Ο Δίσκος της Φαιστού: Η πρώτη μορφή τυπογραφίας

Ο Δίσκος της Φαιστού: Η πρώτη μορφή τυπογραφίας

Στις 3 Ιουλίου του 1908, ο Ιταλός αρχαιολόγος Λουΐντζι Περνιέ (Luigi Pernier), έκανε μία από τις σπουδαιότερες ανακαλύψεις σχετικά με τα μυστήρια της αρχαίας Ελλάδας…

Έχοντας τρυπώσει στα υπόγεια δωμάτια του μινωικού παλατιού της Φαιστού εντοπίζει άθικτο έναν λεπτοκαμωμένο δίσκο ψημένου πηλού, με διάμετρο μόλις 15 εκατοστά.

Τον παίρνει προσεκτικά στα χέρια του, τον φυσάει προκειμένου να φύγει η στάχτη που έχει πέσει πάνω και παρατηρεί ότι εκατέρωθεν υπάρχει μια σειρά από ακατάληπτα σχέδια γραμμένα στριφογυριστά σαν σε σαλίγκαρο, από μέσα προς τα έξω. Ή μήπως από έξω προς τα μέσα; Όπως και να ’χει, αντιλαμβάνεται ότι το εύρημα είναι σημαντικό.

Όλοι οι παριστάμενοι αρχαιολόγοι πέφτουν μεμιάς πάνω από το πολύτιμο εύρημα που βλέπει το φως του ήλιου και πάλι έπειτα από σχεδόν 3.700 χρόνια. Το περιεργάζονται σχολαστικά.

Ο Δίσκος της Φαιστού: Η πρώτη μορφή τυπογραφίας

Μετρούν στις δύο όψεις του συνολικά 241 σύμβολα (122 στη μία πλευρά και 119 στην άλλη) που χωρίζονται σε 45 ομάδες. Κάποια απεικονίζουν ανθρώπους, πουλιά, φυτά, χτένες, γάντια και πλοία. Το πιο συχνό σύμβολο είναι ένα κεφάλι ανθρώπου με λοφίο. Το συναντάμε 19 φορές. Ένα κράνος σε σχήμα καμπάνας απαντάται 18 φορές, μια ασπίδα 17 φορές, ένα τομάρι ζώου, πιθανόν βοδιού, 15 φορές, μια γωνία ξυλουργού που μοιάζει με μπούμερανγκ 12 φορές, μια γάτα 11 φορές και πάει λέγοντας.

Ο Δίσκος της Φαιστού: Η πρώτη μορφή τυπογραφίας

Πώς δημιουργήθηκε
Ο άγνωστος καλλιτέχνης είχε φτιάξει τα σχέδια πατώντας τις ιερογλυφικές «σφραγίδες» πάνω στον πηλό όταν αυτός ήταν ακόμη μαλακός· ας πούμε όπως σφραγίζουμε στις μέρες μας τα παραδοσιακά χριστόψωμα. Εν συνεχεία ο δίσκος ψήθηκε σε υψηλή θερμοκρασία και προέκυψε αυτό το καλαίσθητο αποτέλεσμα.

Την ίδια μέθοδο χρησιμοποίησε το 1455 ο Γερμανός Γιόχαν Γκούτενμπεργκ (Γουτεμβέργιος), μόνο που εκείνος μελάνωνε τα τυπογραφικά στοιχεία αποτυπώνοντάς τα πάνω σε χαρτί και όχι σε νωπό πηλο. Αρα στη Φαιστό είχαμε την πρώτη μορφή τυπογραφίας στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η ανακάλυψη αυτή προκάλεσε παγκόσμιο ενδιαφέρον.

Πάρα πολύ αρχαιολόγοι και ερευνητές, έχουν προσπαθήσει να αποκρυπτογραφήσουν τον δίσκο της Φαιστού. Έχουν δοθεί πολλές ερμηνείες, όπως για παράδειγμα ότι πρόκειται για προσευχή, για ένα γεωμετρικό θεώρημα, για διήγηση μιας ιστορίας, για ημερολόγιο και άλλα πολλά. Μερικοί πιστεύουν ότι περιγράφει τους άθλους του Ηρακλή, αλλά και ότι συμβολίζει την εξέλιξη της ανθρώπινης φύσης. Άλλοι μελετητές πιστεύουν ότι μερικά σύμβολα δηλώνουν σχέσεις με το αστέρι Σείριο.

Ο Δίσκος της Φαιστού: Η πρώτη μορφή τυπογραφίας
Απεικόνιση των συμβόλων της πρώτης πλευράς του δίσκου της Φαιστού, ομαδοποιημένα σχηματίζοντας λέξεις έτσι ακριβώς όπως είναι στο εύρημα.

 

Ο Δίσκος της Φαιστού: Η πρώτη μορφή τυπογραφίας
Απεικόνιση των συμβόλων της δεύτερης πλευράς του δίσκου της Φαιστού, ομαδοποιημένα σχηματίζοντας λέξεις έτσι ακριβώς όπως είναι στο εύρημα.

Πρώτος έσπευσε να τον δει από κοντά ο Βρετανός αρχαιολόγος σερ Άρθρουρ Έβανς, ο οποίος οκτώ χρόνια νωρίτερα (το 1900) είχε αρχίσει να φέρνει στην επιφάνεια το θαμμένο παλάτι της Κνωσού που έκρυβε επί αιώνες στα σπλάχνα της η Κρήτη και φέρεται κατά την παράδοση να αποτελούσε την έδρα του βασιλιά Μίνωα.

Το 1911 ο Αμερικανός πανεπιστημιακός Τζορτζ Χεμπλ υποστήριξε ότι πρόκειται για ιερατικό κείμενο γραμμένο σε ιωνική γλώσσα που περιγράφει μια θυσία.

Το ίδιο έτος η Αγγλίδα μελετήτρια των ομηρικών επών Φλόρενς Στάγουελ εκτίμησε ότι ο δίσκος είναι γραμμένος στα ελληνικά της εποχής του Ομήρου (δηλαδή περίπου του 8ου αιώνα π.Χ.), ενώ το 1914 ο Γάλλος γλωσσολόγος Αλμπερτ Κουνί θα κάνει λόγο για αιγυπτιακά ιερογλυφικά.

Το 1975 ο μαθηματικός Ζαν Φοκουνό ανακοινώνει ότι κάνοντας χρήση της στατιστικής διαπίστωσε πως το κείμενο είναι γραμμένο σε πρωτοϊωνική συλλαβική γραφή που χρησιμοποιούσαν και οι απόγονοι των Πελασγών στον χώρο του Αιγαίου.

Ως αρχή μάλιστα του κειμένου έδωσε τη φράση: «Ο Αρίων, ο γιος του Αργου, είναι απαράμιλλος. Μοίρασε τα λάφυρα της μάχης». Δεν ήταν πάντως λίγοι αυτοί που τον χαρακτήρισαν φαντασιόπληκτο. Γενικώς ο καθένας αναπτύσσει και μια δική του θεωρία. Μέχρι και ότι πρόκειται για γλώσσα των Βάσκων ειπώθηκε ή ότι πρόκειται για πλαστό εύρημα που το έφτιαξαν κάποιοι που ήθελαν απλώς να κάνουν φάρσα.

«Δεν θα μάθουμε ποτέ τι λέει»
Ο Βέλγος αρχαιολόγος και μελετητής των προϊστορικών γλωσσών της Μεσογείου, καθηγητής Λουί Γκοντάρ, έχει την άποψη ότι ο Δίσκος της Φαιστού δεν πρόκειται να αποκρυπτογραφηθεί ποτέ. Παρουσιάζοντας στις αρχές Νοεμβρίου του 1995 την ελληνική μετάφραση του βιβλίου του «Ο Δίσκος της Φαιστού – το αίνιγμα μιας γραφής του Αιγαίου» (εκδόσεις Ιτανος), εξέφρασε την άποψη ότι δεν θα μάθουμε ποτέ τι λέει το μυστηριώδες κείμενο.

«Κουράστηκα να απαντώ στους περίεργους φιλολόγους που μου στέλνουν γράμματα με δήθεν αποκρυπτογραφήσεις του δίσκου. Τα 241 σύμβολα με τις 45 διαφορετικές απεικονίσεις δεν έχουν καμία σχέση με την κρητική ιερογλυφική ή με τη Γραμμική Α και Β ή με κάποια αλφαβητική. Είναι συλλαβογράμματα μιας άγνωστης γλώσσας. Για να αποκρυπτογραφήσουμε τον κώδικα, πρέπει να έχουμε στη διάθεσή μας όχι 241, αλλά μερικές χιλιάδες τέτοια σύμβολα» υπογραμμίζει. Ο ίδιος κατέληξε σε δύο συμπεράσματα από τη σύγκριση των συμβόλων του δίσκου με άλλες αρχαιολογικές ενδείξεις της ίδιας εποχή.

Άγνωστη γλώσσα
Το πρώτο είναι ότι πρόκειται για μια άγνωστη γλώσσα που έχει σχέση με την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και το δεύτερο ότι τα περισσότερα σύμβολα ανήκουν στον αιγαιακό χώρο και στον κρητο-μυκηναϊκό κόσμο. Επηρεασμένος από το βιβλίο του Γκοντάρ, ο καθηγητής Πληροφορικής στο ΤΕΙ Ηρακλείου Κρήτης Μηνάς Τσικριτσής θα καταλήξει το 1998 στο συμπέρασμα ότι ο Δίσκος της Φαιστού ήταν μάλλον ένα είδος κτηματολογίου της εποχής, άποψη που υποστήριξαν και άλλοι μελετητές αργότερα.

Η πιο πρόσφατη θεωρία είναι αυτή του γλωσσολόγου δρος Γκάρεθ Οουενς, ειδικού σε θέματα μινωικής γραφής, ο οποίος ζει στην Κρήτη πάνω από 30 χρόνια και εργάζεται στο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ιδρυμα του νησιού. Μόλις τον Φεβρουάριο του 2018 ανακοίνωσε ενώπιον κοινού σε άπταιστα ελληνικά ότι «κατόπιν πολυετούς έρευνας διαπιστώνουμε ότι ο Δίσκος της Φαιστού απαρτίζεται στις δύο πλευρές του από 61 λέξεις σε 18 ομοιοκατάληκτους στίχους.

Εξι λέξεις από αυτές αναφέρονται στο Φως, έξι στη δύση του Φωτός, τρεις λέξεις είναι αφιερωμένες σε μια έγκυο θεότητα και άλλες δέκα είναι επί της ουσίας διάφορα επίθετα που χαρακτηρίζουν αυτήν τη θεότητα που άλλοτε ονομάζεται Πασιφάη (η μητέρα του Μίνωα), άλλοτε πάλι Αστάρτη-Αφαία (η μεσανατολικής προέλευσης θεότητα του έρωτα, του πολέμου, της φύσης και των βουνών, που αργότερα οι Κύπριοι ονόμασαν Αφροδίτη). Στην α’ πλευρά του Δίσκου της Φαιστού γίνεται λόγος για την έγκυο θεότητα που λάμπει, ενώ στη β’ πλευρά ξεχωρίζει μια πρόταση με στίχους σε ποιητική παρήχηση, που είναι αφιερωμένοι στη θεότητα που δύει.

Ο καθηγητής θεωρεί πιθανό το ενδεχόμενο να χρησίμευε ο δίσκος σαν ένα τάμα για την ευτυχή κατάληξη μιας γέννας, γι’ αυτό άλλωστε εντοπίζεται και αυτή η επίμονη αναφορά στην έγκυο θεότητα. «Με δεδομένη μάλιστα την αναβαθμισμένη θέση της γυναίκας στη μινωική κοινωνία δεν αποκλείεται ο “ποιητής” να ήταν γένους θηλυκού» υποστηρίζει. Ο αινιγματικός ενεπίγραφος Δίσκος της Φαιστού φυλάσσεται μέχρι και σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου, λίγα χιλιόμετρα δηλαδή μακριά από τον τόπο όπου ανακαλύφθηκε.

Μπορούμε να πούμε ότι ο δίσκος της Φαιστού, πέρα από τα μυστήρια που τον περιλαμβάνουν είναι αναμφισβήτητα ο πρώτος «σκληρός δίσκος» υπολογιστών. Ότι και να γράφει πάντως, μπορούμε να τον χαρακτηρίσουμε «σκληρό δίσκο» υπολογιστών “Double sided”, “Low density” και “Read only”, ο οποίος δουλεύει μέχρι σήμερα.

Πηγές: iellada.gr, ethnos.gr, wikipedia.org

Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Κάπλα

Διαβάστε επίσης

Close