Ο Βασίλης Αλεξάκης μιλάει για τη μοναξιά -αφετηρία κάθε δημιουργίας-, τη μνήμη και τη θάλασσα…

«Η μοναξιά είναι η αφετηρία κάθε δημιουργίας. Σε παρηγορεί, σου δίνει μια χαρά, εγώ ζω με τα πρόσωπα των βιβλίων μου, για αυτό θεωρώ το γράψιμο μια μοναξιά με παρέα».

Φτάνοντας στο διαμέρισμα του πολυβραβευμένου συγγραφέα Βασίλη Αλεξάκη λίγο πριν το τέλος της οδού Αναγνωστοπούλου, εισχωρείς σε ένα ξεχωριστό κόσμο, σε έναν υπόγειο παράδεισο. Βγαίνοντας από το ασανσέρ συναντάς ένα διάδρομο πολυκατοικίας γαλλικού προαστίου, ενώ όταν μπαίνεις στο σπίτι του, ξαφνικά μεταπηδάς σε ένα παράλληλο σύμπαν.

Συνειδητοποιείς ότι υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που δεν έχουν συσκευή κινητού τηλεφώνου, ούτε καν e-mail και επικοινωνούν ακόμη με το παραδοσιακό τρόπο του σταθερού. Ένα τραπέζι πινγκ πονγκ σκεπασμένο από αραδιασμένα χειρόγραφα, ένας κήπος με πανέμορφες νεραντζιές, βιβλιοθήκες, παντού μολύβια και λευκές σελίδες, καρφιτσωμένες αναμνηστικές φωτογραφίες και τοίχοι ποτισμένοι από ιστορίες και πρόσωπα.

Στην συνέντευξη που ακολουθεί με τον σπουδαίο συγγραφέα, συζητήσαμε για την κρίση, τις σχέσεις, την μνήμη, την μοναξιά και την θάλασσα για την οποία όπως μου λέει χαρακτηριστικά «οι Έλληνες θα έπρεπε να την κοιτάζουν περισσότερο».

Κύριε Αλεξάκη, πιστεύετε ότι η κρίση έχει πνίξει την σκέψη και έχει τροφοδοτήσει τον φόβο;

Είναι δύσκολο το ερώτημα γιατί δεν ασχολούμαι και ιδιαίτερα με την πολιτική. Σίγουρα η κρίση έχει δημιουργήσει ένα φόβο και το πιο σημαντικό είναι ότι έχει απομακρύνει τους ανθρώπους. Επίσης, θεωρώ ότι έχει οδηγήσει τους ανθρώπους σε μια απομόνωση, ότι έχει ο καθένας τόσα προβλήματα που μοιραία δεν μπορεί να ασχοληθεί με των άλλων. Είναι σαν μια μορφή εγωισμού στην δυστυχία.

Θεωρείτε ότι είμαστε ένας λαός με πλεόνασμα εκπαίδευσης και έλλειμμα παιδείας;

Αυτό φυσικά ισχύει. Όλη η ιστορία της Χρυσής Αυγής, για παράδειγμα, δεν ξεκινά από την κρίση αλλά από την ελλιπή παιδεία και την επιρροή της εκκλησίας σε αυτήν. Έχουμε ένα υπουργείο Παιδείας που είναι σχεδόν ακροδεξιό, άρα ο κόσμος μαθαίνει να δέχεται τα συνθήματα της Χρυσής Αυγής, τα περί πατριωτισμού, εθνικισμού, ανωτερότητας της ελληνικής φυλής και διάφορες άλλες ηλιθιότητες.

Υπάρχει μια υπεροψία που καλλιεργεί το ελληνικό σχολείο. Δεν βλέπουμε πώς έχουμε καταντήσει την χώρα, αλλά θεωρούμε τους εαυτούς μας καλύτερους από τους άλλους, είναι μια υπεροψία ηλιθιότητας. Επιπλέον, παρατηρούμε και την συμπάθεια της εκκλησίας προς την ακροδεξιά, έχουμε πολλά παραδείγματα συμπαράστασης, από την Θεσσαλονίκη, τον Πειραιά, την Σπάρτη, στα Καλάβρυτα και δεν ξέρω και εγώ πού αλλού. Υπάρχει σοβαρό θέμα παιδείας.

Ποιον δρόμο πρέπει να ακολουθήσει κάποιος για να ανακαλύψει την δημιουργία και την έμπνευση;

Το δρόμο του εαυτού του. Όλοι δεχόμαστε επιρροές από το πρωί μέχρι το βράδυ, έτσι πρέπει ο καθένας να καταλάβει ότι είναι ελεύθερος μπροστά στην άσπρη σελίδα. Δυστυχώς, όμως, δεν το ξέρουν. Προσπαθούν όλοι να μιμηθούν κάποιους άλλους, που ήδη έχουν γράψει και δεν έχουν ανακαλύψει αυτή την ελευθερία, που είναι η μόνη που σου επιτρέπει να γράψεις.

Αν γράφατε ένα σύνθημα σε ένα τοίχο ποιο θα ήταν;

Κοιτάξτε, δεν το έχω σκεφτεί, αλλά αυτό το περίφημο ‘βασανίζομαι’ που βλέπω, το βρίσκω πολύ καλό. Επίσης, και ένα άλλο από μια θεατρική παράσταση του υιού μου, που λέει ‘μίλησε μας, Έλσα’. Καλό πάντως είναι και αυτό του Παπανδρέου, που είναι γραμμένο στην Γαλλική αρχαιολογική σχολή με θετικό τρόπο, το ‘υπάρχουν λεφτά’.

Συμφωνείτε ότι οι ανθρώπινες σχέσεις έχουν γίνει επιφανειακές και αν ναι, γιατί οι νέοι δεν διεκδικούν την μοναδικότητα τους;

Δεν μπορώ να μιλήσω για τους νέους, γιατί δεν ξέρω τι διάολο κάνουν, αλλά αυτό που ξέρω είναι ότι το μέλλον, όποιο και αν είναι, αυτοί θα το δημιουργήσουν. Όταν βλέπω νέους να συζητάνε στα Εξάρχεια, στις σκάλες πολυκατοικιών, χαίρομαι.

Δεν ξέρω τι συζητάνε, αλλά είναι μεγάλες παρέες, κάθονται, γελάνε, πίνουν, γιατί είναι πιο φθηνά από το καφενείο. Όπως και στο παρκάκι της Ναυαρίνου, τι λένε, τι κάνουν, δεν γνωρίζω, αλλά είναι σίγουρο ότι έχουν σημασία αυτές οι συζητήσεις, εκεί κρίνεται το μέλλον και όχι στην Βουλή.

Επίσης, η κρίση δεν βοήθησε στο να γίνουν πιο ουσιαστικές ή πιο φιλικές οι σχέσεις. Βέβαια, έχει παίξει ρόλο και ο καπιταλισμός σε αυτό, είναι συστήματα που καλλιεργούν τον ατομισμό και τον ανταγωνισμό έναντι των άλλων. Είναι πάντως φαινόμενο της εποχής να γινόμαστε αρένες με άγριες συγκρούσεις.

Η ζωή μας εξελίσσεται με τις ερωτήσεις ή με τις απαντήσεις;

Πιστεύω με τις ερωτήσεις, δεν υπάρχουν απαντήσεις. Αυτό που ψάχνουμε όταν σκεφτόμαστε είναι να βρούμε νέες ερωτήσεις, αυτές μας επιτρέπουν να προχωρήσουμε. Η ερώτηση σε βάζει σε ένα χώρο καινούργιο, τελείως άγνωστο, οι απαντήσεις σχεδόν είναι πάντα μέτριες, προτιμότερη μια καλή ερώτηση, παρά μια κακή απάντηση.

Ποιες είναι οι πιο ωραίες στάσεις στις διαδρομές της γραφής;

Να σου πω, δεν βλέπω στάσεις στην γραφή. Έχεις βρει τα θέματα του βιβλίου, τα πρόσωπα που υπαγορεύει το θέμα και από κει και πέρα τα αναπτύσσεις για να τα φτάσεις σε ένα τέλος. Για αυτό δεν υπάρχει διακοπή σε αυτή την πορεία, αλλιώς χάνεις χρόνο. Ζεις μέσα σε αυτό το κατασκεύασμα, άρα πρέπει να είσαι συνέχεια εκεί, είναι ένας μαραθώνιος που έστω και για πέντε λεπτά αν σταματήσεις, θα χάσεις.

Είναι η μόνη μας ελευθερία ο χρόνος;

Ο χρόνος για μένα είναι πρόβλημα, με κατατρέχει. Δεν μου αφήνει περιθώρια, είναι ένα βάσανο. Θα ήθελα να ήταν, αλλά τον αισθάνομαι σαν μια πίεση. Έχει περιοριστεί και η αντοχή μου και επομένως δεν τον βλέπω τόσο ως ελευθερία, είναι περισσότερο μια πειθαρχία. Ο χρόνος είναι χρήσιμος μόνο στα περιθώρια, όταν θα είσαι σε θέση να πεις ότι έχεις τελειώσει, εκεί δηλαδή που θα βάλεις ημερομηνίες λήξης.

Τι προτιμάτε, τα μεγάλα πράγματα από την ζωή ή τα μικρά που κάνουν την ζωή μεγάλη;

Κοίταξε, τα μικρά προτιμώ, γιατί τα μεγάλα δεν τα πολυβλέπω ποια είναι τα μεγάλα, ούτε ξέρω ποια είναι. Δεν χρειαζόμαστε πολλά πράγματα για να αισθανθούμε καλά. Ας πούμε, το να κάτσεις να αποφασίσεις ότι την επόμενη ώρα δεν θα κάνεις τίποτα, θα χαζεύεις τον ήλιο, αυτό το θεωρώ μεγάλη χαρά.

Ειδικά για μένα που έχω μάθει να δουλεύω όλη μέρα, το θεωρούσα σαν ορθογραφικό λάθος, σαν αμαρτία. Τα τελευταία χρόνια όμως το έχω καταφέρει και λέω, ‘όχι ρε παιδί μου, θα κάτσω μια ώρα εκτός και δεν θα κάνω τίποτα’.

Οι περισσότερες σκιές στην ζωή μας δημιουργούνται επειδή στεκόμαστε μπροστά στο δικό μας φως;

Πολύ ωραία ερώτηση… Είναι αυτό που έλεγα όμως πριν για τις ερωτήσεις, αφού είναι τόσο καλή η ερώτηση, φτάνει, δεν χρειάζεται απάντηση.

Χωρίς μνήμη είμαστε ένα τίποτα;

Αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο θέμα, το διερευνώ ήδη για το επόμενο βιβλίο μου. Δεν ξέρω αν χωρίς μνήμη μπορούμε να σκεφτούμε. Το θέμα της μνήμης είναι πολύ δύσκολο, δεν μπορώ να καταλάβω γιατί ξεχνάμε, δεν ξέρω αν αυτά που ξεχνάμε έχουν φύγει από το μυαλό μας ή αν υπάρχουν κάπου και δεν μπορούμε να τα βρούμε. Πάντως είναι πολύ γοητευτικό θέμα η μνήμη, αλλά ταυτόχρονα και επικίνδυνο, ειδικά όταν δεν θυμάσαι. Είναι σαν το μικρό παιδί, τι μπορεί να κάνεις αν δεν θυμάσαι, είναι σαν ένας θάνατος, χωρίς μνήμη είναι δύσκολο να υπάρξει ζωή, τουλάχιστον ενδιαφέρουσα.

Η ζωή είναι τόπος ή χρόνος;

Χρόνος είναι, μα και ο τόπος ένα είδος χρόνου είναι, ζει μέσα στο χρόνο. Αλλοιώνεται συνεχώς. Για παράδειγμα, για ποια Αθήνα μιλάμε, διαρκώς μιλάμε για μια άλλη Αθήνα. Ή για το Παρίσι, εγώ αλλιώς το γνώρισα στα τέλη του 1968, άλλη πόλη συναντώ σήμερα.

Τι είναι ευτυχία για εσάς;

Δεν ξέρω και δεν με απασχολεί η ευτυχία. Θυμάμαι το γιο μου όταν ήταν μικρός να μου λέει ότι ήθελε να είναι ευτυχισμένος στην ζωή του. Και εγώ είχα θυμώσει, του λέω, ‘τι ανοησίες είναι αυτές, η ευτυχία δεν έχει κανένα ενδιαφέρον, είναι ένα τίποτα’. Είμαι κατά της ευτυχίας, αλλά υπέρ των καλών στιγμών. Πομπώδης λέξη, εγώ δεν ξέρω κανέναν που να είναι ευτυχισμένος, είναι λιγάκι σαν την θρησκεία, που μιλάμε για ένα πράγμα που δεν υπάρχει. Είναι λέξη που δεν την ξέρω, δεν την έχω δει στην ζωή μου.

Τι είναι η θρησκεία, μια εφεύρεση για τον φόβο του θανάτου;

Ναι, φυσικά, μπορούμε να το πούμε και αυτό. Οι αρχαίοι Έλληνες ζούσαν χωρίς αυτήν την λύση. Βεβαίως φοβόντουσαν τον θάνατο, ξέρανε ότι δεν είχαν καμιά ελπίδα και ο Άδης ήταν ένας υπόγειος, άθλιος χώρος. Άρα η ανθρωπότητα έζησε πολλά χρόνια χωρίς αυτή την πελώρια ανοησία της μετέπειτα ζωής που επινόησαν οι μονοθεϊστικές θρησκείες. Μπορούμε δηλαδή να ζήσουμε και χωρίς αυτή την ελπίδα, αλλά σίγουρα είναι μια παρηγοριά, που αναμφισβήτητα, την εκμεταλλεύτηκαν οι θρησκείες.

Μια εικόνα που δεν θα ξεχάσετε ποτέ και ποια το ωραιότερο ταξίδι που έχετε κάνει;

Η εικόνα που δεν θα ξεχάσω ποτέ είναι του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Εκεί πήγαινα όλα τα καλοκαίρια, ήταν η καταγωγή του πατέρα μου και μου άρεσε από παιδί να χαζεύω αυτή την εικόνα και να βγάζει -πού και πού- κανέναν καπνό… Είναι μια από τις πιο παλιές μου αναμνήσεις.

Με γοήτευε να ατενίζω το ηφαίστειο, ήταν σαν να προκαλούσα λίγο το θάνατο. Για το ταξίδι που με ρωτήσατε, ίσως είναι δύο, στην Αφρική και στο Περού. Εντυπωσιακά ταξίδια, υπέροχες εικόνες, μεγαλείο, ειδικά στις Άνδεις. Στην Αφρική έμεινα καιρό, έμαθα την γλώσσα, έκανα φίλους.

Στο σενάριο της ζωή μας είναι πιο σημαντικές οι χαρές ή οι λύπες;

Νομίζω οι λύπες, είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα και μαθαίνεις περισσότερο από αυτές. Οι χαρές έχουν και ένα στοιχείο ψευδαίσθησης, θεάματος, είναι λίγο κινηματογράφος της ζωής.

Τι σημαίνει να αγαπάς; Να δίνεις αυτό που δεν έχεις;

Και αυτή πολύ καλή ερώτηση, θα μπορούσα και εδώ να μην απαντήσω… Τι σημαίνει να αγαπάς; Μυστήριο. Θα ήταν πολύ καλός ως τίτλος της συζήτησης μας, ότι ολόκληρη συνέντευξη και απάντηση δεν βρήκαμε σε αυτό το φοβερό ερώτημα. Νομίζω ότι η αγάπη είναι κυρίως αγάπη του εαυτού μας.

Έλεγε ένας Αμερικάνος μουσικός ότι «η μοναξιά προσθέτει ομορφιά στην ζωή. Δίνει μια ιδιαίτερη απόχρωση στα ηλιοβασιλέματα και κάνει το νυχτερινό αέρα να μυρίζει καλύτερα». Τι είναι για εσάς η μοναξιά;

Πολύ ωραία το είπε. Κοίταξε, μοναξιά είναι η αφετηρία κάθε δημιουργίας. Χωρίς αυτή δεν γίνεται τίποτα. Δεν είναι η δημιουργία προϊόν διαλόγου, αλλά μοναξιάς, είναι μια μοναχική πρωτοβουλία. Σε παρηγορεί, σου δίνει μια χαρά. Εγώ ζω με τα πρόσωπα των βιβλίων μου, για αυτό θεωρώ το γράψιμο μια μοναξιά με παρέα.

«Όταν το σκοτάδι είναι βαθύ, μπορείς να δεις τα αστέρια», υπάρχει ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο;

Ελπίζω να υπάρχει και για ένα καλύτερο χθες, δηλαδή στο να καταλάβουμε την ιστορία μας και να αντλήσουμε σωστότερα συμπεράσματα. Για το καλύτερο αύριο είμαι υποχρεωμένος να αισιοδοξώ, θέλω να έχω εμπιστοσύνη στους νέους και ότι για αυτό έχω δίκιο να ελπίζω. Ακόμα και να με διαψεύσουν τα πράγματα πάλι στο τέλος, θα έχω δίκιο, ότι χρωστάω στους άλλους να έχω ελπίδα. Είναι πολύ δύσκολο σε μια χώρα που βρέχεται παντού από θάλασσα, να μην έχεις ελπίδα, διότι αυτή είναι μια μορφή ελπίδας.

Τι σκέφτεστε όταν βλέπετε την θάλασσα;

Μάλλον έχω την τάση να εφησυχάζω και να αισιοδοξώ. Μου κάνει καλό η θάλασσα και θεωρώ ότι οι Έλληνες θα έπρεπε να την κοιτάζουν περισσότερο.

Συνέντευξη: Γιάννης Πανταζόπουλος, [email protected]
Φωτογραφίες: Θανάσης Καρατζάς

Πηγή: grekamag.gr

Thessaloniki Arts and Culture  http://www.thessalonikiartsandculture.gr