Εάν δεν είσαι φιλόδοξος, καταστράφηκες· εάν δεν είσαι κτητικός, χάθηκες· εάν δεν είσαι ζηλόφθονος, δεν μπορείς να γίνεις διευθυντικό στέλεχος ή πολύ επιτυχημένος…
Παντού, λοιπόν, η κοινωνία διαμορφώνει το άτομο και αυτή η διαμόρφωση παίρνει τη μορφή της αυτοβελτίωσης, που είναι πραγματικά η διαιώνιση του «εγώ» με διάφορες μορφές. Η αυτοβελτίωση μπορεί να είναι χοντρική ή μπορεί να είναι πολύ, πολύ εκλεπτυσμένη όταν γίνεται πρακτική της αρετής, της καλοσύνης, εκείνου που λένε, «αγάπα τον γείτονά σου», αλλά στην ουσία είναι συνέχιση του «εγώ» που είναι προϊόν των επιρροών διαμόρφωσης της κοινωνίας. Όλη σου η προσπάθεια έχει πάει στο να γίνεις κάτι, είτε εδώ αν μπορείς να το κάνεις ή αν όχι σε έναν άλλο κόσμο· αλλά το να διατηρήσεις και να συνεχίσεις τον εαυτό είναι η ίδια παρόρμηση.
Όταν το δει κανείς όλο αυτό – και δεν θα προχωρήσω αναγκαστικά σε κάθε λεπτομέρειά του – ρωτάει αναπόφευκτα τον εαυτό του: Η κοινωνία ή η κουλτούρα υπάρχουν για να βοηθήσουν τον άνθρωπο να ανακαλύψει εκείνο που ίσως ονομάζεται αλήθεια ή Θεός; Εκείνο που έχει σίγουρα σημασία είναι το να ανακαλύψεις, να βιώσεις πραγματικά, κάτι που είναι πολύ πέρα από τον νου, όχι να έχεις απλώς μια πίστη, που δεν έχει καμιά απολύτως σημασία. Και οι επονομαζόμενες θρησκείες, το να ακολουθείς διάφορους δάσκαλους, διάφορες πειθαρχίες που ανήκουν σε αιρέσεις, σε δόγματα και που όλες είναι –αν το παρατηρήσετε- μέσα στο πεδίο της κοινωνικής αξιοπρέπειας, κάτι από όλα αυτά σε βοηθάει να βρεις εκείνο που είναι άχρονη ευλογία, άχρονη πραγματικότητα;
Εάν δεν ακούτε απλώς ό,τι λέγεται, συμφωνώντας ή διαφωνώντας, αλλά ρωτάτε τον εαυτό σας εάν η κοινωνία σάς βοηθάει, όχι στο επιφανειακό επίπεδο να σας τρέφει, να σας ντύνει και να σας δίνει στέγη, αλλά σε βάθος· αν κάνετε πραγματικά αυτή την ερώτηση άμεσα στον εαυτό σας, που σημαίνει ότι εφαρμόζετε ό,τι λέγεται στον εαυτό σας έτσι ώστε να γίνει μία άμεση εμπειρία και όχι απλώς μια επανάληψη όσων έχετε ακούσει ή μάθει, τότε θα δείτε ότι προσπάθεια μπορεί να υπάρξει μόνο στο πεδίο της αυτοβελτίωσης. Και η προσπάθεια είναι βασικά μέρος της κοινωνίας, που διαμορφώνει τον νου σύμφωνα με ένα μοντέλο στο οποίο η προσπάθεια θεωρείται ουσιαστική.
Είναι ως εξής. Εάν θέλω να είμαι επιστήμονας, πρέπει να σπουδάσω, πρέπει να ξέρω μαθηματικά, πρέπει να ξέρω όλα όσα έχουν ειπωθεί πριν, πρέπει να κάνω μία τεράστια συσσώρευση γνώσης. Η μνήμη μου πρέπει να πλουτιστεί, να δυναμώσει και να διευρυνθεί. Αλλά μία τέτοια μνήμη, τέτοια γνώση, στην πράξη εμποδίζει περισσότερη ανακάλυψη. Μόνο όταν μπορέσω να ξεχάσω όλη την αποκτημένη γνώση, να σβήσω όλες τις πληροφορίες που έχω αποκτήσει και που μπορούν να χρησιμοποιηθούν αργότερα, μόνο τότε θα μπορέσω να βρω κάτι καινούργιο.
Δεν μπορώ να βρω τίποτα καινούργιο κουβαλώντας το φορτίο του παρελθόντος, της γνώσης, που είναι και πάλι ένα προφανές ψυχολογικό γεγονός. Και το λέω αυτό επειδή προσεγγίζουμε την πραγματικότητα, εκείνη την εξαιρετική κατάσταση δημιουργικότητας, με όλο το φορτίο της κοινωνίας, με τη διαμόρφωση κάποιας δεδομένης κουλτούρας, κι έτσι δεν ανακαλύπτουμε ποτέ τίποτα καινούργιο. Σίγουρα εκείνο που είναι το ανυπέρβλητο, το αιώνιο, πρέπει να είναι πάντα καινούργιο, άχρονο και για να γεννηθεί το καινούργιο, δεν μπορεί να υπάρξει καμία προσπάθεια στο πεδίο εκείνο όπου ασκείται προσπάθεια για αυτοβελτίωση ή αυτό-ολοκλήρωση. Μόνο όταν πάψει εντελώς κάθε τέτοια προσπάθεια είναι δυνατόν να υπάρξει το άλλο.
Σας παρακαλώ, προσέξτε. Δεν είναι κάτι γενικό και αφηρημένο, αλλά είναι ζήτημα κατανόησης όλης της διαδικασίας της προσπάθειας στην κοινωνία· αυτής της κοινωνίας της οποίας είσαστε δημιούργημα, που εσείς την έχετε οικοδομήσει και στην οποία η προσπάθεια είναι ουσιαστική, επειδή αλλιώς είστε χαμένοι. Εάν δεν είσαι φιλόδοξος, καταστράφηκες· εάν δεν είσαι κτητικός, χάθηκες· εάν δεν είσαι ζηλόφθονος, δεν μπορείς να γίνεις διευθυντικό στέλεχος ή πολύ επιτυχημένος. Έτσι κάνεις διαρκώς προσπάθειες για να γίνεις ή να μη γίνεις κάτι, να είσαι επιτυχημένος, να εκπληρώσεις τις φιλοδοξίες σου· και με αυτή τη νοοτροπία, που είναι δημιούργημα της κοινωνίας, προσπαθείς να βρεις κάτι που δεν ανήκει στην κοινωνία.
Εάν κανείς θέλει να βρει εκείνο που είναι Αλήθεια, πρέπει να είναι ελεύθερος από κάθε θρησκεία, από κάθε διαμόρφωση, από κάθε δόγμα, από κάθε πίστη, από κάθε αυθεντία που σε κάνει να συμμορφώνεσαι, πράγμα που σημαίνει στην ουσία, να στέκεσαι εντελώς μόνος σου και αυτό είναι πολύ επίπονο· αυτό δεν είναι ένα χόμπι για κάποια Κυριακή πρωί, όπως όταν πηγαίνεις με ένα ευχάριστο οδήγημα να κάτσεις κάτω από δέντρα και να ακούς κάποιες ανοησίες. Για να βρεις τι είναι Αλήθεια χρειάζεται τεράστια υπομονή, πραότητα, διστακτικότητα.
Η απλή μελέτη βιβλίων δεν έχει αξία, αλλά αν καθώς ακούτε μπορείτε να έχετε πλήρη προσοχή, τότε θα δείτε ότι αυτή ακριβώς η προσοχή σάς ελευθερώνει από κάθε προσπάθεια έτσι ώστε χωρίς καμία κίνηση προς οποιανδήποτε κατεύθυνση, ο νους είναι ικανός να δέχεται κάτι που είναι εξαιρετικά όμορφο και δημιουργικό, κάτι που δεν μπορεί να μετρηθεί από τη γνώση, από το παρελθόν. Μόνο ένα τέτοιο πρόσωπο είναι πραγματικά θρησκευόμενο και επαναστατικό, επειδή δεν είναι πια μέρος της κοινωνίας.
Όσο είναι κανείς φιλόδοξος, ζηλόφθονος, κτητικός, ανταγωνιστικός, τότε είναι η κοινωνία. Με αυτή την νοοτροπία, από την οποία είναι εξαιρετικά δύσκολο να απελευθερωθείς, ψάχνει κανείς τον Θεό, και αυτή η αναζήτηση δεν έχει κανένα απολύτως νόημα επειδή είναι απλώς μία άλλη προσπάθεια να γίνεις κάτι, να κερδίσεις κάτι. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να καταλάβει κανείς τη σχέση του με την κοινωνία, να έχει επίγνωση όλων των πίστεων, των δογμάτων, των δοξασιών, των προλήψεων που έχει αποκτήσει και να τα πετάξει – όχι με προσπάθεια, επειδή τότε θα παγιδευτείς πάλι στην κοινωνία, αλλά απλώς να δεις αυτά τα πράγματα όπως είναι και να τα αφήσεις να φύγουν, σαν τα φύλλα του Φθινοπώρου που μαραίνονται και διασκορπίζονται με τον αέρα, αφήνοντας το δέντρο γυμνό. Μόνο ένας τέτοιος νους μπορεί να δεχτεί κάτι που φέρνει αμέτρητη ευτυχία στη ζωή.
Krishnamurti, «Όπως είναι κανείς» μετάφραση Ν.Πιλάβιος
