού πρασίνου με καθιστικά, που λειτουργεί ως μια νοητή παιδική χαρά αλλά και ως χώρος αναψυχής κατοίκων της γειτονιάς καθώς και μια ενότητα όπου κυριαρχούν πυκνά και ψηλά φυτά, ενισχύοντας το πράσινο του κήπου και βελτιώνοντας το μικροκλίμα.

Πηγή mikrasiatwn.wordpress.com

Thessaloniki Arts and Culture http://www.thessalonikiartsandculture.gr