Οι σύγχρονες μορφές ελευθερίας, που υποτίθεται πως απολαμβάνουμε όλοι, αποτελούν τη μεγαλύτερη πλάνη – και πληγή ίσως – του αιώνα. Πάσχουμε όλοι μας από μια μορφή αντίστροφου μιθριδατισμού. Μας τις στερούν λίγο λίγο, αναίμακτα, ανεπαίσθητα και έχουμε εθιστεί τόσο πολύ σε αυτή την διαλείπουσα αφαίμαξη της ελευθερίας που θριαμβολογούμε – οι αβέλτεροι – για τη μεταστροφή μας σε ζωϊκά είδη εντατικής εκτροφής εξωραϊσμένου ψεύδους και διακριτικής βαρβαρότητας, της επενδυμένης με το αθώο παράστημα της παραπαίουσας πια δημοκρατίας.
Δημοκρατία. Δεν τολμώ να χρησιμοποιώ πια αυτή τη λέξη. Φοβάμαι μην την κατσιάσω ακόμα περισσότερο. Πολύτιμη, ασήκωτη σα λέξη. Είναι το ειδικό βάρος ορισμένων λέξεων τέτοιο, που εξευτελίζονται – που θα λεγε και ο ποιητής «μες στες πολλές κινήσεις και ομιλίες», χάνουν την αίγλη τους, την αξία τους…
Όταν λοιπόν, απεμπολήσουμε κάθε ίχνος ανθρώπινης ουσίας και αφεθούμε παραμορφωμένοι και πνευματικά εξανδραποδισμένοι από τις συνθήκες στο έλεος των καιρών – που εννοείται ότι διαμορφώνονται κατά το δοκούν των ισχυρών και με την επιβολή του δικαίου της πυγμής – και όταν η ύπαρξή μας ταυτιστεί και εξισωθεί με ψηφιακούς αριθμούς, ας πανηγυρίσουμε την ελεγχόμενη πια ελευθερία μας.
Η προφητική ρήση του Ελύτη για την «ολική έκλειψη» της ανθρώπινης οντότητας έφτασε στην πλήρωσή της. Και είναι τέτοια η δύναμη της αφιονισμένης μάζας που ο μεγαλύτερος εχθρός της τείνει να γίνει ο άνθρωπος του «ΟΧΙ». Αυτή η φαινομενικά ασήμαντη λεπτομέρεια είναι η ειδοποιός διαφορά με την απάντηση του Οιδίποδα. «Ο άνθρωπος» ήταν η απάντηση που γκρέμισε τη Σφίγγα στο μύθο του Οιδίποδα , σε εμάς είναι οι «άνθρωποι του Όχι», που θα κατακρημνίσουν τα τέρατα που απεργάζονται την ανθρώπινη μετάλλαξη. Ο tempora, o mores!
Γι’ αυτούς , λοιπόν, που έχουν μεγαλώσει μελετώντας αρχαίους και σύγχρονους στοχαστές δεν γίνεται να μην συνδέσουν την πνευματική ελευθερία με την ύπαρξή τους.. Ο Ελύτης άφηνε και μια χαραμάδα φωτός για την αλήθεια που θα λάμψει υπό την καθοδήγηση των πνευματικών ανθρώπων που θα σώσουν την τιμή της ανθρωπότητας… αν φυσικά τους επιτραπεί -και αν το θελήσουν θα πρόσθετα πάλι – εφόσον ο 21ος αιώνας μετρά στρατιές υπόδουλων, αυτοπροσδιοριζόμενων διανοουμένων , ταγμένων στην υπηρεσία του κέρδους με οποιοδήποτε τίμημα.
Οι διανοούμενοι έχουν, παράλληλα με το επιστημονικό, και ηθικό βάρος, και οφείλουν να αποτελέσουν τους ανθρώπους του Όχι, τους πνευματικούς καθοδηγητές, τους στοχαστές εκείνους , που με ρομφαία την αλήθεια καλούνται να λακτίσουν προς κέντρα, να διαλύσουν τα σκοτάδια της παραπληροφόρησης, να αποκαλύψουν κάθε απόφαση με γεύση πολιτικού αμοραλισμού και να χτυπήσουν την εκκολαπτόμενη μεταμφιεσμένη βία, που ασχημονεί παράγοντας υβριδικές μορφές ανελευθερίας, όπου μέσα σε τεχνητές οάσεις θα σέρνουμε την έκπτωτη φύση μας.
Ωστόσο, ο σύγχρονος διανοούμενος πάσχει. Και πάσχει από ασθένειες της εποχής, όπως ο ωφελιμισμός και ο ναρκισσισμός. Η λατρεία του ειδώλου του και η στεγανή ομφαλοσκοπία του τον ωθεί σε μία υπερεκτίμηση, για να μην πω θεοποίηση του εαυτού του, απομακρύνοντάς τον από τις ανάγκες της ανθρωπότητας. Και φυσικά η αργυρώνητη σκέψη δεν μπορεί ποτέ να υπηρετήσει το κοινό καλό, γιατί στρατεύεται είτε σε κομματικά συμφέροντα είτε σε ιδεολογίες είτε σε προσωπικά οφέλη.
Όταν λοιπόν ο σημερινός τύπος διανοούμενου αποδεσμευτεί από τον ασφυκτικό κλοιό των αντιφατικών του ρόλων ακόμα και της διαβρωτικής αυτολατρείας στην οποία έχει εγκλωβιστεί και αυτοπειθαρχήσει τιθασεύοντας τα πάθη του και συστρατευόμενος με τις ανάγκες της κοινωνίας, τότε μπορεί να αποδομήσει τους κανόνες και τις συνθήκες δουλείας, που τόσο ύπουλα εξυφαίνονται στη σημερινή εποχή, και να αποτελέσει μοχλό αφύπνισης και επανεκκίνησης έστω και αργοπορημένα. Διαφορετικά, το όραμα του Ελύτη και άλλων κορυφαίων πνευματικών ανθρώπων περασμένων εποχών θα αποτελεί ζητούμενο.
Ζητούνται λοιπόν οι πνευματικές εκείνες μορφές, που εκτός από τον ακρωτηριασμό της γνώσης και τη χειρουργική της μελέτη, θα αναζητούν την αλήθεια, θα αναλώνονται για τον άνθρωπο και που θα εξανίστανται στη φαλκίδευση των ανθρωπίνων ελευθεριών. Και το σημαντικότερο … «θα σώσουν την τιμή τους και την τιμή της εποχής μας». Ζητούνται…
Δήλωση του Οδυσσέα Ελύτη στις 19 Οκτωβρίου 1979, με αφορμή την αναγγελία για τη βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας.
«Ήδη, σας το είπα. Είναι η βαρβαρότητα. Τη βλέπω να ‘ρχεται μεταμφιεσμένη, κάτω από άνομες συμμαχίες και προσυμφωνημένες υποδουλώσεις. Δεν θα πρόκειται για τους φούρνους του Χίτλερ ίσως, αλλά για μεθοδευμένη και οιονεί επιστημονική καθυπόταξη του ανθρώπου. Για τον πλήρη εξευτελισμό του. Για την ατίμωσή του.
Οπότε αναρωτιέται κανείς: Για τι παλεύουμε νύχτα μέρα κλεισμένοι στα εργαστήριά μας; Παλεύουμε για ένα τίποτα, που ωστόσο είναι το παν. Είναι οι δημοκρατικοί θεσμοί, που όλα δείχνουν ότι δεν θ’ αντέξουν για πολύ. Είναι η ποιότητα, που γι’ αυτή δεν δίνει κανείς πεντάρα. Είναι η οντότητα του ατόμου, που βαίνει προς την ολική της έκλειψη. Είναι η ανεξαρτησία των μικρών λαών, που έχει καταντήσει ήδη ένα γράμμα νεκρό. Είναι η αμάθεια και το σκότος. Ότι οι λεγόμενοι «πρακτικοί άνθρωποι» -κατά πλειονότητα, οι σημερινοί αστοί- μας κοροϊδεύουν, είναι χαρακτηριστικό.
Εκείνοι βλέπουν το τίποτα. Εμείς το πάν. Που βρίσκεται η αλήθεια, θα φανεί μια μέρα, όταν δεν θα μαστε πια εδώ. Θα είναι, όμως, εάν αξίζει, το έργο κάποιου απ’ όλους εμάς. Και αυτό θα σώσει την τιμή όλων μας -και της εποχής μας.»
Γράφει η Νικολέτα Θάνου
