Ο Κλήδονας, οι φωτιές του Αϊ Γιάννη και το «αμίλητο νερό»

Ο Κλήδονας, οι φωτιές του Αϊ Γιάννη και το «αμίλητο νερό»

O Κλήδονας ήταν ένα πανάρχαιο έθιμο, με πολλές παραλλαγές σε ολόκληρη την Ελλάδα, και αναφέρεται σαν λέξη στα περισσότερα αρχαία βιβλία, ακόμα και στην Παλαιά Διαθήκη, όπου σαν λέξη σημαίνει μαντικό σημάδι.

Τι ήταν όμως ο Κλήδονας;
Ο Κλήδονας σαν έθιμο, θα μπορούσε να πει κανείς πως ήταν υπόθεση κυρίως των γυναικών, και μάλιστα των ανύπαντρων κοριτσιών, που διακαώς επιδίωκαν να βρουν τρόπους να μαντέψουν κάποια στοιχεία από τον μέλλοντα σύζυγό τους! Ο μοναδικός και κύριος σκοπός της γυναίκας τότε ήταν ο γάμος, δηλαδή να παντρευτεί και να κάνει οικογένεια.

Το έθιμο του Κλήδονα έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Στην εποχή του Ομήρου, λέγεται ότι χρησιμοποιούσαν τη μαγεία του Κλήδονα για να μαντέψουν τα μελλούμενα. Όσο πηγαίνουμε προς τα πίσω χρονικά, και κυρίως στον Μεσαίωνα, ο Κλήδονας είχε πολλά τελετουργικά και πολλά εθιμοτυπικά. Αντίθετα με τα χρόνια, τα έθιμα του Κλήδονα λιγόστευαν, και απλοποιήθηκαν, οπότε μετά την κατοχή έμεναν κάποια βασικά του εθίμου.

Τον 7ο αιώνα, η εν Τρούλλω Στ’ Οικουμενική Σύνοδος, υπό τον Ιουστινιανό τον Β’, καταδίκασε μεταξύ άλλων εθίμων και τον Κλήδονα. Ζητούσε να αντικατασταθεί με αγιασμό και ευχές, ενώ προσδιόριζε και τις ποινές για όσους συμμετείχαν ή απλώς παρακολουθούσαν τον Κλήδονα. Αν ο παραβάτης ήταν λαϊκός, απλός πολίτης, τότε αυτόματα αφοριζόταν και αν ήταν κληρικός, καθαιρούνταν.

Η πολεμική που ασκήθηκε από την Εκκλησία αποτυπώθηκε σε φράσεις όπως «αυτά τα λεν στο Κλήδονα», «τέτοια να τα λες στον Κλήδονα», «τέτοια εγώ τα ακούω στον Κλήδονα», δηλαδή απαξιωτικές εκφράσεις για το δρώμενο, που καταντά συνώνυμο της ελαφρότητας.

Ωστόσο, παρ’ όλη την αρνητική στάση της Εκκλησίας, το έθιμο του Κλήδονα επιβίωσε μέχρι σήμερα…

Το έθιμο του Κλήδονα ήταν ένα από εκείνα, που αποσκοπούσαν στην μαντική του μέλλοντος, και αυτήν επεδίωκαν τα κορίτσια. Ήταν έθιμο ομαδικό, και εξελίσσονταν με κάποιες διαφορές ανά χρονιά σε χρονιά. Συνήθως δεν γινόταν πάντα το ίδιο, και πολλές φορές είχαμε διαφοροποιήσεις στη πραγματοποίηση του εθίμου αυτού, στην προσπάθεια τους να το καλυτερεύσουν, ακόμα και στο ίδιο χωριό. Άλλοτε γινόταν ομαδικά από όλο το χωριό, και άλλοτε ανεξάρτητα ανά γειτονιά, αν το χωριό ή η πόλη είχαν πολλούς κατοίκους.

Όπως και να γινόταν η συνάθροιση, το έθιμο αποσκοπούσε σε δυο πράγματα, την πρόβλεψη κάποιων στοιχείων από τον μέλλοντα γαμπρό, όνομα, επάγγελμα κλπ, αλλά και στη διασκέδαση και ψυχαγωγία όλων των παρευρισκομένων! Αυτό γιατί ο Κλήδονας ήταν ένα από τα λίγα έθιμα που πρόσφερε χαρά και διασκέδαση, αλλά και από τις ελάχιστες ευκαιρίες που έδινε στους ανύπαντρους νέους και τις νέες του χωριού την δυνατότητα να βρεθούν πολύ κοντά μεταξύ τους!

Στην διάρκεια διεξαγωγής του εθίμου, θα μπορούσαμε να σταθούμε σε τέσσερα βασικά σημεία του, τα οποία και θα εξηγήσουμε ένα – ένα χωριστά.

Δηλαδή α) την ώρα που πήγαιναν οι κοπελιές να φέρουν το «αμίλητο νερό» το πρωί στις 23 Ιουνίου, β) στις φωτιές του Άη Γιάννη το βράδυ της ίδιας μέρας, γ) το άνοιγμα του Κληδώνου στις 24 ανήμερα του Αϊ Γιαννιού την επ’ αύριο το μεσημέρι, και δ)το άδειασμα του αμίλητου νερού στο πηγάδι το βράδυ.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή…

Το «αμίλητο νερό»
Σύμφωνα με το έθιμο, την παραμονή του Αϊ Γιαννιού, οι ανύπαντρες κοπέλες επιλέγουν σε ποιο από τα σπίτια του χωριού θα «ανοιχτεί ο Κλήδονας».

Το απόγευμα της παραμονής, ένα μικρό κορίτσι, του οποίου ζουν και οι δύο γονείς, πηγαίνει σε μια πηγή και παίρνει το «αμίλητο» νερό με ένα πήλινο δοχείο, με το «δοχείο του Κλήδονα», όπως ονομάζεται. Έπειτα το μεταφέρει στο σπίτι χωρίς να μιλήσει σε κανέναν, ακόμα κι αν επιχειρήσουν να της αποσπάσουν την προσοχή οι περαστικοί ή της μιλήσουν. Γι’ αυτό και το νερό ονομάζεται «αμίλητο» ή «βουβό».

Αν μιλήσει, το νερό πρέπει να χυθεί και να μεταφερθεί άλλο, «αμίλητο». Όταν τελικά η κοπέλα φτάσει στο σπίτι, τοποθετεί το νερό σε δοχείο με στενό λαιμό και η κάθε κοπέλα ρίχνει μέσα ένα προσωπικό της αντικείμενο. Ακολουθεί το κλείδωμα και η ασφάλιση του δοχείου.

Ο Κλήδονας σκεπάζεται με πανί ή με μαντίλι κόκκινου χρώματος και στεφανώνεται με φύλλα δάφνης, μυρτιάς και λυγαριάς.

«Κλειδώνουμε τον κλήδονα μ’ ένα μικρό κλειδάκι
κι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι
Κλειδώσετε τον κλήδονα με δόξα και με χάρη,
Κι απού ’χει μήλο κόκκινο ταχυτέρου (αύριο) να το πάρει. Ή:
Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ’ Άη -Γιαννιού τη χάρη
κι όποια ‘χει καλοριζικό να δώσει να το πάρει».

Παράλληλα, οι άγαμες κοπέλες προσεύχονται στον Αϊ Γιάννη και τοποθετούν το δοχείο σε ανοιχτό χώρο, όπου μένει όλη τη νύχτα. Την ίδια νύχτα, λέγεται ότι τα κορίτσια βλέπουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο.

Μετά τη δύση του ηλίου, οι κοπέλες βγάζουν το κλειδωμένο αγγείο, σκεπασμένο και στεφανωμένο στο ύπαιθρο, για να αστρονομιστεί ή να αστριστεί. Επίσης, τοποθετείται σε δώμα του σπιτιού ή κάτω από μια τριανταφυλλιά, προκειμένου οι νύχτες να είναι μυρωδάτες.

Τα άστρα, θεωρείται πως θα επιδράσουν πάνω στο αγγείο και ο Κλήδονας θα λάβει μαντική και τελεστική δύναμη. Τα κορίτσια φυλάνε με βάρδιες το αγγείο.

Η κάθαρση
Στις 23 Ιουνίου, παραμονή του Αϊ Γιαννιού, μετά τη δύση του ηλίου, οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές στα σοκάκια και τις πλατείες των χωριών. Ανταγωνίζονται για τη μεγαλύτερη φωτιά, την οποία αναζωπυρώνουν με άχρηστα αντικείμενα και κυρίως με τα στεφάνια του Μάη.

Άνδρες και γυναίκες πηδούν πάνω από τις φωτιές και φωνάζουν: «Να πηδήξω τη φωθιά, μη με πιάσει η αρρωστιά».

Σύμφωνα με την παράδοση, η φωτιά επιφέρει την κάθαρση και οι άνθρωποι απαλλάσσονται από το κακό.

Πριν την ανατολή του ηλίου και για να μην καταστρέψει το φως του ήλιου το μαγικό πλέγμα, που η προηγούμενη νύχτα έχει δημιουργήσει, το αγγείο μεταφέρεται εντός του σπιτιού, σε σκιερό μέρος, μέχρι να ανοίξει ο Κλήδονας.

Το άνοιγμα του Κλήδονα
Όταν προσέλθουν στο σπίτι τα κορίτσια που έχουν ρίξει τα «ριζικάρια» τους, αρχίζει η τελετή του ανοίγματος. Ο Κλήδονας ανοίγει από αυτόν που το κλείδωσε.

–Ανοίξετε το Κλείδωνα, στ’ Άη Γιαννιού τη Χάρη, κι απού ‘χει ριζικό καλό, ας έρθει να το πάρει.
–Ανοίξετε τον Κλείδωνα στ’ Αϊ-Γιαννιού τη χάρη, κι απ’ έχει μήλο κόκκινο ας έρθει να το πάρει
–Ανοίξετε τον Κλείδωνα να πάρει το δικό του καθείς να δει τη τύχη του, να δει το ριζικό του»
–Ανοίξετε τον Κλείδωνα να βγάλουμε τα μήλα, να δούμε ποιά απ’ όλες μας είναι η καλομοίρα
– Ανοίξετε τον Κλείδωνα να βγει η μηλιά με τ’ άνθη, να βγει σγουρός βασιλικός που μ’ έβαλε στα πάθη
– Ανοίξετε τον Κλείδωνα να βγει και τ’ αχλαδάκι να δω αν είν’ τσ’ αγάπης μου γιατί το ‘χω μεράκι
– Ανοίξετε τον Κλείδωνα στ’ Αϊ-Γιαννιού τη χάρη να πάρω ‘γω το μήλο μου κι η νιά το παλικάρι
– Δώστε μου τα αργυρά κλειδιά με το μαργαριτάρι, να ανοίξουμε τον Κλείδωνα στου Άη Γιαννιού τη Χάρη.

Η ριζικάρισσα δίνει το κόκκινο ύφασμα σε ένα μικρό παιδί, που το βάζει στο κεφάλι ή στο λαιμό του και αφού βάλει το χέρι του μέσα στο αγγείο, αρχίζει να βγάζει ένα-ένα τα αντικείμενα σε τυχαία σειρά.

Τα αντικείμενα, καθώς βγαίνουν με τυχαία σειρά, στο κάθε ένα απαγγέλλεται ένα αυτοσχέδιο δίστιχο-προφητεία για τον κάτοχο του σημαδιού. Τα δίστιχα δεν είναι μόνο ερωτικά ή προφητικά, αλλά και με ελευθεροστομίες και σκωπτικά, σατιρικά. Μετά το πέρας της συγκέντρωσης ακολουθεί κέρασμα και χορός.

Όταν οι κοπέλες επιστρέφουν στα σπίτια τους, προσέχουν ποιο όνομα ή λέξη θα πρωτακούσουν στο δρόμο για να το συσχετίσουν με την «ανοικτή τύχη» τους, εκείνη τη βραδιά.

Γιατί η αλαλία και το κόκκινο πανί;
Το αμίλητο νερό σχετίζεται με την αλαλία, που είχε ο πατέρας του Ιωάννη Προδρόμου μέχρι να γεννηθεί το παιδί. Γι’ αυτό έγραψε το όνομά του σε μια πινακίδα, αφού δεν μπορούσε να μιλήσει.

Στη λαϊκή παράδοση, η διαδικασία του αμίλητου νερού θεωρείται μεγάλης μαντικής αξίας, επειδή μεταφέρεται με απόλυτη σιωπή, που προσδίδει μυστήριο και ιερότητα.

Το παιδί που έχει και τους δύο γονείς του παραπέμπει στον αμφιθαλή παίδα της Αρχαίας Ελλάδας, ο οποίος έκοβε τα κλαδιά με τα οποία στεφανώνονταν οι νικητές των Ολυμπιακών Αγώνων.

Το κόκκινο χρώμα ταυτίζεται με την ταχύτητα, η οποία θα βοηθήσει να φτάσει η τύχη γρήγορα σε όσους την έχουν ανάγκη.

Πηγές: cretanmagazine.gr, wikipedia.org

Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Κάπλα

Διαβάστε επίσης

Close