Γενικά περί σεξουαλικότητας

Η σεξουαλικότητα αποτελεί μια απίστευτα ισχυρή κινητήριο δύναμη που προάγει την ίδια τη ζωή, αναβαθμίζει την ποιότητά της και αποτελεί συχνά ρυθμιστικό παράγοντα πολλών και σημαντικών, πολλές φορές, επιλογών μας. Μας ωθεί προς την εγγύτητα, τον έρωτα και τη συνύπαρξη, ισορροπεί τη σκέψη και τα συναισθήματα και γενικά συμβάλλει αποφασιστικά στη σωματική και ψυχική μας υγεία. Ως εκ τούτου, απλές και καθημερινές λαϊκές εκφράσεις -που υπονοούν πως το άτομο έχει κάνει έρωτα- του τύπου «χαλάρωσα», «ηρέμησα», «ξελαμπικάρισα» κ.τ.λ. κάθε άλλο παρά τυχαίες είναι…

Υπάρχουν αρκετά ζευγάρια που εξακολουθούν να έχουν ερωτική ζωή ακόμα και μέχρι τα βαθιά τους γηρατειά. Βασική προϋπόθεση είναι, όμως, η ύπαρξη μιας καλής ψυχικής και σωματικής υγείας, ενός/μίας συντρόφου καθώς και μιας σχέσης συντροφικότητας και αγάπης. Όσο καλύτερη είναι, λοιπόν, η υγεία κάποιου τόσο περισσότερο μπορεί να διατηρηθεί σεξουαλικά ενεργός ακόμα και σε μεγάλη ηλικία. Ισχύει, όμως, και το ακριβώς αντίστροφο. Δηλαδή, η διατήρηση μιας ενεργής σεξουαλικής ζωής και σε μεγάλη ηλικία συμβάλει στη διατήρηση της καλής κατάστασης της υγείας κάποιου.

Συχνά, όμως, ο όρος «σεξουαλικότητα» παρερμηνεύεται, ταυτιζόμενος με το σεξ. Η σεξουαλικότητα, όμως, συμπεριλαμβάνει πολύ περισσότερα πράγματα από την ερωτική πράξη αυτή καθαυτή. Μέσα από αυτήν, εκφράζεται ένα σημαντικότατο μέρος της προσωπικότητάς μας που αφορά στην ικανότητά μας να επικοινωνούμε άμεσα και έμμεσα με έναν Άλλον, να μοιραζόμαστε σώμα, συναισθήματα, χρόνο, έγνοια, πάθος και όμορφες στιγμές, δηλαδή αφορά στην ικανότητά μας για εγγύτητα αλλά και για παροδική απώλεια των προσωπικών μας ορίων -ώστε να μπορούμε να γινόμαστε ένα με τον Άλλον- ανακτώντας τα, όμως, και πάλι, διατηρώντας τη συγκρότηση και συνοχή του Εαυτού μας.

Με άλλα λόγια, η σεξουαλικότητά μας είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στη βιολογία του σώματός μας και του αποστάγματος του συνόλου των εμπειριών μας τόσο από τη διαπαιδαγώγηση όσο και από τις όποιες κοινωνικές μας επιρροές.

Δυστυχώς, ο τρόπος που συχνά τα Μ.Μ.Ε. παρουσιάζουν και πραγματεύονται τη σεξουαλικότητα δημιουργούν, ιδιαίτερα στα νεότερης ηλικίας άτομα, σύγχυση, ασάφεια και ανασφάλεια. Άνδρες και γυναίκες παρουσιάζονται ως, σεξουαλικά, πολύ ενεργά και απελευθερωμένα άτομα που μικρή μόνο αντιστοιχία έχουν με την πλειοψηφία των σεξουαλικά ενεργών ατόμων, ασχέτως ηλικίας. Αυτού του είδους η στάση φαίνεται -απ΄ό,τι δείχνουν και πολλά ερευνητικά ευρήματα- πως αποτελεί έναν ανασταλτικό, στην ουσία, παράγοντα για μια αυθεντική και σε βάθος σεξουαλική ευχαρίστηση.

Η θεώρηση της σεξουαλικότητας σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας

Καθώς τα χρόνια περνούν, το σώμα και η ψυχολογία μας μπορεί να αλλάζουν αλλά η σεξουαλικότητά μας δεν εξαφανίζεται ως δια μαγείας και ούτε έχει συγκεκριμένη ημερομηνία λήξης. Μας ακολουθεί σε όλη τη διάρκεια της ζωή μας και, παρόλο που εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο σε διαφορετικές περιόδους της, είναι συνεχώς παρούσα, άλλοτε ως δυνατότητα και άλλοτε ως πρόβλημα. Παρόλ΄αυτά, δύσκολα ο πολύς κόσμος τη συνδέει με άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και, σε περίπτωση που τη συνδέει, τη βιώνει συχνά ως κάτι το ανάρμοστο για τη συγκεκριμένη ηλικία ή ίσως ακόμα και ως κάτι το απεχθές.

Ό,τι και να πιστεύει ο καθένας μας, η μόνη αλήθεια είναι πως ερχόμαστε στον κόσμο, έχοντας μία σεξουαλικότητα που είναι το ίδιο φυσική και συνεχώς παρούσα -όπως ακριβώς και η ανάγκη μας για τροφή και νερό- έστω και αν εκφράζεται με διαφορετικούς τρόπους στις διάφορες περιόδους της ζωής μας, από τη βρεφική μας ηλικία μέχρι και τα βαθιά μας γηρατειά. Η ικανότητα να δίνουμε και να παίρνουμε αγάπη είναι απόλυτα προσωπική και δεν αποτελεί προνόμιο κάποιας συγκεκριμένης ηλικιακής ομάδας. Η ανάγκη μας για εγγύτητα και συνύπαρξη είναι πρωτογενής και μας ακολουθεί ως το τέλος της ζωής.

Η σεξουαλικότητα προσδίδει στον καθένα μας μία ταυτότητα καθώς η εγγύτητα προς τους άλλους λέει πάντα κάτι για εμάς τους ίδιους. Όταν μπορώ να βρίσκομαι τόσο κοντά σε άλλους, αυτό αποτελεί και επιβεβαίωση του ό,τι μπορώ να αγαπηθώ και να είμαι επιθυμητός. Η σημασία του παράγοντα της επιβεβαίωσης μπορεί να μειώνεται με τα χρόνια, εξακολουθεί, όμως, πάντα να υπάρχει ως μέρος της σεξουαλικότητάς μας. Αυτός είναι και ο λόγος που επηρεαζόμαστε τόσο συθέμελα και κλονίζεται συνολικά η αυτοεικόνα μας όταν η σεξουαλικότητά μας δυσλειτουργεί ή παύει να λειτουργεί.

Είναι αποδεδειγμένο πως το σεξ, στις μεγαλύτερες ηλικίες, αποτελεί για τους περισσότερους ταμπού. Και, όμως, πολλές είναι οι έρευνες που καταδεικνύουν πως η σεξουαλική επιθυμία συνεχίζει να υφίσταται ακόμα και σε πολύ μεγάλη ηλικία, οι δε ηλικιωμένοι έχουν γίνει πιο θετικοί απέναντι στη σεξουαλικότητά της ηλικίας τους, συγκριτικά με τις προηγούμενες γενιές. Πάντως, ασχέτως ηλικίας, οι γυναίκες φαίνεται πως είναι λιγότερο σεξουαλικά ενεργές απ΄ό,τι οι άνδρες. Η εξήγηση της διαφοράς αυτής είναι, μεταξύ άλλων, πως αρκετές ηλικιωμένες γυναίκες ζουν μόνες καθώς έχουν χηρέψει, όπως και εξαιτίας του γεγονότος πως έχουν συνήθως άνδρα μεγαλύτερης ηλικίας.

Ο κυριότερος λόγος που ένα ζευγάρι ηλικιωμένων παύει να έχει ερωτική ζωή είναι -σύμφωνα με τη γνώμη των περισσοτέρων ανδρών- η δική τους αδυναμία ανταπόκρισης, κάτι που επιβεβαιώνεται και από τις ίδιες τις γυναίκες. Πάντως, σύμφωνα με αποτελέσματα πολλών ερευνών, το 50% των ανδρών και το 25% των γυναικών ηλικίας 57-85 ετών αυνανίζονται, ανεξαρτήτως του αν έχουν σύντροφο ή όχι.

Οι κυριότερες αιτίες που η ερωτική ζωή παύει να υφίσταται ή παρουσιάζει σοβαρές δυσκολίες στις μεγαλύτερες ηλικίες είναι η εμφάνιση διαφόρων ασθενειών (π.χ. διαβήτης, αρτηριοσκλήρυνση, καρδιολογικά προβλήματα, νευρολογικές παθήσεις, ψυχικές διαταραχές κ.τ.λ.) και οι παρενέργειες των διαφόρων φαρμακευτικών αγωγών που χρειάζεται να λαμβάνονται, παρά η ηλικία αυτή καθαυτή. Η βελτίωση της υγείας των μεγαλύτερης ηλικίας ατόμων και η, ως εκ τούτου, αύξηση του μέσου όρου ζωής τις τελευταίες δεκαετίες -σε συνδυασμό με την ύπαρξη σκευασμάτων που βοηθούν τη στυτική ικανότητα του άνδρα και διάφορα προβλήματα της γυναίκας- έχει συμβάλει στην παράταση και βελτίωση της ποιότητας της ερωτικής τους ζωής.

Όπως προαναφέραμε, η σεξουαλικότητα είναι κάτι πολύ περισσότερο από την ερωτική πράξη. Είναι και εγγύτητα, χάδι, αγκαλιά, φιλιά, τρυφερές κουβέντες και οτιδήποτε άλλο υποδηλοί επιθυμία και σωματική προσέγγιση προς σε έναν Άλλον. Κατά συνέπεια, η αξιολόγηση ή μέτρηση της σεξουαλικής ζωής ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας δεν μπορεί να γίνεται αποκλειστικά με μέτρο την ύπαρξη ή μη ερωτικής πράξης.

Συνήθεις προκαταλήψεις για τη σεξουαλικότητα ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας

Οι προκαταλήψεις μπορεί να είναι είτε συνειδητές -συνήθως εξαιτίας έλλειψης ενημέρωσης- είτε υποσυνείδητες -εξαιτίας διαφόρων συναισθηματικών καθηλώσεων- και μας επηρεάζουν τόσο σε συλλογικό όσο και σε ατομικό επίπεδο.

Μία σημαντική προκατάληψη είναι ο μύθος των ασεξουαλικών γηρατειών. Αυτό σημαίνει πως τα ηλικιωμένα άτομα δεν έχουν σεξουαλικά αισθήματα και επιθυμίες και, κυρίως, ενεργή σεξουαλική ζωή. Στο δυτικό πολιτισμό μας, η σεξουαλικότητα συνδέεται σχεδόν αποκλειστικά και εκκωφαντικά με τη νεότητα, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτόν στην προαναφερθείσα προκατάληψη.

Η έλλειψη πληροφόρησης και γνώσης για τη σεξουαλικότητα των μεγαλύτερης ηλικίας ατόμων εκφράζεται, μεταξύ άλλων, στο ότι οι ηλικιωμένοι που αποδέχονται τη σεξουαλικότητά τους και μιλούν για αυτήν χαρακτηρίζονται είτε ως γελοίοι ή ψώνια που προσπαθούν να περιαυτολογήσουν είτε ως η σπάνια εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.

Η οποιαδήποτε σκέψη ή αναφορά γύρω από τη σεξουαλικότητα των γονιών-μας δημιουργεί σε πολλούς άγχος και ένα είδος άρνησης ή ακόμα και αποστροφής. Αυτό επηρεάζει και τη στάση μας απέναντι στη σεξουαλικότητα των ηλικιωμένων ατόμων που σε ένα βαθύτερο και υποσυνείδητο επίπεδο βιώνονται ως γονικές μορφές.

Η επίδραση της ηλικίας στην ποιότητα της σεξουαλικής ζωής

Θετικοί παράγοντες:

-Περισσότερος χρόνος τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο σχέσης.
-Συνήθως, λιγότερο άγχος μετά τη συνταξιοδότηση.
-Συχνά, τα πρώτα 15 χρόνια μετά τη συνταξιοδότηση, είναι η ηλικία με τη χαμηλότερη συχνότητα ύπαρξης ψυχοσυναισθηματικών προβλημάτων, σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη περίοδο της ζωής.
-Οι νεότερης ηλικίας ηλικιωμένοι, που δραστηριοποιούνται σε διάφορες οργανώσεις, συλλόγους ή που έχουν διάφορα χόμπι και ενδιαφέροντα, έχουν πολλές ευκαιρίες για νέες γνωριμίες και κοινωνικές σχέσεις.

Αρνητικοί παράγοντες:

-Η απώλεια του/της συντρόφου, φίλων ή άλλων σημαντικών προσώπων.
-Προβλήματα υγείας (σωματικής ή/και ψυχικής).
-Η χρήση διαφόρων φαρμάκων.
-Η ανημπόρια και η αδυναμία αυτοεξυπηρέτησης.

Αυτό που ισχύει γενικά είναι πως η σεξουαλική δραστηριότητα των μεγαλύτερης ηλικίας ατόμων επηρεάζεται από τη σεξουαλική δραστηριότητα που είχε ο καθένας στη διάρκεια ολόκληρης της προηγούμενης ζωής, από τη σωματική και ψυχική υγεία/ασθένεια, από την εικόνα του καθενός για τον εαυτό του και την αίσθησή του για την προσωπική του αξία και, τέλος, από διάφορους κοινωνικούς παράγοντες.

Διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα

Η μείωση της σεξουαλικής ικανότητας έχει συνήθως ως συνέπεια και τη μείωση της αίσθησης ικανοποίησης στην ερωτική ζωή. Οι διάφορες έρευνες δείχνουν πως είναι περισσότερες οι γυναίκες -απ΄ότι οι άνδρες- που δηλώνουν μείωση της σεξουαλικής τους ικανότητας, επιθυμίας και ικανοποίησης. Γενικά, η μείωση του σεξουαλικού ενδιαφέροντος είναι διπλάσια στις γυναίκες, σε σχέση με αυτή των ανδρών. Συνηθέστερη στις γυναίκες είναι, επίσης, και η μείωση της σεξουαλικής ικανότητας που έχει να κάνει με τη φάση της σεξουαλικής διέγερσης.

Πάντως, ασχέτως ηλικίας, οι δυσκολίες οργασμού αποτελούν τη συνηθέστερη εκδήλωση μείωσης της σεξουαλικής ικανότητας στις γυναίκες, ενώ στους άνδρες -ιδίως αυτούς της νεότερης ηλικίας- είναι η πρόωρη εκσπερμάτιση.

Η μείωση της σεξουαλικής ικανότητας αυξάνει με την ηλικία, όμως, η μείωση της ερωτικής επιθυμίας και οι δυσκολίες οργασμού είναι συνηθέστερες σε γυναίκες που ανήκουν σε χαμηλότερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα, απ΄ότι σε γυναίκες υψηλότερης κοινωνικο-οικονομικής προέλευσης.

Τέλος, η μείωση ερωτικού ενδιαφέροντος είναι συνηθέστερη μεταξύ των ανδρών με μόνιμη σύντροφο (σύζυγο, συμβία) απ΄ότι μεταξύ ανδρών που δεν βρίσκονται σε μόνιμη σχέση. Η πρόωρη εκσπερμάτιση είναι συνηθέστερη μεταξύ ανδρών χαμηλότερων κοινωνικο-οικονομικών στρωμάτων απ΄ότι μεταξύ αυτών που προέρχονται από υψηλότερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα, ενώ η αίσθηση της κατάστασης αυτής ως πρόβλημα είναι εξίσου συχνή τόσο μεταξύ των ανδρών που βρίσκονται σε σχέση όσο και μεταξύ αυτών που ζουν μόνοι.

Επίλογος

Η αποσιώπηση της σεξουαλικότητας των μεγαλύτερης ηλικίας ατόμων, σε συνδυασμό με τις διάφορες προκαταλήψεις για το θέμα αυτό και τον ψυχαναγκαστικό συσχετισμό της σεξουαλικότητας -από τα Μ.Μ.Ε.- αποκλειστικά με τη νεότητα και την ευρωστία, επηρεάζουν αρνητικά τον τρόπο που τα άτομα αυτά βιώνουν τη σεξουαλικότητά τους αλλά και την ίδια τη σεξουαλική τους υγεία.

Οι έρευνες δείχνουν πως τα περισσότερα μεγαλύτερης ηλικίας άτομα αποφεύγουν να μιλούν ή να ζητήσουν τη βοήθεια κάποιου ειδικού για θέματα που αφορούν στη σεξουαλικότητά τους. Επιθυμούν, όμως, να έχουν πληροφόρηση και ενημέρωση. Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό οι ειδικοί, που έχουν επαφή με άτομα αυτών των ηλικιακών ομάδων, να υπερβούν τις δικές τους δυσκολίες ή/και προκαταλήψεις και να τολμούν να ρωτούν ανοιχτά για την πιθανή ύπαρξη δυσκολιών ή αποριών που να αφορούν στη σεξουαλική ζωή των ατόμων αυτών.

Η αύξηση του μέσου όρου διάρκειας ζωής των ανθρώπων καθιστά σημαντική τη διατήρηση της καλής υγείας και της ποιότητας ζωής τους ακόμα και σε μεγάλη ηλικία. Για τα περισσότερα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, η σεξουαλική ζωή εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό μέρος της ζωής τους και σχετίζεται άμεσα με τη γενικότερη κατάσταση της υγείας και της ποιότητας ζωής τους. Πολλές είναι οι ενδείξεις που ενισχύουν την άποψη πως μια ενεργή ερωτική ζωή σε μεγάλη ηλικία ενδυναμώνει τη γενικότερη υγεία του ατόμου, ασχέτως φύλου.

Όλα τα παραπάνω συνιστούν σοβαρούς λόγους και αφορμές ώστε να παρακάμψουμε σταδιακά τις όποιες προκαταλήψεις μας για τη σεξουαλικότητά μας, γενικά, αλλά και για αυτή των μεγαλύτερης ηλικίας ατόμων, ειδικότερα, καθώς κάτι τέτοιο θα συνέβαλε στο «ευ ζην» όλων μας. Και κάτι τελευταίο. Ποτέ δεν είμαστε πολύ μεγάλοι ή πολύ μικροί για να μιλάμε ή να ενημερωνόμαστε για τη σεξουαλική μας ζωή. Πρόκειται για την υγεία μας, γενικότερα, αλλά και τη σωματική και ψυχική μας ισορροπία.

Σάββας Ν. Σαλπιστής, Ph.D., Κλινικός Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής