– 1. Στην εγκληματολογία με οδήγησε μια μερίδα μανιτάρια. Είχα βρει στη βιβλιοθήκη του πατέρα μου ένα βιβλίο με ιστορίες του Hector Hugh Munro. Σε μία από αυτές τις ιστορίες ένα αγόρι, επειδή έχει κάνει αταξίες, τιμωρείται να μείνει νηστικό. Όλη η οικογένεια απολαμβάνει ένα πλούσιο δείπνο, εκτός από τον τιμωρημένο, ο οποίος βρίσκεται κλεισμένος στο δωμάτιό του. Το δείπνο όμως περιλαμβάνει μανιτάρια, τα οποία αποδεικνύονται δηλητηριώδη.
Όλα τα μέλη της οικογένειας πεθαίνουν με φρικτούς πόνους. Καταφθάνει ένας αστυνομικός και ενώ διαπιστώνει τους θανάτους, βλέπει ένα αγόρι να κατεβαίνει δειλά τη σκάλα από τον πάνω όροφο. Το κοιτάζει σαν να το ρωτάει «Εσύ, γιατί ζεις;», και το αγόρι απαντάει: «Ζω επειδή ήμουν άτακτος». Η ιστορία αυτή και άλλες παρόμοιες με είχαν βυθίσει σε σκέψεις, επειδή έρχονται σε μετωπική σύγκρουση με την άποψη ότι το «καλό» ανταμείβεται και το «κακό» «τιμωρείται».
Εδώ συνέβαινε ακριβώς το αντίθετο. Η τιμωρία του άταχτου αγοριού αποδεικνύεται αιτία της επιβίωσής του. Πώς εξηγούνται όλα αυτά; Οι μεγάλοι δεν μπορούσαν να μου δώσουν ικανοποιητικές εξηγήσεις.
– 2. «Το καθρέφτισμα μια ιτιάς σ’ ένα ποτάμι, η σκιά ενός σχοινοβάτη στην άμμο ή το τρίξιμο μιας πόρτας σε μια ξεχασμένη αποθήκη. Το καθετί γύρω μας, μπορεί να γίνει η πύλη που οδηγεί στον κόσμο της έμπνευσης και της φαντασίας, ακόμα και τα λάθη που κάνω όταν γράφω βιαστικά ή που συναντώ όταν διορθώνω τα δοκίμια των βιβλίων μου.
Για παράδειγμα είχα δει σε ένα τυπογραφικό δοκίμιο τη λέξη “λυκοπατάτες” αντί “γλυκοπατάτες” και αυτό μου έδωσε την έμπνευση για πατάτες που, όταν τις τρως, γίνεσαι λύκος. Το ίδιο συνέβη όταν η λέξη “εστιατόριο” είχε γίνει “εστιαγόριο”. Έγραψα μια ιστορία για ένα εστιαγόριο όπου οι δράκοι τρώνε αγοράκια. Το Κουφέιτ πάλι, η Χώρα των Κουφέτων, όπου ζούνε οι ροζ και οι γαλάζιοι κουφετάνθρωποι, δημιουργήθηκε επειδή έγραψα λάθος στον υπολογιστή τη λέξη “Κουβέιτ”.»
– 3. Σε κάθε έρημο, όσο απέραντη κι απελπιστικά ατελείωτη κι αν φαίνεται, υπάρχουν μικρές οάσεις που όταν τις ανακαλύπτεις πρέπει να τις χαίρεσαι, όχι να τις προσπερνάς. Όσο πιο μικρές όμως είναι οι οάσεις, τόσο περισσότερο, με λίγη δημιουργικότητα και φαντασία μπορεί να φουντώσουν και να γίνουν δάση ολόδροσα γεμάτα χρώματα και αρώματα.
– 4. Στα μάτια του κάθε παιδιού το κάθε μικρό αντικείμενο, όσο ασήμαντο και αν φαίνεται, είναι κάτι μαγικό, κρύβει πάντα κάποιο παραμύθι. Παραμύθια κρύβουν τα καλαμάκια της πορτοκαλάδας, τα ξυλάκια των παγωτών, τα κουκούτσια των πετροκέρασων, τα τούλια της μπομπονιέρας, τα χρυσόχαρτα από καραμέλες, τα καμένα σπίρτα, οι σαπουνόφουσκες, οι κύβοι της ζάχαρης και οι βελούδινες κορδέλες. Αν προσπαθήσουμε να δούμε τον κόσμο από αυτή τη σκοπιά, όλα γίνονται πολύ πιο απλά και απολαυστικά.
Θυμάμαι όταν ήμουν παιδί και άκουγα κάποιο παραμύθι στεναχωριόμουν όταν τελείωνε. δεν ήθελα να έχει τέλος. αισθανόμουν σαν να είχα εισέλθει σε ένα κόσμο μαγικό και ξαφνικά οι ήρωές του με άφηναν στα κρύα του λουτρού. Μου κακοφαινόταν να μην ξέρω τι γινόταν μετά. Έτσι μες στο μυαλό μου προσπαθούσα να συνεχίσω και να δω αυτό το μετά.
Σκεφτόμουν λοιπόν για παράδειγμα ότι πάω και βρίσκω τον δράκο που τον έχει νικήσει ο πρίγκιπας και είναι τραυματισμένος, ετοιμοθάνατος, οπότε του δίνω τις πρώτες βοήθειες, του βάζω οξυζενέ και ιώδιο στις πληγές του, γίνεται καλά και μου λέει ένα μυστικό για να βρω τον θησαυρό. Τέτοιες φανταστικές περιπέτειες αποτελούσαν την πρώτη ύλη των δικών μου παραμυθιών.
– 5. «Πρέπει να φανταζόμαστε όλο και περισσότερα! Στόχος της εκπαίδευσης δεν πρέπει να είναι τόσο η μετάδοση γνώσεων όσο η καλλιέργεια της δημιουργικότητας και φαντασίας του παιδιού!», ανέφερε ο Ευγένιος Τριβιζάς και συνέχισε, «Η ενθάρρυνση της δημιουργικότητας και η καλλιέργεια της φαντασίας, είναι από τις πιο παραμελημένες πλευρές των συγχρόνων εκπαιδευτικών συστημάτων. Παραγεμίζουμε τα παιδιά σαν γαλοπούλες με γνώσεις, πληροφορίες, γεγονότα και αφήνουμε τη φαντασία τους να λιμοκτονεί.
– 6. Συμμετείχα κάποτε σε μία παιδική τηλεοπτική εκπομπή και στο τέλος έπρεπε να δώσουμε κάποια βραβεία στα παιδιά, ήτανε κυρίως βιβλία τα οποία είχανε προσφέρει διάφοροι εκδοτικοί οίκοι. Εγώ είχα πει στα παιδιά, ότι είχα φέρει μαζί μου ένα αόρατο πράσινο καγκουρό. Το όποιο δεν το βλέπανε, αλλά τους είπα ότι αυτό αναβόσβηνε τα φωτάκια, αναλόγως αν απαντούσαν σωστά ή λάθος στις ερωτήσεις.
Στο τέλος της εκπομπής τα παιδιά, τα οποία δεν ήταν μωρά αλλά πήγαιναν στην τελευταία τάξη του δημοτικού, τα ρώτησα τι θα προτιμούσανε, θέλουν να τους αφήσω τα βιβλία ή το αόρατο πράσινο καγκουρό;
Όλα τα παιδιά θέλησαν να τους αφήσω το αόρατο πράσινο καγκουρό. Παρόλο που ήταν κάτι που δεν το βλέπανε, δεν υπήρχε, είχανε δεχτεί αυτό το αόρατο πράσινο καγκουρό. Αυτό είναι η φαντασία, η ικανότητα να φανταζόμαστε το ανύπαρκτο.
Η διαδικασία να σχηματίζουμε στο νου μας εικόνες ή ιδέες πέρα από την εμπειρική πραγματικότητα. Κι αυτή η ικανότητα, αυτή η διαδικασία, έχει άμεση σχέση με την επίλυση προβλημάτων και την επιστημονική σκέψη. Θα μπορούσαμε να πούμε, ότι η επίλυση προβλημάτων και η επιστημονική πρόοδος, δεν είναι τίποτε άλλο από εφαρμοσμένη φαντασία. Ο Τζορτζ Μπέρναρντ Σω, το εκφράζει απλά και περιεκτικά σε μία μόνο φράση: «Η φαντασία είναι η αφετηρία της δημιουργίας».
– 7. «Κόκκινη κλωστή δεμένη, στην ανέμη τυλιγμένη, δώσ’ της κλώτσο να γυρίσει, παραμύθι ν’ αρχινίσει…». Αρκεί άραγε αυτή η φράση για να ξεκινήσει ένα παραμύθι; Αρκεί το «μια φορά κι έναν καιρό…»; Αν θέλουμε να φτιάξουμε το δικό μας παραμύθι, εκείνο που θα διηγηθούμε στα παιδιά για να κοιμηθούν ή το άλλο που θα τους πούμε καθισμένοι μπροστά στο τζάκι, με το χριστουγεννιάτικο δένδρο στολισμένο και φωτισμένο, χρειάζεται κάτι παραπάνω από τις γνωστές αρχικές φράσεις…
Και όμως υπάρχουν άνθρωποι που ξέρουν να λένε παραμύθια, που ξέρουν πώς να πιαστούν από μια λέξη, από μια φράση, από μια εικόνα, για να ξετυλίξουν την ιστορία τους, για παιδιά, μεγάλα και μικρά. «Το Βήμα» ζήτησε από τον παραμυθά Ευγένιο Τριβιζά να μας μυήσει στον κόσμο του. Εχοντας στο ενεργητικό του βιβλία και θεατρικά έργα, ο καθηγητής Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ της Βρετανίας έχει πολλά να μας πει για το «πώς φτιάχνεται ένα παραμύθι»…
– 8. «Για να ξεκινήσουμε ένα παραμύθι δεν χρειαζόμαστε τίποτα άλλο από μια εικόνα, ένα χρώμα ή μια λέξη. Μέσα σε κάθε εικόνα πάλλεται ένα συναίσθημα. Μέσα στην κάθε λέξη καιροφυλακτούν άπειρα αινίγματα και ερωτήματα. Δεν μένει παρά να αναζητήσουμε το μαγικό, το φανταστικό, το άγνωστο, και για εμάς τους ίδιους ως εκείνη τη στιγμή, μυστικό τους.
Σε μια επίσκεψή μου στην Ισπανία είδα τα απέραντα λιβάδια με τα ηλιοτρόπια στραμμένα όλα προς τον ήλιο. Με αυτή την αφορμή έγραψα αρκετές ιστορίες, όπως την ιστορία ενός ηλιοτρόπιου που, επειδή δεν του αρέσει να κοιτάζει τον ήλιο, ξενυχτάει για να κοιτάζει το φεγγάρι και την ιστορία ενός παιδιού από τη χώρα του σκοταδιού που κλέβει ένα ηλιοτρόπιο για να το κάνει ήλιο στη χώρα του.
Το παράθυρο του γραφείου μου στο συνήθως βροχερό Λονδίνο αντικρίζει ένα βικτωριανό κτίριο με τρεις σειρές από παράθυρα. Εχω όμως γράψει δεκάδες ιστορίες με αφορμή τα παράθυρα αυτά. Μια μέρα, μέσα στο καταχείμωνο, είδα ένα παράθυρο ορθάνοιχτο και μια λευκή λεπτή κουρτίνα που κυμάτιζε στον άνεμο, σα να ήθελε να φύγει, σα να ήθελε να πετάξει. Ετσι εμπνεύστηκα το ποίημα μιας κουρτίνας που ονειρευόταν να γίνει μπαλαρίνα και να χορέψει στου ουρανού τη μέση.
Ακόμα κι ένα όνομα όμως μπορεί να ξεκινήσει ένα παραμύθι. Σε μια πρόσφατη επίσκεψή μου στην Κύπρο συνάντησα μια κοπέλα που λεγόταν Χρυστάλα. Αυτό μου έδωσε την ιδέα να γράψω την ιστορία μιας πριγκίπισσας που, όταν γεννιέται, οι μοίρες τής εύχονται να κλαίει με χρυσά δάκρυα. Οταν μεγαλώνει όμως, όλοι οι ιππότες που ερωτεύεται την κάνουν δυστυχισμένη για να κλαίει και να εκμεταλλεύονται τα χρυσά δάκρυά της. Τελικά παντρεύεται τον γελωτοποιό του παλατιού.
– 9. Θυμάμαι ότι όταν ήμουν παιδί αποφάσισα ένα βράδυ Πρωτοχρονιάς να ξενυχτήσω και να ζητήσω από τον Αϊ-Βασίλη να με προσλάβει για βοηθό του. Το σχέδιό μου απέτυχε επειδή με πήρε ο ύπνος. Εγινε όμως αφορμή να γράψω το πρώτο πρωτοχρονιάτικο παραμυθο-μυθιστόρημα, «Τους πειρατές της καμινάδας».
Είναι η ιστορία ενός παιδιού που αποφασίζει να ξενυχτήσει ένα βράδυ Πρωτοχρονιάς, με αποτέλεσμα να συναντήσει δύο πειρατές που έχουν πάρει τη θέση του Αϊ-Βασίλη. Δεν σκέφτομαι διδάγματα στο ξεκίνημα του παραμυθιού. Είναι όμως, νομίζω, παγίδα να χρησιμοποιεί κανείς εν ψυχρώ ως αφετηρία ένα δίδαγμα, ένα μήνυμα ή κάποια κοινωνική ή πολιτική άποψη, και αυτό επειδή κινδυνεύει να οδηγηθεί σε κείμενα στεγνά, διδακτικά και σχολαστικά. H έμπνευση ρέει από άλλες πηγές.
Δεν ξεκίνησα να γράφω, για παράδειγμα, τους «Ιππότες της τηγανητής πατάτας» για να μεταδώσω ένα δίδαγμα για την καταστροφή της φύσης, ούτε την «Τελευταία μαύρη γάτα» για να στηλιτεύσω τον ρατσισμό, ούτε έγραψα τα «Μαγικά μαξιλάρια» για να σχολιάσω τον πολιτικό ολοκληρωτισμό. Οι θέσεις, οι απόψεις, τα μηνύματα, αναδύθηκαν αυθόρμητα και διεκδίκησαν τη θέση τους σε μεταγενέστερα στάδια της συγγραφικής διαδικασίας.
Πρωταρχικά το βιβλίο πρέπει να διασκεδάζει το παιδί και να διευρύνει τους δημιουργικούς του ορίζοντες και μετά διακριτικά να μεταδίδει μηνύματα και να διδάσκει.
– 10. Εχω την εντύπωση ότι τα παιδιά συμπαθούν μάλλον τους «κακούς» χαρακτήρες, όπως τον Ρούνι Ρούνι, το ύπουλο κακό γουρούνι από το βιβλίο «Τα τρία μικρά λυκάκια», τη Φρικαντέλα, τη μάγισσα που μισούσε τα κάλαντα, από το ομώνυμο βιβλίο, και τον Κορνήλιο, τον κροκόδειλο, από το βιβλίο «Ο κροκόδειλος που πήγε στον οδοντογιατρό».
Τα θέματα του θανάτου, της βίας, της αρρώστιας είχαν ανέκαθεν και έχουν ακόμα τη θέση τους στο παιδικό βιβλίο. Προσωπικά τα προσεγγίζω μέσα από αλληγορίες και μύθους. Το θέμα, για παράδειγμα, της κλιμάκωσης της βίας το πραγματεύομαι στα «Τρία μικρά λυκάκια», του επεκτατικού πολέμου στο βιβλίο «H φάλαινα που τρώει τον πόλεμο», της αρρώστιας στο «Αγγελούδι του χιονιού» (από τη συλλογή «Ο ταξιδιώτης και η Μαργαρίτα»), του θανάτου, μεταξύ άλλων, στο μυθιστόρημά μου «Ο χιονάνθρωπος και το κορίτσι».
Το κορίτσι, η Μαριάννα, φτιάχνει έναν χιονάνθρωπο και του ζητάει να μη λιώσει ποτέ. Ο χιονάνθρωπος για να κρατήσει την υπόσχεσή του ξεκινάει για τον Βόρειο Πόλο, όταν μετά από διάφορες περιπέτειες καταφέρνει να φθάσει στον προορισμό του, αισθάνεται τόσο πολύ ευτυχισμένος που αρχίζει να κλαίει και λιώνει από τα δάκρυα της ευτυχίας του. Το τέλος αυτό, αν και τραγικό, κρύβει μια κάποια αισιοδοξία. Ο χιονάνθρωπος μπορεί να λιώνει, καταφέρνει όμως, ολοκληρώνοντας τον κύκλο της ζωής του, να φθάσει στον προορισμό του και να εκπληρώσει την υπόσχεση που έδωσε στο κορίτσι».
– 11. Τι κάνει ο δάσκαλος όταν βλέπει ορθογραφικά λάθη;
«Σκέφτεται ότι σοβαρότερα από τα ορθογραφικά είναι τα λάθη της ζωής και από αυτά πρέπει να προφυλάξει κυρίως τους μαθητές του».
– 12. Όταν η παιδικότητα πεθαίνει, το πτώμα της το αποκαλούμε «ενηλικίωση» είχε κάποιος σχολιάσει. Το τραγικό είναι ότι συχνά χάνουμε την παιδικότητά μας χωρίς να αποκτήσουμε ωριμότητα.
Ευτυχώς ποτέ δεν είναι αργά να απαλλαγούμε από τις παρωπίδες τις σοβαροφάνειας και να ξαναγίνουμε παιδιά. Να ξαναβρούμε δηλαδή τη φρεσκάδα της ματιάς, την πίστη ότι πάντα υπάρχει ελπίδα, ότι μπορούμε να νικήσουμε τους δράκους που μας απειλούν και τους γίγαντες που μας δυναστεύουν.
– 13. Στην εγκληματολογία αλλά και στα παιδικά παραμύθια αντιλαμβάνεται κανείς πόσο σημαντικό είναι το ασήμαντο. Ένα σπουδαίο έγκλημα μπορεί να επιλυθεί από ένα ξεχασμένο κουτάκι σπίρτα, ένα σπουδαίο παραμύθι μπορεί να ξεκινήσει από ένα μικρό παραμελημένο κουμπί. Έτσι, τα μόνα που χρειάζονται για να γίνει κάποιος μεγάλος εγκληματολόγος είναι ανοιχτό μυαλό και φαντασία. Σαν των μικρών παιδιών.
– 14. Ποια είναι τα παραμύθια ή τα λογοτεχνικά έργα που σας επηρέασαν, που έφτιαξαν τον Τριβιζά;
Ξεχωρίζω την «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» του Λούις Κάρολ, τα παραμύθια του Όσκαρ Ουάιλντ, τον «Μικρό πρίγκιπα» του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ, τον «Δον Κιχώτη» του Μιγκέλ ντε Θερβάντες και «Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ» του Τζόναθαν Σουίφτ.
Πρόκειται για έργα πολυδιάστατα, πολυεπίπεδα και διηλικιακά. Είναι ταυτόχρονα απλά και περίπλοκα, εύληπτα και εμβριθή. Μπορεί να τα απολαύσει τόσο ένα μικρό παιδί όσο και ένας ώριμος ενήλικας. Τα βιβλία αυτά έγιναν τα πρότυπά μου.
Πηγές:
paidevo.gr
enfo.gr
akako.gr
presspublica.gr
Αλλά και συνομιλίες με τον ίδιο.
Επιλογή: Δημήτρης Συμεωνίδης
