Αδιαμφισβήτητα η ελληνική εκπαίδευση άφησε το στίγμα της στον Πόντο. Σε τέτοιο βαθμό, μάλιστα, που δημιουργήθηκε μια απίστευτη εκπαιδευτική παράδοση, από το 1682 έως το 1922, η οποία ακόμα και σήμερα αποτελεί παράδειγμα στον τομέα της εκπαίδευσης. Όπως συνέβη και με άλλα ελληνικά εκπαιδευτήρια (λόγου χάρη η Φλαγγινιανή Σχολή της Βενετίας, η Σχολή της Ξηροκρήνης, οι σχολές της Βλαχίας), και στις ελληνικές κοινότητες του Πόντου δημιουργήθηκαν φροντιστήρια – πρόκειται για κοινή ονομασία διαφόρων ελληνικών εκπαιδευτηρίων.
Φημισμένα ήταν τα φροντιστήρια Τραπεζούντας, Αργυρούπολης και Χερσώνας.
Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας ιδρύθηκε το 1682 από τον Σεβαστό Κυμινήτη και λειτούργησε με μια μικρή διακοπή μέχρι τον ξεριζωμό του ελληνισμού. Μεταξύ των μεγάλων ευεργετών του συγκαταλέγονται οι οικογένειες Υψηλάντη και Μουρούζη, ιδίως κατά τον 18ο αιώνα.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν διευθυντής ήταν ο Γεώργιος Παπαδόπουλος-Κυριακίδης, το Πανεπιστήμιο Αθηνών το αναγνώρισε ως ισότιμο με τα ελληνικά γυμνάσια. Με δεδομένο ότι οι απόφοιτοί του διορίζονταν δάσκαλοι στα σχολεία που λειτουργούσαν στον Πόντο, η προσφορά του Φροντιστηρίου της Τραπεζούντας στη διάδοση της ελληνικής γλώσσας θεωρείται ανυπολόγιστη.
Τον Σεπτέμβριο του 1902, μάλιστα, όταν ήταν διευθυντής ο Ματθαίος Παρανίκας, λειτούργησε ένα νέο, σύγχρονο διδακτήριο. Την περίοδο εκείνη στο Φροντιστήριο περιλαμβάνονταν: α) το Κεντρικόν Δημοτικόν Σχολείον, β) το Σχολαρχείον, γ) το Γυμνάσιον.
Δεύτερο πιο φημισμένο εκπαιδευτικό ίδρυμα στον Πόντο μετά το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας ήταν το Φροντιστήριο της Αργυρούπολης. Κατά μία εκδοχή, που μάλλον δεν ευσταθεί, ιδρύθηκε στα τέλη του 15ου αιώνα, μετά την Άλωση της Τραπεζούντας. Το πιθανότερο, πάντως, είναι ότι λειτούργησε το 1870, κατά τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου.
Παρά τις φοβερές δυσκολίες εξαιτίας του πολέμου, η Αδελφότητα Αργυρουπολιτών Τραπεζούντος ανέλαβε να βοηθήσει το εκπαιδευτικό ίδρυμα εκποιώντας τα χρυσά και ασημένια κειμήλια των εκκλησιών. Το κτήριό του θεμελιώθηκε τον Ιούνιο του 1872, ανήμερα των Αγίων Πάντων. Διευθυντής ανέλαβε ο λόγιος Γεώργιος Παπαδόπουλος-Κυριακίδης, ο οποίος είχε ήδη την εμπειρία από το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, με συμπαραστάτη τον μητροπολίτη Γερβάσιο Σουμελίδη.
Το Φροντιστήριο Αργυρούπολης, που ισοδυναμούσε με τριτάξιο γυμνάσιο, ξεκίνησε με διτάξιο ελληνικό τμήμα και γραμματοδιδασκαλείο που χωριζόταν σε συνδιδακτικό και αλληλοδιδακτικό. Στη συνέχεια χωρίστηκε σε τρία τμήματα: ελληνικό, παιδαγωγείο και νηπιαγωγείο, για να καταλήξει σε δημοτικό σχολείο, σχολαρχείο και γυμνάσιο.
Το τρίτο φροντιστήριο των Ελλήνων του Πόντου ήταν αυτό στη Χερσώνα (Σεβαστούπολη) στην Ταυρική χερσόνησο, που ιδρύθηκε το 1785 από τον Ηλία Κανδήλη ή Κανδήλογλου έπειτα από παράκληση των Ελλήνων, ποντιακής καταγωγής και μη. Ο εξέχων λόγιος που δίδαξε στο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας κατέφυγε στην περιοχή επειδή κινδύνευε η ζωή του από τους Τούρκους. Δίδαξε στο Φροντιστήριο της Χερσώνας κατά διαστήματα έως το 1802. Στη διεύθυνση της σχολής τον διαδέχτηκαν οι μαθητές του Θεόδωρος Τραπεζούντιος και Γεώργιος Στρατηγόπουλος.
Με πληροφορίες από την Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού, εκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία, Θεσσαλονίκη.
