Θεωρητικός οδηγός επιβίωσης για πολιτισμένα όντα.
Ο λόγος σύστασης του κοινωνικού πλαισίου στο οποίο ανήκει κάθε πολιτισμένο ον είναι η αδυναμία του τελευταίου να επιβιώσει εκτός των ορίων της κοινωνίας.
Ο κρατικός μηχανισμός είναι αυτός που αναλαμβάνει τον βασικότερο ρόλο και γι’ αυτό υπερέχει από κάθε μεμονωμένο ον.
Στην ουσία εξασφαλίζει τη ευμάρεια και την ασφάλεια του συνόλου των πολιτών της, εξασθενίζοντας κάθε μορφή αντίστασης και σύγκρουσης των μελών της, προωθώντας την ειρήνη, την οικονομική ευμάρεια, και κατ’ επέκταση την σχετική ευτυχία του συνόλου.
Ο κρατικός μηχανισμός από τη απαρχή της δημιουργίας του, θεμελιώνεται πάνω σε δύο βασικές αρχές. Στον φόβο του θανάτου και κατ’ επέκταση στο ένστικτο της επιβίωσης και της διαιώνισης του είδους.
Κάθε ανθρώπινη πράξη που καθοδηγείται από αυτά τα δύο ένστικτα πρέπει να θεωρήσουμε (και εφόσον μας το επιτρέπει η παιδεία που έχουμε λάβει να αποδεχτούμε), ότι είναι ηθική. Δεν τίθεται ζήτημα καλού ή κακού, ορθού ή λάθους, εντός κοινωνικού πλαισίου, όταν κάτι δε μας ωφελεί ή απειλεί βασικές μας ανάγκες.
Αποδεχόμενοι ότι μπορούμε να αμυνόμαστε με κάθε δυνατό τρόπο για να εξασφαλίσουμε την ζωή μας και τα κεκτημένα που την καθιστούν δυνατή και ανεκτή, αποδεχόμαστε ότι το να ακολουθεί κανείς τις ενστικτώδεις ορμές του είναι φυσικό δικαίωμα και άρα ορθό και ηθικό.
Παρά τη φυσική ανάγκη που εκφράζουν τα παραπάνω ένστικτα, είναι ταυτόχρονα ζωώδεις τάσεις που αν δεν περιοριστούν, θέτουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη επιβίωση και κατ’ επέκταση τη διάρκεια ζωής της κοινωνίας στο σύνολό της.
Το εγωιστικό σύστημα που αναφέρει ο Χόμπς, θα μπορούσε να είναι γίνει είδος καθεστώτος για ένα κράτος, ως το πιο ικανό για να στηρίξει μια κυβέρνηση, την κοινωνική συμβίωση των μελών της.
Ονομάζοντάς το selfish system, όπως ο ίδιος ο φιλόσοφος το αποκαλεί, αντιπροσωπεύει τη μοναδική αλήθεια, ότι κάθε πράξη, ακόμα και η πιο αλληλέγγυα συνοδεύεται πάντα από εγωιστικά-ατομικά κριτήρια. (Πόσο πια να καταπιέσεις την ίδια σου τη φύση…)
Κάθε άνθρωπος βάσει ορθού λόγου και φύσης του είναι διατεθειμένος να βοηθήσει, να συμπράξει, να εξυπηρετήσει, να συνεργαστεί, να προβεί σε οποιαδήποτε πράξη συμφέρουσα για τον συνάνθρωπό του όταν και μόνον ο ίδιος βρίσκεται σε θέση ασφαλείας και δεν διακινδυνεύει τη θέση του.
Σε αυτό πρέπει να στηρίζεται κάθε κρατικός μηχανισμός.
Το να εξευγενίζει κανείς με ιδέες που στη θεωρία επιβιώνουν αλλά δύσκολα υλοποιούνται, όπως αυτήν της δημοκρατίας ή του σοσιαλισμού, μπορεί να εμπλουτίζουν με φιλεύσπλαχνα συναισθήματα υποστηρίζοντας αρχές όπως εκείνη της ισότητας και της δικαιοσύνης, αλλά η δικαιοσύνη πραγματώνεται μόνο μέσω θεσμών σταθερών και συμβάσεων.
Η τήρηση τους βέβαια προϋποθέτει τον περιορισμό των βασικών ενστίκτων και ορμών που πηγάζουν από την ίδια την ανθρώπινη φύση και άρα είναι ότι πιο αληθινό έχει να επιδείξει το ανθρώπινο είδος. Ο μόνος τρόπος για να επιβιώσει ένα κοινωνικό σύνολο είναι να συμμορφωθεί με τους κανόνες που του επιτάσσει ο εκάστοτε κρατικός μηχανισμός.
Η δικαιοσύνη η ίδια δεν είναι τίποτα περισσότερο ή τίποτα λιγότερο από μια ιδέα, ελεγκτής συμφωνιών και συμβάσεων, που εγκαθιδρύονται με σκοπό να αποτρέψουν την έμφυτη τάση για κυριαρχία ενός κοινωνικού μέλους επί κάποιου άλλου.
Κάθε σωστή κυβέρνηση που σέβεται τους πολίτες της (και προπάντων τον εαυτό της), μεριμνάει ώστε να εξαλείψει κάθε διαφορά μεταξύ τους, να διασφαλίσει την οικονομική τους ευμάρεια, και την ισότητα τους απέναντι στα αγαθά που προσφέρει.
Ενισχύοντας την υπόστασή της και την εντολή υπακοής στον ίδιο το θεσμό του κράτους, ο άνθρωπος παύει να θεωρείται λύκος για τον συνάνθρωπό του. Δεν χρειάζεται πλέον να αμύνεται ή να επιτίθεται καθώς το κράτος εγγυάται ισότητα και δικαιοσύνη.
Πλέον ο μόνος φόβος με τον οποίο πρέπει να μάθει να συμμορφώνεται είναι αυτός των κρατικών εντολών και κυρώσεων.
Homo hominis lupus (Leviathan, Thomas Hobbes)
Γράφει η Ελένη Καζαντζή
Είναι 26 ετών και ζει στην Θεσσαλονίκη.
Απόφοιτη τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής Α.Π.Θ
Προπτυχιακή φοιτήτρια τμήματος Ιταλικής γλώσσας και φιλολογίας Α.Π.Θ.
http://www.thessalonikiartsandculture.gr
