Γιατί μας ελκύει ο Βανγκόγκ, ο Μοντιλιάνι, η Φρίντα Κάλο και τόσοι άλλοι πονεμένοι καλλιτέχνες; Αντίστοιχα γιατί εμπνεόμαστε από τον πετυχημένο Πικάσο τον Ρέμπραντ, τον Νταλί, τον Σερά και τόσους άλλους μεγάλους, κλασικούς και μοντέρνους;
Γιατί ο κόσμος της τέχνης είναι ένας καταναλωτικός κόσμος γεμάτος παραδείσια πουλιά. Με διαφορετικά χρώματα, με έντονες πινελιές, με κρυμμένες φιγούρες, με σκοτάδι και φως, με πλουμιστά φτερά και φαντασμαγορικές εικόνες. Έχει τόσο σκοτάδι και φως όσο υπάρχει και στην ανθρώπινη φύση, στον ανθρώπινο νου, στη φαντασία που οργιάζει.
Και οι άνθρωποι αυτοί δίνουν φως στη ζωή μας είτε αστράφτοντας σαν βεγγαλικά είτε διαγράφοντας μια φωτεινή αργή γαλαξιακή πορεία. Είναι αυτό που είτε θέλουμε να αποφύγουμε, είτε να μιμηθούμε με βάση τα καταναλωτικά προστάγματα. Είναι το αιώνιο πρότυπο της επιτυχίας και της αποτυχίας που μας σέρνει από τη μύτη, σαν το καρότο που τρέχουμε πίσω του.
Ο Βανγκόγκ ήταν ένας άνθρωπος που έχανε στη διάρκεια της ζωής του. Ένας άνθρωπος που δεν θα θέλαμε να του μοιάσουμε όσο ζούσε, δεν θα θέλαμε να ζούμε τη ζωή του, δεν θα επιθυμούσαμε την τραγικότητά του. Ένας σχεδόν απόκληρος της ζωής. Ένας άρρωστος ψυχικά που πονούσε και δεν μπορούσε να ζήσει αυτό που λέμε φυσιολογική ζωή και που θα τρέχαμε μακριά από τη ζωή του αν είχαμε την ευκαιρία να τον γνωρίσουμε. Τα πράγματα πήγαν από το κακό στο χειρότερο με αποκορύφωμα την αυτοκτονία του.
Στα χρόνια που πέρασαν βγήκε δικαιωμένος. Γιατί η μακρά διάρκεια του καπιταλισμού, δικαιώνει. Είναι αυτή που σε παροντικό χρόνο παρεξηγούμε εύκολα όταν νομίζουμε ότι έχουμε προβλέψει του πως θα λειτουργήσει. Δεν ξέρω αν το να σε δικαιώνει η μακρά διάρκεια του χρόνου, αξίζει τα λεφτά που έχουν σπαταληθεί για να δημιουργηθεί το πρότυπο του τρελού καλλιτέχνη.
Οπωσδήποτε η ζωή του Βανγκόγκ είναι η αποτυχία στην καθημερινότητά της. Και αυτό, είναι κάτι που αποφεύγουμε, δεν το θέλουμε, δεν συμβιβαζόμαστε με το μηδενισμό του. Είναι η επίγεια κόλαση και μια μαύρη κηλίδα στον καμβά της ύπαρξής μας. Στον κόσμο του καπιταλισμού όμως καταφέρνει και αποσυμπιέζει την αγανάκτηση των ανθρώπων που δυστυχούν, που είναι άνεργοι, που δεν έχουν ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο, γίνεται πόλος ταύτισης και «τέχνη» που έλκει και θεραπεύει.
Η Φρίντα Κάλο είναι επίσης ένας άρρωστος άνθρωπος, σωματικά. Υποφέρει διπλά γιατί είναι γυναίκα. Η ασθένειά της είναι το βαρίδι της, όπως για τον Βανγκόγκ ήταν η ψυχασθένειά του, αν υπήρξε ποτέ τέτοιος και δεν ήταν απλά ένας looser. Αν δεις τη ζωή της στην πραγματικότητά της ήταν μια γυναίκα που εξαρτώνταν από τον Ντιέγκο με έναν άρρωστο τρόπο. Η τέχνη της ελκύει γιατί είναι ωμά ειλικρινής. Τόσο ωμά που πονάει αυτόν που τη βλέπει.
Το ίδιο ήταν και η εξάρτηση για τον Μοντιλιάνι, ο οποίος είχε κρεμασμένο στο λαιμό του μονίμως ένα βαρίδι με αναλαμπές απόσυρσης, μια αλυσίδα που τον τραβούσε στον πάτο. Ωραίοι, ελεύθεροι άνθρωποι που δεν υποτάσσονταν στο βαθύ ερώτημα της ζωής για την πραγματική ελευθερία. Άνθρωποι που μεταμόρφωναν ό,τι τους βάρυνε σε τέχνη για να το καθαρίσουν, σαν τον καμβά που σβήνεις και ξαναζωγραφίζεις από την αρχή. Έναν καμβά ψυχής. Άνθρωποι λευκοί.
Ο Πικάσο όπως και ο Νταλί από την άλλη, ή ο Γουόρχολ ενσαρκώνουν την επιτυχία του καπιταλισμού. Διαφορετικές ζωές, διαφορετική τρέλα για ζωή, αντρική, αμετανόητη τρέλα σ’ έναν κόσμο ζαχαρωμένο. Αυτοί τα κατάφεραν να ζήσουν σ’ αυτόν χωρίς να τους κάτσει στο λαιμό η καραμέλα του καταναλωτισμού. Έζησαν έναν «επίγειο παράδεισο», με την αναγνώριση εν ζωή και τα πήραν όλα, σ’ αυτή τη μικρή διάρκεια του χρόνου.
Κόλαση και Παράδεισος, ελευθερία και θάνατος. Θάνατος χίλιες φορές μέχρι να πεθάνεις και ταυτόχρονα ζωή άλλες τόσες φορές. Αλλά γι’ αυτούς το μότο ήταν: θα ζήσουμε, my friend, με τον οποιοδήποτε τρόπο. Θα παίξουμε σαν πραγματικοί εραστές της ύπαρξης στη σημαδεμένη τράπουλα της ζωής. Αρκεί που καθίσαμε κι εμείς στο τραπέζι. Όταν έρθει η σειρά μας θα παίξουμε, είτε σαν καλλιτέχνες που κάποιοι άλλοι θα κατασκευάσουν είτε σαν καλλιτέχνες που κατασκευαστήκαμε μόνοι μας…
Christina Zoi – Χριστίνα Ζώη, Καλλιτέχνης
