Το επίγραμμα στην αναθηματική στήλη του Μιχάλη Αναγνωστόπουλου, που βρίσκεται στο κεντρικό κτήριο του Ινστιτούτου Perkins ΗΠΑ για τους τυφλούς γράφει: “Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος / 7 Νοεμβρίου 1837 – 29 Ιουνίου 1906 / κατάγονταν από ένα ελληνικό χωριό / και όραμά του ήταν πάντα / το καλύτερο και το ανώτερο”.

Ο Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος, ο διορατικός οδηγός των τυφλόκωφων ατόμων από το Πάπιγκο, που από βοσκός έγινε διευθυντής στο ινστιτούτο Πέρκινς της Βοστόνης, κατάφερε να αλλάξει τη ζωή των πασχόντων με το σπουδαίο εκπαιδευτικό έργο του.

Ο Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος, Michael Anagnos (Μάικλ Ανάγνος), είναι ο μεγαλύτερος δάσκαλος των τυφλών των Η.Π.Α., ένας από τους θεμελιωτές της ειδικής αγωγής, διάσημος δάσκαλος – εκπαιδευτής τυφλών και τυφλόκωφων ατόμων.

Ο άνθρωπος!

Δάσκαλος του αγαθού και διορατικός οδηγός των τυφλών, ο Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος γεννήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 1837 στο ορεινό χωριό Πάπιγκο της περιοχής Ζαγορίου της Ηπείρου. Φτωχό ορεινό χωριό το Πάπιγκο και υπό Τουρκική κατοχή, ο μικρός Μιχάλης τη μισή μέρα φοιτά στο δημοτικό σχολείο του χωριού και την υπόλοιπη βόσκει τα πρόβατα του τσοπάνη πατέρα του Δημήτρη.

Μαθήτευσε στη Ζωσιμαία σχολή Ιωαννίνων, όπου τελείωσε το Γυμνάσιο, και κατόπιν σπούδασε ελληνική φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου το 1861 αναγορεύθηκε αριστούχος διδάκτωρ της Φιλοσοφίας.

Ανέπτυξε αμέσως κοινωνική και εθνική δράση γράφοντας στην εφημερίδα “Εθνοφύλαξ” και ασκώντας αυστηρή κριτική εναντίον της απολυταρχικής διακυβέρνησης του Όθωνα και της διεφθαρμένης πολιτικής ζωής της χώρας.

Κατά την κρητική επανάσταση των ετών 1866-69 μαζί με τον αμερικανό φιλέλληνα Σάμουελ Χάου οργανώνει και συντονίζει τις προσπάθειες για την περίθαλψη Κρητών προσφύγων. Το 1867 ταξίδευσε στην Αμερική.

Η επιστημονική και φιλανθρωπική του δραστηριότητα

“Η εκπαιδευτική και φιλανθρωπική του δραστηριότητα”, λέει ο Γεώργιος Χριστοδούλου (επιμελητής του έργου του Φρανκ Σάνμπορν για τον Μιχαήλ Αναγνωστόπουλο), “αναπτύσσεται στη σχολή τυφλών Πέρκινς της Βοστώνης, η οποία ιδρύθηκε το 1829 από τον Χάου.

Το 1870 νυμφεύεται την κόρη του Χάου Ιουλία Ρωμάνα, η οποία ήταν η μούσα του και η συμπαραστράτιά του στο δύσκολο έργο του. Αλλά ο Αναγνωστόπουλος ουδέποτε έπαυσε να είναι Έλληνας. Το έργο του αποτελεί ένα σπάνιο πρότυπο γνήσιας εθνικής ευεργεσίας, αλλά και καθολικής και παγκόσμιας φιλανθρωπίας”.

Επί εννέα ολόκληρα χρόνια και πριν ακόμα αναλάβει τη διεύθυνση της Σχολής Τυφλών Πέρκινς, μελέτησε επισταμένως το πρόβλημα των τυφλών και των κωφών. Διατηρούσε συχνή αλληλογραφία με άλλους επιστήμονες της ειδικής αγωγής τόσο στη λατινική Αμερική, τον Καναδά, τις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Επισκέφθηκε σε αυτές τις χώρες παρεμφερή ιδρύματα με σκοπό να ενημερωθεί από κοντά για τις παιδαγωγικές μεθόδους που ακολουθούσαν, το πρόγραμμα σπουδών, τα εργαστήρια και για τις δυνατότητες περαιτέρω βελτίωσης των τυφλών και των τυφλών-κωφών. Έγραψε πολλά άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και εξέδωσε δύο βιβλία για τους τυφλούς που θεωρούνται κλασικά στη διεθνή βιβλιογραφία.

Βραβείο Χάρβαρντ

Το 1870 ο Μιχάλης Αναγνωστόπουλος παντρεύεται και εργάζεται για 10 χρόνια ως αναπληρωτής του πεθερού του στο Πέρκινς το διασημότερο έως τώρα Ίδρυμα Τυφλών παγκοσμίως. Ο Σ. Χάου πέθανε το 1876 και τη Διεύθυνση του Πέρκινς ανέλαβε ο Μιχάλης Αναγνωστόπουλος σε ηλικία 39 ετών.

Το 1886, μετά από 15 χρόνια γάμου, πέθανε η αγαπημένη του σύζυγος Ιουλία, αρωγός στο έργο του χαρισματικού οραματιστή. Ο Μ.Αναγνωστόπουλος, υπηρέτησε ως Δ/ντής του Perkins 30 έτη και το 1892 τιμήθηκε από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ με τον τίτλο Master of Arts (M.A.).

Νά μερικά από τα έργα του:

• Μέγας ευεργέτης των τυφλών ίδρυσε το 1887 το πρώτο νηπιαγωγείο για τυφλά παιδιά (5-9 ετών) στην περιοχή Τζαμέικα Πλέιν της Βοστώνης.

• Με τις πολύ υψηλού επιπέδου διοικητικές και εκπαιδευτικές ικανότητές του κατέστησε το Ίδρυμα Πέρκινς ως το σπουδαιότερο εκπαιδευτικό συγκρότημα για τυφλούς παγκοσμίως.

• Υπήρξε εισηγητής και βελτιωτής του μαθήματος μουσικής ως μάθημα επαγγελματικής κατάρτισης για τους τυφλούς.

• Εισηγητής, επίσης, προοδευτικών προγραμμάτων σπουδών και παιδαγωγικών μεθόδων για την καλύτερη σωματική, ηθική, πνευματική εξέλιξη των τυφλών μαθητών.

• Καθιέρωσε τον θεσμό της επαγγελματικής απασχόλησης των τυφλών ως μέρος του εκπαιδευτικού αμερικανικού συστήματος, οργανώνοντας καινοτόμα προγράμματα απασχόλησης τυφλών στη βιομηχανία με στόχο να είναι οι τυφλοί ενήλικες αυτάρκεις.

• Εισηγητής του μαθήματος Φυσικής Αγωγής στο πρόγραμμα του Πέρκινς και ιδρυτής του Γυμναστηρίου του.

• Εισηγητής πρωτοπόρου προγράμματος Χειρωνακτικής Εκπαίδευσης και Δημιουργικού Παιχνιδιού στα σχολικά προγράμματα τυφλών.

• Έδινε έμφαση στην έκδοση βιβλίων για τυφλούς.

Ευγνωμοσύνη στον σοφό παιδαγωγό

“Ο Αναγνωστόπουλος”, συνεχίζει ο κ. Χριστοδούλου, “οργάνωσε επιμελώς τα εργαστήρια της Σχολής, βελτίωσε τις παιδαγωγικές μεθόδους, εμπλούτισε το πρόγραμμα σπουδών και κατόρθωσε με δωρεές, με εράνους και με επιτυχείς επενδύσεις να αυξήσει σημαντικά τα έσοδα της Σχολής.

Ίδρυσε το περίφημο Νηπιαγωγείο για τυφλά παιδιά στη Νότια Βοστώνη και κατέστησε το σχολικό συγκρότημα Πέρκινς το σπουδαιότερο εκπαιδευτικό και φιλανθρωπικό ίδρυμα για τυφλούς στον κόσμο… Είχε έντονα αναπτυγμένο το ύψιστο κοινωνικό συναίσθημα, τη διάθεση δηλαδή προσφοράς στον συνάνθρωπο, τη συντροφικότητα και την αλληλεγγύη…

Παροιμιώδης κατέστη η πραότητα και η υπομονή που επιδείκνυε ο Αναγνωστόπουλος κατά την εκπαίδευση των τυφλών και τυφλοκωφάλαλων μαθητών, όπως λ.χ. με την δύστροπη και ατίθαση Έλεν Κέλερ. Η Κέλερ έγινε αργότερα συγγραφέας, γνώρισε παγκόσμια φήμη και πάντοτε ευγνωμονούσε τον σοφό της δάσκαλο.”

Ο Αναγνωστόπουλος δεν αντιμετώπιζε τους τυφλούς με οίκτο αλλά ως μέλη της κοινωνίας ισότιμα, που έχουν δικαίωμα στη ζωή, στη χαρά, στη δημιουργία. “Όλοι μας έχουμε έναν πλούτο μέσα μας, ένα άνθος ευώδες, αλλά πρέπει να βρεθεί ο άνθρωπος εκείνος που θα μας βοηθήσει να πιστέψουμε στον εαυτό μας και να αναδείξουμε τις αρετές μας”, συμπληρώνει ο κ. Χριστοδούλου. Αυτό ακριβώς έκανε ο Αναγνωστόπουλος. Βοηθούσε τους τυφλούς μαθητές να ισχυροποιήσουν την αυτοπεποίθησή τους και να ανοίξουν τα δικά τους φτερά.

Μεγαλοψυχία

“Για τον Μ. Αναγνωστόπουλο”, λέει ο Α. Κάσγουελ, αναπληρωτής Διευθυντής του Ινστιτούτου Πέρκινς, “το επάγγελμα και η ζωή ήταν στενά συνυφασμένα. Σε όλη του τη ζωή απέφευγε τους επαίνους και επεδείκνυε τέτοιο βαθμό σεμνότητας και ταπεινότητας που είναι πέρα από κάθε έπαινο. Για τον Μ. Αναγνωστόπουλο η ανθρώπινη ιστορία θα γράψει ότι έζησε απλά και μεγαλόψυχα. Για τον Αναγνωστόπουλο, τον παιδαγωγό και εκπαιδευτή των τυφλών, όσοι τον γνώρισαν, θα πουν ότι σκεπτόταν καθαρά, υποστήριζε με πάθος τις ιδέες του, αγωνίστηκε με πάθος για το δίκαιο και εργάστηκε πολύ στον αγώνα τον καλόν”.

Απέφευγε τους επαίνους, ήταν πολύ συμπονετικός και γνήσιος ανθρωπιστής

“Η τρυφερότητά του και η συμπόνια του για τους συνανθρώπους του”, γράφει ο φίλος του και βιογράφος του Φρανκ Σάμπορν (“Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος”, Ιωάννινα 2003), “που πάντα ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά του, σε καμία από τις μεγάλες πράξεις της ζωής του δεν ήταν εμφανέστερες, όσο στη δουλειά του για τους τυφλούς-κωφούς.

Η ευαισθησία του, η χαρά που προσέφερε στα πάσχοντα άτομα και η προς αυτόν ευγνωμοσύνη τους πρέπει να θεωρηθούν ως ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματά του. Ο Αναγνωστόπουλος έγινε ο καλύτερος Αμερικανός ειδικός για θέσεις εργασίας σε βιομηχανικές μονάδες και στην εξεύρεση της καλύτερης μεθόδου για να γίνουν οι ενήλικοι τυφλοί αυτάρκεις”.

Ο θάνατός του

Ο Αναγνωστόπουλος πέθανε από νεφροπάθεια στο Τούρνο Σεβερίν της Ρουμανίας το 1906. Νά πώς αναφέρονται, μεταξύ άλλων, στο γεγονός του θανάτου του τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου του ινστιτούτου Πέρκινς:
“Την 17η ημέρα του Μαρτίου, ο τότε διευθυντής μας Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος, έφυγε με το πλοίο Romanic για ένα εξάμηνο ταξίδι στη γενέθλια γη και άφησε τη διοίκηση της Σχολής σε άλλα χέρια… Την 3η Ιουλίου έφτασαν τα δυσάρεστα νέα για τον θάνατο του Αναγνωστόπουλου.

Η είδηση άργησε να επιβεβαιωθεί. Καθώς όμως το ένα τηλεγράφημα ακολουθούσε το άλλο, όλες οι ελπίδες χάθηκαν και ήταν γεγονός ότι το Ινστιτούτο Πέρκινς, η Σχολή Τυφλών της Μασαχουσέτης και ο αγώνας των απανταχού τυφλών γνώριζαν μια ανεπανόρθωτη απάωλεια… Το μόνο που μπορούμε να πούμε κλείνοντας είναι ότι η Αμερική έχει χάσει ένα γνήσιο τέκνο της, η Ελλάδα έναν ένδοξο υιό, οι απανταχού τυφλοί έναν πατέρα, και η ανθρωπότητα έναν φίλο”.

Βαθιά οδύνη

Η εφημερίδα «Πατρίς», Λόουελ Μασαχουσέτης, έγραψε στις 13 Ιουλίου 1906 για το θάνατο του Μ. Αναγνωστόπουλου: «Είναι απερίγραπτος ο πόνος που προκάλεσε στη Σχολή Τυφλών ο θάνατος του Αναγνωστόπουλου. Μόλις έγιναν γνωστά τα θλιβερά νέα, οι μαθητές και οι δάσκαλοι του σχολείου, τους οποίους ο Αναγνωστόπουλος καθοδηγούσε σαν πατέρας για τριάντα χρόνια, κατελήφθησαν από βαθιά οδύνη.

Το Συμβούλιο του Σχολείου συνεδρίασε εκτάκτως και εις ένδειξη πένθους και τιμής προς τον εκλιπόντα απεφάσισε να καλυφθεί το κτήριο με μαύρα πένθιμα παραπετάσματα και η σημαία να παραμείνει μεσίστια επί τριάντα ημέρες.

Επίσης αποφασίστηκε να γίνει μια επιμνημόσυνη τελετή, η οποία όμως αναβλήθηκε για τον Σεπτέμβριο, που θα ανοίξουν και πάλι τα Σχολεία, οπότε τα απόντα μέλη του Συμβουλίου και του διδακτικού προσωπικού θα έχουν επιστρέψει στη Βοστώνη».

Άριστος στην προσφορά!

Ο Μ. Αναγνωστόπουλος θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα πρότυπο ήρωα για τους σημερινούς Έλληνες, σε μια εποχή όπου γενικότερα κυριαρχούν πρότυπα ηρώων κυνηγών της προβολής και της ευδαιμονίας. Ο άνθρωπος αυτός ξεκινώντας, σε μια πολύ δύσκολη εποχή, από ένα μικρό χωριό της Ηπείρου έγινε γνωστός σε όλη την Αμερική αλλά και πέρα από αυτή.

Η αριστεία του δεν έγινε αφορμή συγκέντρωσης πλούτου ή εγωμανίας. Αντιθέτως, έγινε άριστος για να προσφέρει στην κοινωνία τα αποτελέσματα αυτής του της αριστείας. Δεν έγινε «ιδιώτης», αλλά γνήσιος ανθρωπιστής και έτσι θα τον θυμούνται όλοι, και κυρίως οι άνθρωποι που βοήθησε κατεξοχήν: οι τυφλοί και κωφοί.

Από τη Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 21.03.2018