Ο Ίων Δραγούμης ήταν γιος του Στέφανου Δραγούμη που διετέλεσε πρωθυπουργός μετά το κίνημα του 1909 στο Γουδί. Γεννήθηκε το Σεπτέμβριο του 1878. Σπούδασε νομικά στο πανεπιστήμιο της Αθήνας και το 1899 μπήκε στο διπλωματικό σώμα.
Νωρίτερα, στον ατυχή πόλεμο του 1897 είχε πολεμήσει ως εθελοντής. Υπηρέτησε ως προξενικός υπάλληλος στο Μοναστήρι, στον Πύργο και στην Φιλιππούπολη της Βουλγαρίας και στην Αλεξάνδρεια και στη συνέχεια ως ανώτατος διπλωματικός υπάλληλος στην Κωνσταντινούπολη, στην Ρώμη και στο Λονδίνο
Πήρε μέρος στον Α’ Βαλκανικό πόλεμο και μετείχε στην επιτροπή που διαπραγματεύθηκε την παράδοση της Θεσσαλονίκης στους Έλληνες. Στη συνέχεια υπηρετεί στις Πρεσβείες της Βιέννης, του Βερολίνου και της Πετρούπολης μέχρι και το 1915 οπότε και παραιτείται για να πολιτευθεί. Στις 31 Μαΐου 1915 εκλέγεται ανεξάρτητος βουλευτής Φλώρινας αντιπολιτευόμενος το Βενιζέλο.
Το 1916 εκδίδει το περιοδικό “Πολιτική Επιθεώρησις”. Εξαιτίας της αρθρογραφίας του εξορίζεται τον επόμενο χρόνο από τους πολιτικούς του αντιπάλους, πρώτα στην Κορσική και μετά στην Σκόπελο, μέχρι το Νοέμβριο του 1919. Υπήρξε επίσης σπουδαίος συγγραφέας με πολλά βιβλία στο ενεργητικό του.
Στις 31 Ιουλίου 1920 (παλαιό ημερολόγιο) ο Ίων Δραγούμης συλλαμβάνεται και εκτελείται στο κέντρο της Αθήνας (επί της οδού Βασιλίσσης Σοφίας, απέναντι από το Χίλτον) από φανατικούς Βενιζελικούς. Μερικές ώρες νωρίτερα είχε γίνει γνωστή η δολοφονική απόπειρα εναντίον του Βενιζέλου στο Παρίσι που μόλις είχε υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών. Τα πολιτικά πάθη άναψαν μονομιάς και το μένος των Βενιζελικών πλήρωσε η ευγενική ψυχή του Ίωνα Δραγούμη.
Ο Δραγούμης υπήρξε πολιτικός αντίπαλος του Βενιζέλου αλλά όχι με τη στενή έννοια του όρου. Είχε μια διαφορετική θεώρηση για το παρόν και το μέλλον του Ελληνισμού, μια αλλιώτικη κοσμοθεωρία. Ήταν περισσότερο ιδεαλιστής παρά πρακτικός. Το πάθος του σ’ ολόκληρη τη ζωή του υπήρξε η Ελλάδα και ο Ελληνισμός.
Παρ’ όλα αυτά είχε έντονες επιφυλάξεις για τη Μεγάλη Ιδέα. Οι Έλληνες της διασποράς ζούσαν ανάμεσα σε πολυπληθέστερους λαούς και μόνο με τον πόλεμο θα τους έδιωχναν αυτούς από τον τόπο τους. Πρώτιστο μέλημα του Δραγούμη να διατηρηθούν οι ελληνικές παροικίες στα Τουρκοκρατούμενα εδάφη και η Ελλάδα να προσπαθούσε να αναπτύξει την άμυνά της προς το βορρά.
Φοβόταν τους Σλάβους περισσότερο από τους Τούρκους γι’ αυτό και σκεφτόταν τη δημιουργία μιας “Ανατολικής Ομοσπονδίας” στα πρότυπα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που θ’ αναχαίτιζε τους Σλάβους και θα απαλλάσσονταν από την κηδεμονία των ξένων δυνάμεων.
Το κράτος αυτό θ’ άρχιζε από την Αδριατική θάλασσα και θα έφτανε ως τη Συρία. Επεδίωκε μ’ αυτόν τον τρόπο ο Ελληνισμός να παραμείνει στις εστίες του κυριαρχώντας πολιτισμικά στην Ανατολή. Ο Δραγούμης περιέγραψε ξεκάθαρα το όραμα του Νέου Ελληνισμού. Ήθελε ο νεοελληνικός πολιτισμός να βασισθεί στη γλώσσα, στα έθιμα, στον τρόπο ζωής του απλού ελληνικού λαού ώστε να μεγαλουργήσει και πάλι.
Απεχθανόταν την εισαγόμενη βαυαρική κρατική οργάνωση, τον λογιοτατισμό με την καθαρεύουσα και την στείρα αρχαιολαγνία. Επιθυμούσε την οργάνωση των Ελλήνων σε Κοινότητες – θεσμό κατεξοχήν ελληνικό – θεωρώντας ότι το κράτος που φροντίζει για όλες τις ανάγκες των πολιτών καταστρέφει τις δημιουργικές του δυνάμεις. Έτσι ο πολίτης θα πάψει να ενδιαφέρεται για τα κοινά και θα τα περιμένει όλα από το κράτος.
“Θέλω να είμαι ωραίο δείγμα ανθρώπου Έλληνος. Να σκοπός μιας ζωής! Δουλεύοντας για τον Ελληνισμό, δουλεύω για τον εαυτό μου. Θέλω να ξοδέψω την ψυχή μου μέσα στο έθνος μου, σε μια αλληλεγγύη με τους ομοφύλους μου“.
Ο Ίων Δραγούμης ήταν ένας γνήσιος πατριώτης χωρίς όμως ολοκληρωτικές προκαταλήψεις. Ο Ελληνισμός δεν χάνεται σε στενά εθνικά έργα, θέλει έργα ανθρώπινα. Η Ελληνική ιδέα είναι πλατύτερη της Ελληνικής γης και υπερβαίνει τα καθαρώς εθνικά όρια του Ελληνισμού.
Η ιδέα του Έθνους συνεπαίρνει τον Δραγούμη. Μαζί με τον εαυτό του είναι τα μοναδικά ζωντανά πράγματα για τον άνθρωπο που μονάχα μαζί τους υπάρχουν όλα τ’ άλλα. Η εθνική πίστη, η αγάπη προς το έθνος ξεπερνάει κάθε άλλο δυνατό προσωπικό συναίσθημα. Είναι μεγαλύτερη ακόμα και από την αγάπη προς την οικογένεια.
“Μου αρέσει να ζω μέσα στο έθνος μου για τον εαυτό μου κι ακουμπώντας επάνω του να γίνομαι πιο άνθρωπος, δηλαδή κάτι περισσότερο ή τελειότερο από τον άνθρωπο. Ο καθένας γεννήθηκε σωτήρας του έθνους του. Λίγοι όμως ξέρουν πως γεννήθηκαν τέτοιοι, δηλαδή πως αυτοί θα το σώσουν, αν θέλουν. Πρέπει να φαντάζομαι πως από μένα μόνο εξαρτάται η σωτηρία του έθνους. Και αν δεν ήμουν εγώ, δεν θα ήταν κανένας άλλος που να το σώσει. Ή να μην κοιτάζω τι κάνουν οι άλλοι και να φαντάζομαι πως μόνο εγώ έχω το μεγάλο χρέος της σωτηρίας“.
Το Ανατολικό Κράτος όμως που ονειρεύονταν ο Δραγούμης με την πολιτιστική κυριαρχία των Ελλήνων έμεινε απλώς ως σκέψη. Οι Έλληνες και οι Τούρκοι είχαν επιλέξει το δρόμο της σύγκρουσης και της εθνικής εκκαθάρισης.
Ο Δραγούμης έβλεπε διαφορετικά τη Μεγάλη Ιδέα από το Βενιζέλο και στο τέλος συγκρούσθηκε μαζί του. Παραιτήθηκε από τη θέση του προξένου όταν του ζητήθηκε να συμμετάσχει στις διαπραγματεύσεις που αφορούσαν την ανταλλαγή πληθυσμών – Τούρκων της Μακεδονίας με Έλληνες της Μικράς Ασίας.
Με τη λήξη δε, του Α’ Βαλκανικού πολέμου που όλοι πανηγύριζαν, ο Δραγούμης παρέμεινε σκεπτικός και προειδοποιούσε για τους κινδύνους που θ’ αντιμετώπιζε ο υπόδουλος Ελληνισμός εξαιτίας της ανάπτυξης ενός επιθετικού εθνικισμού. Με άρθρα του στο περιοδικό “Noυμάς” στις 29 Δεκεμβρίου 1918 εξέφραζε την αγωνία του για την τύχη του Ελληνισμού.
Το ίδιο δυσάρεστος έγινε και όταν ο Ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη το 1919.
“Ρωτώ, μπορούσε ο ελληνισμός ν’ ακολουθήσει δυο δρόμους; Ή τη διατήρηση της Τουρκίας και την καλυτέρεψη της ζωής των Ελλήνων εκεί ή την πολιτική της προσθήκης κομματιών της Τουρκίας στην Ελλάδα: (ή την αυτονόμηση των ελληνικών περιφερειών της Τουρκίας);”
Ο Ίων Δραγούμης – μαζί με τον Περικλή Γιαννόπουλο – διατύπωσε στην εποχή του μια ουτοπική ελληνική πρόταση που ελάχιστα κατανοήθηκε από τους συμπατριώτες του αλλά ήταν αρκετή να τον κατατάξει ανάμεσα στους εκλεκτούς.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
“Όσοι ζωντανοί”, Ίωνος Δραγούμη (εκδ. πέλλα).
“Ο Ελληνισμός μου και οι Έλληνες”, Ίωνος Δραγούμη (εκδ. πέλλα).
“Ελληνικός Πολιτισμός”, Ίωνος Δραγούμη (εκδ. πέλλα).
