Και ποιος δεν έχει απολαύσει τον Πήτερ Παν, τον ήρωα του παραμυθιού του Τζ. Μ. Μπάρι, στις περιπέτειές του στην οθόνη ή στις σελίδες του βιβλίου;
Ο Πήτερ Παν αποτελεί σύμβολο της αιώνιας νιότης, ανεμελιάς και χαράς. Σε μια «ψυχολογική ανάγνωση» της προσωπικότητάς του, ο Πήτερ Παν είναι το άτομο του οποίου ο εαυτός δεν έχει βρει ένα σημείο ισορροπίας και είναι παγιδευμένος ανάμεσα στον άνδρα που δεν θέλει να γίνει και στο παιδί που δεν μπορεί να εξακολουθήσει να είναι λόγω ηλικίας, με όλες τις συμπεριφορικές και συναισθηματικές συνέπειες που μπορεί να έχει κάτι τέτοιο.
Όμως, αυτό το ψυχολογικό προφίλ δεν είναι προνόμιο του Πήτερ Παν μόνο, αλλά και πολλών νέων ανδρών που διστάζουν μπροστά στη μετάβαση από την εφηβεία/πρώτη νεότητα προς την ψυχολογική ενηλικίωση και την ωριμότητα. Το άγχος ή ίσως και τρόμος του νέου άντρα μπροστά σε αυτή την προοπτική δημιουργεί τη λεγόμενη «κρίση ταυτότητας» και την αναζήτηση του εαυτού, μέσα σε έναν κυκεώνα απαιτήσεων και υποχρεώσεων.
Προσοχή όμως!! Δεν είναι μόνο οι άνδρες που θέλουν να μείνουν για πάντα νέοι! Υπάρχουν και γυναίκες που επιθυμούν να μείνουν για πάντα παιδιά, οπότε και αυτές εμπίπτουν στην ίδια κατηγορία, το σύνδρομο του Πήτερ Παν.
Χρονολογική Εμφάνιση Ενδείξεων και Συμπτωμάτων του Συνδρόμου του Πήτερ Παν (ΣΠΠ)
Ηλικία 12-17: ανευθυνότητα, άγχος, μοναξιά, σύγκρουση με τον σεξουαλικό ρόλο
Ηλικία 18-22: ναρκισσισμός, άρνηση, σωβινιστική συμπεριφορά
Ηλικία 23-25: περίοδος οξείας κρίσης κατά την οποία ο άντρας ζητάει βοήθεια από το περιβάλλον του
Ηλικία 26-30: πέρασμα στο χρόνιο στάδιο, ανάληψη του ρόλου του «ώριμου» ενήλικα
Ηλικία 31-45: γάμος, παιδιά, σταθερή δουλειά αλλά και αίσθηση απελπισίας και εγκλωβισμού που κάνει τη ζωή του άτονη και πληκτική
Μετά τα 45: κατάθλιψη και εκνευρισμός, «επανάσταση κι εξέγερση», απεγνωσμένα διαβήματα σε μια προσπάθεια να ξαναβρει τα νιάτα του
Κοινωνικό-οικονομικό Προφίλ
Τα άτομα αυτά ανήκουν στη μέση ή την ανώτερη τάξη και συνήθως η οικονομική τους κατάσταση είναι πολύ ή και πάρα πολύ καλή. Στις νεότερες ηλικίες το άτομο αυτό έχει μεγάλη οικονομική στήριξη από την οικογένειά του για μια πολύ άνετη ζωή. Σε μεγαλύτερη ηλικία, κι ενώ έχει οικονομική ανεξαρτησία, επιφάνεια και σιγουριά, το άτομο αυτό αισθάνεται οικονομικά ανασφαλές και διέπεται από μια γενικότερη μιζέρια και τσιγκουνιά προς τους άλλους, εκτός κι αν πρόκειται αποκλειστικά για τη δική του καλοπέραση.
Συνήθως το άτομο με το σύνδρομο του Πήτερ Παν είναι το μεγαλύτερο αρσενικό παιδί μιας παραδοσιακής οικογένειας, με γονείς που ζουν κάτω από την ίδια στέγη και έχουν μια οικονομική επιφάνεια. Συνήθως ο πατέρας είναι υψηλόμισθος υπάλληλος ή επιχειρηματίας, ενώ η μητέρα έχει ως βασικό καθήκον τη φροντίδα των παιδιών και του σπιτιού. Κάποιες φορές όμως βλέπουμε ότι ισχύουν οι ακριβώς αντίστροφοι γονεϊκοί ρόλοι. Τα ενδιαφέροντα του ατόμου με το ΣΠΠ εστιάζονται στις κοινωνικές συναναστροφές, τα πάρτυ και τις εξόδους, καθώς και σε σπορ που το αναδεικνύουν και το φέρνουν στο κέντρο της προσοχής.
Το Ψυχολογικό Πορτραίτο του Ατόμου με Σύνδρομο του Πήτερ Παν
Στον συναισθηματικό τομέα, το άτομο αυτό έχει συναισθηματικό μπλοκάρισμα και δεν εκφράζει τα συναισθήματά του με τον τρόπο που τα βιώνει. Συνήθως βιώνει ακραία συναισθήματα, με βασανιστική υπερβολή: ο θυμός εκδηλώνεται σαν μένος ή λύσσα, η χαρά παίρνει τη διάσταση της υστερίας, η απογοήτευση μετατρέπεται σε αυτολύπηση, ενώ η λύπη μπορεί να μεταμορφωθεί σε εξαναγκασμένο και επίπλαστο κέφι, παιδιάστικη φαιδρότητα ή νευρικό γέλιο και παροξυσμός.
Ο εγωκεντρισμός αυτών των ανθρώπων είναι ιδιαίτερα έντονος και συχνά αγγίζει την ωμότητα. Ενώ πολλές φορές το άτομο με ΣΠΠ δηλώνει την αγάπη του ή το νοιάξιμό του για κάποιον άλλον, στην πορεία των πραγμάτων «ξεχνάει» τις δηλώσεις του και δεν τις εξωτερικεύει με τρόπο που αυτό που λέει να φαίνεται και να γίνεται και αντιληπτό από τον αποδέκτη του προφορικού του μηνύματος.
Συχνά αυτό το άτομο δείχνει σαν να μη θέλει να μοιραστεί τα συναισθήματά του με τους οικείους του, πράγμα το οποίο οφείλεται όχι τόσο σε άρνηση αυτή καθαυτή, αλλά στο γεγονός ότι έχουν χάσει την επαφή με τα συναισθήματά τους και δεν μπορούν να τα εκφράσουν επειδή, απλούστατα, δεν ξέρουν ούτε οι ίδιοι τι αισθάνονται.
Η αναβλητικότητα είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό των ατόμων με ΣΠΠ, η οποία εκδηλώνεται τόσο σε πρακτικά όσο και σε ψυχολογικά ζητήματα. Η στάση του αυτή πηγάζει κυρίως από την αμυντική θέση που το άτομο έχει απέναντι στην κριτική και έτσι, το «δεν ξέρω και δεν με νοιάζει» έχει αναδειχτεί ως τρόπος ζωής και αντιμετώπισης των πραγμάτων. Πηγαίνοντας από αναβολή σε αναβολή σε όλα τα θέματα, το άτομο αυτό συγχέει τους στόχους και τους σκοπούς του στη ζωή και αισθάνεται μια μόνιμη ένταση σχετικά με τον προορισμό του και την όλη του πορεία.
Η κοινωνική ανικανότητα βρίσκεται κάτω ακριβώς από την φανταχτερή επιφάνεια της κοινωνικότητας που εκπέμπουν κι επιδεικνύουν με κάθε τρόπο. Έχουν δυσκολία να κάνουν και να διατηρήσουν αληθινούς φίλους και τους αρέσει να πειραματίζονται μπαίνοντας από παρέα σε παρέα, χωρίς όμως να μπορούν να στεριώσουν πουθενά. Η τάση τους για παρορμητικές επιλογές είναι εμφανής και στον κοινωνικό τομέα.
Έτσι, η αναζήτηση φίλων και γνωστών και η εκδήλωση φιλικής συμπεριφοράς και κοινωνικότητας γίνεται σημαντικότερη από την ουσιαστική και έμπρακτη εκδήλωση του ενδιαφέροντός του για τα πραγματικά αγαπημένα και οικεία τους πρόσωπα. Το άτομο αυτό έχει τόση δυσκολία να νιώσει καλά με τον ίδιο του τον εαυτό, που ψάχνει διαρκώς αυτή την αίσθηση στους άλλους. Δημιουργεί λοιπόν μια ψευτοπερηφάνεια που συχνά τον φέρνει στα όριά του και δοκιμάζει και τις αντοχές των γύρω του.
Σε αυτά τα άτομα υπάρχει μια εξάρτηση από την μητέρα, μέσα από μια διπολική σχέση αγάπης και μίσους προς αυτή, που βιώνεται με θυμό κι ενοχή. Ενώ το άτομο με ΣΠΠ θέλει να απελευθερωθεί από την επιρροή της μητέρας του, νιώθει ενοχές κάθε φορά που το προσπαθεί. Είναι φανερή η υπερένταση που υπάρχει στον αέρα όταν βρίσκεται με τη μητέρα του, με στιγμές σαρκασμού και γλυκύτητας.
Υπάρχει επίσης και μια ταυτόχρονη εξάρτηση από τον πατέρα, από τον οποίο το άτομο με ΣΠΠ νιώθει απομονωμένο. Αισθάνεται την ανάγκη ψυχικής εγγύτητας με τον πατέρα του, αλλά πιστεύει ότι δε θα κερδίσει ποτέ την έγκριση και την αγάπη του.
Η σεξουαλική εξάρτηση του ατόμου με ΣΠΠ είναι ιδιαίτερα έντονη κι έχει τις ρίζες της στην κοινωνική του αδυναμία καθώς και στο μοτίβο εξάρτησης από τους γονείς του. Το άτομο με ΣΠΠ κατατρέχεται από το φόβο της απόρριψης και ψάχνει απεγνωσμένα για το ταίρι του, το οποίο συνήθως βρίσκει μετά την ηλικία των 20 ετών. Στη συνέχεια, το σεξ του γίνεται έμμονη ιδέα και τρόπος καταξίωσής του, με αποτέλεσμα οι συζητήσεις και οι αναζητήσεις του να περιστρέφονται γύρω από αυτό σε σημείο που να του γίνεται τρόπος ζωής κι επικοινωνίας με τους άλλους.
Δεν του αρέσουν τα δυναμικά και ανεξάρτητα άτομα του άλλου φύλου και προτιμά αυτά για τα οποία θα έχει την αίσθηση ότι τα προστατεύει, ότι έχει μια υπεροχή απέναντί τους και ότι αυτά εξαρτώνται από αυτόν και άρα δεν πρόκειται να τον/την απορρίψουν.
Τελικά είναι καλό ή κακό το σύνδρομο του Πήτερ Παν;
Όπως πολλές καταστάσεις, έτσι και σε αυτή την περίπτωση δεν είναι απόλυτη η ‘ετυμηγορία’, αλλά έχει σχέση με το βαθμό δυσφορίας που νιώθει το ίδιο το άτομο και τη δυσφορία που προκαλεί στους άλλους. Με απλά λόγια, όταν κάποιος που έχει το σύνδρομο αυτό το βιώνει συγκρουσιακά και στο τέλος της μέρας του έχει μια πικρή γεύση από την ίδια του τη ζωή, τότε υπάρχει πρόβλημα.
Όπως επίσης υπάρχει πρόβλημα όταν κάποιος ή κάποια έχει ερωτική σχέση με άτομο που έχει το σύνδρομο και λόγω της συμπεριφοράς του δεν μπορεί να καλυφθεί συναισθηματικά ή και πρακτικά. Σε αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται να βρεθεί ένας ικανοποιητικός τρόπος διαχείρισης του ζητήματος, συνήθως με τη βοήθεια ειδικού.
University of Granada (2007, May 3). Overprotecting Parents Can Lead Children To Develop ‘Peter Pan Syndrome’. ScienceDaily
Dr. Λίζα Βάρβογλη, Ph.D. – Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
