3 Μαρτίου 1878, υπογράφηκε μια από τις χειρότερες διεθνείς συνθήκες σε βάρος του Ελληνισμού και ιδιαίτερα σε βάρος της Μακεδονίας. Είναι η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου που υπογράφηκε μεταξύ της Ρωσίας και της ηττημένης Τουρκίας, που έθετε τέρμα στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο, δημιουργώντας τη Μεγάλη Βουλγαρία που έφτανε ως τη Θεσσαλονίκη!..

Η συνθήκη υπογράφηκε από τους εξουσιοδοτημένους διπλωμάτες της Τουρκίας και της Ρωσίας στο προάστιο της Κωνσταντινούπολης Άγιος Στέφανος, μια ελληνική κωμόπολη που έγινε διάσημη από τη διαβόητη συνθήκη.

Στόχος των νικητών ήταν να υλοποιηθεί το γεωστρατηγικό σχέδιο της Ρωσίας του 19ου αιώνα, του πανσλαβισμού, στη νοτιοανατολική Ευρώπη βρίσκοντας διέξοδο στο Αιγαίο μέσω της Βουλγαρίας, η οποία με αυτή τη συνθήκη ανακηρύχτηκε αυτόνομη Ηγεμονία. Τότε βέβαια η Βαλκανική τελούσε υπό την κατοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τα εδάφη που παραχωρήθηκαν στη Βουλγαρία διεκδικούσαν μελλοντικά και άλλοι βαλκανικοί λαοί – στο πλαίσιο του λεγόμενου Ανατολικού Ζητήματος, ποιος δηλαδή θα διαδεχθεί στην περιοχή τους υποχωρούντες Τούρκους – με βασικό διεκδικητή τους Έλληνες στη Μακεδονία και τη Θράκη όπου υπήρχε ανθηρός Ελληνισμός.

Να δούμε ποιες περιοχές κατακυρώθηκαν στη Βουλγαρία: Το νέο κράτος με τη Συνθήκη γινόταν τεράστιο κι έφτανε από τον Δούναβη ως το Αιγαίο και δυτικά ως τη σημερινή Αλβανία. Εντάχθηκαν εκτός από την έκταση της σημερινής Βουλγαρίας και νοτιότερες περιοχές: της ανατολικής Θράκης, της Ξάνθης και της μετέπειτα ελληνικής Μακεδονίας εκτός από τις περιοχές Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής, Πιερίας, Ημαθίας, Γρεβενών και Κοζάνης. Επίσης το βουλγαρικό κράτος εκτείνονταν και στο σημερινό κράτος της FYROM, τις λίμνες Πρέσπες και Αχρίδα και σε τμήμα της ανατολικής σημερινής Αλβανίας (περιοχή Κορυτσάς κλπ), ολόκληρη δηλαδή η ευρύτερη κοιλάδα του Αξιού και οι εκβολές του ποταμού στον Θερμαϊκό ανήκαν στη Μεγάλη Βουλγαρία.

Το σύνορο της Τουρκίας με τη Βουλγαρία στην περιοχή της Θεσσαλονίκης στήθηκε περιμετρικά λίγα μόλις χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της Μακεδονίας. Εκείνη την εποχή το μικρό ελληνικό κράτος έφτανε από το ακρωτήριο της Πελοποννήσου Ταίναρο ως την περιοχή της Λαμίας, τον ποταμό Σπερχειό… Στην ουσία με τη συνθήκη αυτή η Τουρκία έχανε το μεγαλύτερο μέρος των ευρωπαϊκών της εδαφών και υποχρεωνόταν να αφήσει ανοιχτά τα στενά των Δαρδανελλίων και του Βοσπόρου για τα σκάφη όλων των κρατών, με εξαίρεση όσων ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση με τη Ρωσία.

Ο πανσλαβισμός
[‘’Σύμφωνα με την ελληνική αλλά και την ξένη σχετική ιστοριογραφία η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου ήταν έργο του Πανσλαβιστικού Κομιτάτου που προΐστατο ο

Ρώσος πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη Νικόλαος Ιγνάτιεφ, οποίος και αποκλήθηκε από διπλωμάτες της εποχής «πατέρας του ψεύδους και νεκροθάφτης του Ελληνισμού«. Με ψευδείς αναφορές του και διαβάλλοντας τους Έλληνες γενικά είχε παρασύρει τον Τσάρο τηλεγραφώντας τον τακτικά σε μορφή διαταγής «ουδεμίαν σπιθαμήν γης υπέρ του Βασιλείου της Ελλάδος». Ο ίδιος ο Ιγνάτιεφ, κατά την υπογραφή της συνθήκης, φέρεται να δήλωσε σε Βουλγάρους «…και τώρα οι Έλληνες ας έρθουν κολυμπώντας στην Κωνσταντινούπολη».

Σε συνέντευξή του σε εφημερίδα του Λονδίνου και σε ερώτηση δημοσιογράφου, γιατί παραγκωνίζεται τόσο πολύ το ελληνικό στοιχείο της περιοχής, απάντησε με χαρακτηριστική δόση κυνισμού και ιταμότητας: «Επιχειρήσαμεν τον πόλεμον ουχί υπέρ των Ελλήνων, αλλά υπέρ των Βουλγάρων. Δεν είναι δυνατόν να χάνω πολύτιμον χρόνον εργαζόμενος υπέρ των Ελλήνων…’’.

Στην τότε ρωσική πολιτική με την έξαρση του Πανσλαβισμού η τυχόν επέκταση προς βορράν του Βασιλείου της Ελλάδας φάνταζε ως απειλή κατά της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, όπως διατυπώθηκε από τον Τσάρο Αλέξανδρο Β΄ προς τον Άγγλο πρέσβη Σεϊμόρ στην Αγία Πετρούπολη το 1878 που δήλωνε μεταξύ άλλων: «Δεν συμφέρει εις την Αυτοκρατορίαν (Ρωσία) να γίνει η Ελλάς ισχυρόν κράτος. Ελληνικό Βασίλειο ισχυρό θα αποτελούσε σιδηρούν μοχλόν επί των μεσημβρινών πυλών της Ρωσίας. Η προέκτασις των ελληνικών ορίων, αν όχι μέχρι του Ευξείνου τουλάχιστον μέχρι του Ελλησπόντου, αφαιρεί από την Ρωσίαν την ναυτικήν επικράτησιν και επ’ αυτού ακόμη του Ευξείνου, και κατακλείει εντός της Μαύρης Θαλάσσης πάσαν προς την μεσημβρίαν τάσιν της Ρωσίας»…] (απόσπασμα από την Βικιπαίδεια για την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου).

Μέσα σε πέντε μήνες επανήλθε το πρώην καθεστώς.
Ευτυχώς, ο διαγραφόμενος κίνδυνος του πανσλαβισμού προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στη Δύση που κινήθηκε να τροποποιηθεί η ρωσοτουρκική συνθήκη και να ακολουθήσει το Συνέδριο του Βερολίνου σε πέντε μήνες (Ιούλιος 1878) που κατάργησε τις επεκτατικές πανσλαβιστικές βλέψεις της Ρωσίας. Στο Βερολίνο συνήλθαν και επέβαλαν το νέο εδαφικό καθεστώς στα Βαλκάνια οι εκπρόσωποι των μεγάλων δυνάμεων της εποχής: Αγγλία, Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Γαλλία, Ρωσία και Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Το συνέδριο παρακολούθησε με δικαίωμα λόγου και ελληνική αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον υπουργό εξωτερικών Θεόδωρο Δηλιγιάννη. Στις αποφάσεις ελληνικού ενδιαφέροντος της Συνθήκης του Βερολίνου ήταν η επιστροφή της Μακεδονίας και των άλλων οθωμανικών κτήσεων στην Τουρκία και η κήρυξη ως αυτόνομης επαρχίας της Ανατολικής Ρωμυλίας (Βόρειας Θράκης) υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου, η οποία σε εφτά χρόνια καταλήφθηκε βιαίως, χωρίς αντίσταση από την Τουρκία, και εντάχθηκε στο βουλγαρικό κράτος με φοβερές πιέσεις κατά του ακμαίου ελληνισμού της περιοχής που σε λίγα χρόνια συρρικνώθηκε … Αλλά για το δράμα των Ελλήνων της Ανατολικής Ρωμυλίας, για τους οποίους αδιαφόρησε παντελώς το εθνικό κέντρο, θα μιλήσουμε μια άλλη φορά…

Χρίστος Ζαφείρης