Τον Μάρτιο του 1944, στην πλατεία Δικαστηρίων στη Θεσσαλονίκη, κατά τη διάρκεια κατασκευής ορυγμάτων από τις γερμανικές

δυνάμεις κατοχής εντοπίστηκε τυχαία, ανέπαφο, ένα γυναικείο άγαλμα.

Παριστάνει μια εξέχουσα γυναικεία προσωπικότητα της κοινωνίας της Θεσσαλονίκης, την οποία η πόλη θέλησε να τιμήσει, στήνοντας το άγαλμά της στη θέση του Ωδείου στη Ρωμαϊκή Αγορά γύρω στο 200 μ.Χ.

Στις 6 Απριλίου, οι Γερμανοί με μια πομπώδη τελετή παρέδωσαν το άγαλμα στον έφορο αρχαιοτήτων Στυλιανό Πελεκανίδη για φύλαξη στη συλλογή της Ροτόντας. Ξαφνικά, όμως, στις 31 Μαΐου, ένοπλοι Γερμανοί στρατιώτες, με το πρόσχημα της προστασίας από αεροπορικές επιθέσεις και παρά τις έντονες διαμαρτυρίες του Πελεκανίδη, απέσπασαν το άγαλμα το οποίο μεταφέρθηκε αρχικά στο προσωπικό μουσείο του Χίτλερ και στη συνέχεια στην έπαυλη του Γκαίμπελς.

Μετά το τέλος του πολέμου, το άγαλμα εντοπίστηκε μαζί με χιλιάδες έργα τέχνης από ολόκληρη την Ευρώπη σε ένα αλατωρυχείο στο Badaussee της Αυστρίας και επιστράφηκε τελικά στην Ελλάδα το 1947. Αυτός υπήρξε ο πρώτος καταγεγραμμένος επαναπατρισμός ελληνικής αρχαιότητας, πολύ πριν τη σύναψη, το 1954, της Διεθνούς Σύμβασης της Χάγης που αποτέλεσε ορόσημο για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης.

Άγαλμα “Μικρής Ηρακλειώτισσας”

Σπουδαίο δείγμα της ελληνιστικής ελεύθερης πλαστικής αποτελεί το άγνωστης προέλευσης ακέραιο άγαλμα, που ανήκει στον τύπο της «Μικρής Ηρακλειώτισσας». Ο τύπος αντιγράφει κάποιο πρωτότυπο γλυπτό, που χρονολογείται στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. και μάλλον ανήκε στον κύκλο των πραξιτελικών έργων.

Το έργο αυτό αντιγράφηκε πολλές φορές, με διαφορετικά χαρακτηριστικά, ώστε να αποδίδει κάθε φορά το πορτραίτο αυτής που είχε ζητήσει την κατασκευή του. Η γυναικεία μορφή παριστάνεται όρθια, φορεί χιτώνα που καλύπτει ακόμη και τα πόδια, και είναι περιτυλιγμένη σε ιμάτιο, το οποίο αφήνει να διαφανούν από κάτω οι κινήσεις των χεριών. Ο αγαλματικός αυτός τύπος χαρακτηρίζεται από ομάδες βίαιων κατακόρυφων και διαγωνίων πτυχώσεων, στοιχείο που προοιωνίζει το δρόμο, στον οποίο θα κινηθούν οι καλλιτεχνές της πρώιμης ελληνιστικής περιόδου.

Το συγκεκριμένο άγαλμα φέρει τα χαρακτηριστικά της αναθέτιδος, ακολουθώντας, ωστόσο ιδεαλιστικά, κλασικά πρότυπα με το ήρεμο, βαθύ βλέμμα, τη λεία επιδερμίδα, το μικρό ευθύγραμμο στόμα και την κόμμωση, που μαζεύεται στο πίσω μέρος του κεφαλιού. Οι συμβατικά και τραχιά αποδιδόμενες πτυχώσεις υποδηλώνουν επαρχιώτη καλλιτέχνη, χωρίς ιδιαίτερες ικανότητες.

Δείτε τις φωτογραφίες στο τέλος του άρθρου, μετά τα σχόλια.