Ξεκίνησα να διαβάζω για τον Δεκέμβριο του 1942 στη Βαρβοβία, στο βιβλίο «Ιρένα Σέντλερ» (Εκδόσεις Ψυχογιός) του Ζιλμπέρ Σινουέ, τον Δεκέμβριο που μόλις έφυγε, μήνα γιορτών, έναν μήνα και μια χρονιά που -τουλάχιστον στην Ευρώπη- ο πόλεμος με όπλα είναι είτε θύμησες είτε ιστορία.
O πολυγραφότατος και πολυβραβευμένος γαλλοαιγύπτιος συγγραφέας συστήνει στο αναγνωστικό κοινό την Ιρένα Σέντλερ, υπάλληλο της Κοινωνικής Πρόνοιας στη Βαρβοβία, η οποία, με κίνδυνο της ζωής της, κατάφερε να φυγαδέψει περίπου δυόμισι χιλιάδες παιδιά από το εβραϊκό γκέτο, ενώ φυλάσσονταν μέρα και νύχτα από τους Ναζί.
«Στην πραγματικότητα, η Ιρένα Σέντλερ δεν είχε τίποτα από την Καλή Σαμαρείτισσα» γράφει ο Σινουέ. «Αν επέμενε τόσο να αγωνίζεται, το έκανε για να πολεμήσει το πεπρωμένο που είχε επικαλεστεί ο προϊστάμενος τη, κινούμενη από μια εσωτερική οργή και την επιθυμία να δώσει νόημα στην ύπαρξή της».
Αρκούσαν, όμως, τα προσωπικά αισθήματα οργής και επιθυμίας για να εκπληρώσει η Σέντλερ έναν τέτοιο σκοπό; Υπήρχε τρόπος, όταν όλα γύρω της ήταν ένα συνεχές ναρκοπέδιο και στη μέση είχε οριοθετηθεί ένα εβραϊκό κλουβί, μια υπαίθρια φυλακή υψίστης ασφαλείας;
«θα βρω έναν τρόπο. Πάντα υπάρχει τρόπος» θα δηλώσει πεισματικά σε μια συνάδελφό της.
Και βρήκε. Κατάφερε να φυγαδεύσει παιδιά μέσα από υπόγεια ή υπονόμους, μέσα σε κούτες από χαρτόνι, σε βαλίτσες, σε σακίδια, σε μαξιλαροθήκες, κάτω από σκουπίδια και κάτω από την μύτη των φρουρών του γκέτο.
«Εν καιρώ πολέμου και ενδείας, πιστεύετε ότι οι άνθρωποι είναι τόσο αλτρουιστές;» αναρωτιέται ο προϊστάμενος της, ενόσω προσπαθούν να βρουν πιθανά μέρη και οικογένειες που θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν τα παιδιά. «Αγαπητή μου, Ιρένα, ονειρεύεστε».
«Το όνειρο, παν Ντομπρασίνσκι, είναι ελευθερία! Πιστέψτε με, ποτέ δεν είχαμε τόσο μεγάλη ανάγκη από ονειροπόλους» θα του απαντήσει.
Κι όταν η μητέρα της θα της ζητήσει να της υποσχεθεί ότι θα κάνει πίσω, με αφοπλιστική ειλικρίνεια θα δηλώσει «Μπορώ να σου το υποσχεθώ μαμά. Δεν είμαι σίγουρη όμως ότι θα κρατήσω την υπόσχεσή μου».
Ήταν όμως εύκολο; Δεν θα μπορούσε να είναι, σε μια πραγματικότητα ζοφερή, με έναν δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο να μαίνεται και τους Γερμανούς να τα έχουν βάλει με την εβραϊκή φυλή, όσο κι αν λογοτεχνικά θα θέλαμε να είναι. Η πένα του Σινουέ καταγράφει γλαφυρά και καθόλου επιτηδευμένα μέσα από τα μάτια της Ιρένα την αλήθεια της αλλά και την αλήθεια της εποχής της.
«Πριν λίγα λεπτά ακόμη, πίστευα ότι θα γιάτρευα τις πληγές του κόσμου. Η πραγματικότητα με προσγείωσε απότομα» θα εξομολογηθεί στον Στεφάν, τον παιδικό της έρωτα, με τον οποίο θα ξαναβρεθεί μετά από χρόνια. Εκείνος ήταν που τη σύστησε στους ανθρώπους της μυστικής οργάνωσης Ζεγκότα, η οποία βοήθησε τον αγώνα κατά της εξόντωσης των Εβραίων.
«Πόσα παιδιά σκοπεύεις να σώσεις;» θα επιμένει να ρωτά η μητέρα της, ενώ ο κλοιός γύρω της στενεύει. «Δεν ξέρω, μαμά. Η Εύα Ρετχαν μου είπε μια μέρα: “’Όποιος σώζει μια ζωή, σώζει τον κόσμο όλο”. Θα προσπαθήσω, λοιπόν, να σώσω πολλές φόρες τον κόσμο».
Βρήκα τον συγγραφέα Ζιλμπέρ Σινουέ απολαυστικά σύντομο και περιεκτικό. Ενώ θα μπορούσε να καταφύγει σε ένα έργο με διπλάσιες σελίδες (είναι μόλις 259) και μελοδραματισμούς τους οποίους ο πόλεμος, το γκέτο, η μοίρα των Εβραίων και οι σκηνές του Ολοκαυτώματος θα συγχωρούσαν, εκείνος επέλεξε να σταθεί στην ιστορία της Ιρένα Σέντλερ και να αποτυπώσει την προσπάθεια της, χωρίς να εκμαιεύει συναισθήματα μέσα από σκηνές οδύνης. Στέκεται στην Σέντλερ και αποτυπώνει εξαιρετικά την αγωνία της να σώσει όσα περισσότερα παιδιά μπορούσε.
Η συνολική αίσθηση που αφήνει το βιβλίο – αληθινή ιστορία περικλείεται, νομίζω, στη φράση που ο συγγραφέας βάζει στο στόμα της ηρωίδας:
«Δεν είναι επειδή τα πράγματα είναι δύσκολα που δεν τολμάμε αλλά… επειδή δεν τολμάμε είναι δύσκολα».
Η Ιρένα Σέντλερ το πίστεψε και το απέδειξε και ο Ζιλμπέρ Σινουέ το κατέγραψε.
Σειρά μας.
Ιωάννα Γκανέτσα, Συγγραφέας
