Αξιοσημείωτα από το βιβλίο του Έριχ Φρομ «Η τέχνη της Αγάπης»

– Σχεδόν καμιά προσπάθεια, κανένα έργο δεν αρχίζει με τόσο μεγάλες ελπίδες και προσδοκίες όπως αρχίζει η αγάπη κι ωστόσο τίποτε δεν αποτυχαίνει τόσο συχνά όσο αυτή.

– Πραγματικά για τους περισσότερους ανθρώπους του πολιτισμού μας, το να είναι κανείς αξιαγάπητος σημαίνει βασικά να συνδυάζει τη δημοτικότητα με την ερωτική έλξη.

– Δυό άτομα λοιπόν ερωτεύονται όταν νιώθουν ότι βρήκαν το καλύτερο διαθέσιμο αντικείμενο στην αγορά, παίρνοντας υπόψη τα όρια της δικής τους ανταλλακτικής αξίας. Συχνά σ’ αυτού του είδους το παζάρεμα, όπως και στο παζάρεμα για την αγορά ενός κτήματος αξιόλογο ρόλο παίζουν οι κρυμμένες δυνατότητες που μπορούν ν’ αξιοποιηθούν. Σ’ ένα πολιτισμό όπου επικρατεί το εμπορικό πνεύμα και η υλική επιτυχία θεωρείται σαν η σπουδαιότερη αξία, δεν είναι καθόλου παράξενο που οι ερωτικές σχέσεις των ανθρώπων ακολουθούν το ίδιο υπόδειγμα ανταλλαγής που κυριαρχεί στην αγορά εμπορεύματος και εργασίας.

– Αν θέλουμε να μάθουμε πώς ν’ αγαπάμε πρέπει να προχωρήσουμε με τον ίδιο τρόπο που προχωρούμε όταν θέλουμε να μάθουμε μια οποιοδήποτε άλλη τέχνη, π.χ. μουσική, ζωγραφική, ξυλουργική ή την επιστήμη της ιατρικής και της μηχανικής.

– Μόνο έπειτα από μακριά πρακτική εξάσκηση θα είμαι κύριος της τέχνης, μόνο όταν η θεωρητική γνώση και η πείρα της πρακτικής θα έχουν συγχωνευτεί σ’ ένα πράγμα-στη διαίσθησή μου, που αποτελεί την ουσία της κατοχής μιας τέχνης.

– Παρόλο που η λαχτάρα για αγάπη είναι τόσο βαθιά ριζωμένη, σχεδόν όλα τα’ άλλα φαίνονται να είναι πιο σημαντικά από την αγάπη: επιτυχία, γόητρο, χρήματα, δύναμη. Όλη μας σχεδόν η ενεργητικότητα χρησιμοποιείται για να μάθουμε πώς να πετύχουμε σ’ αυτούς τους σκοπούς. Και σχεδόν καθόλου για να μάθουμε την τέχνη της αγάπης.

– Το βασικό για τον άνθρωπο είναι ότι έχει ξεφύγει από το ζωικό βασίλειο από τη σκλαβιά των ενστίκτων, ότι έχει ξεπεράσει τη φύση-αν και ποτέ δεν την εγκαταλείπει.

– Η επίγνωση του ανθρώπινου ξεχωρισμού χωρίς την επανένωση δια της αγάπης είναι η πηγή του συναισθήματος της ντροπής. Είναι ταυτόχρονα και η πηγή της αγωνίας και του συναισθήματος της ενοχής.

– …η σεξουαλική πράξη χωρίς αγάπη ποτέ δε γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα σε δυο ανθρώπινα όντα, παρά μόνο στιγμιαία.

– Η συνένωση που επιτυγχάνεται με τη δημιουργική εργασία δεν είναι διαπροσωπική. Η συνένωση που προκύπτει μέσα από την οργιαστική καταληψία είναι παροδική. Η συνένωση που πραγματοποιείται με τη συμμόρφωση είναι μόνο ψευδοσυνένωση. Ώστε, αυτές είναι μόνο μερικές λειψές απαντήσεις στο πρόβλημα της ύπαρξης. Η ακέραιη απάντηση βρίσκεται στην πραγματοποίηση της διαπροσωπικής συνένωσης, στη συγχώνευση μ’ ένα άλλο πρόσωπο, στην αγάπη.

– Σε αντίθεση με τη συμβιοτική ένωση, η ώριμη αγάπη είναι ένωση με τον όρο της διατήρησης της ακεραιότητας, της ατομικότητας. Η αγάπη είναι ενεργητική δύναμη μέσα στον άνθρωπο. Είναι μια δύναμη που γκρεμίζει τους τοίχους που χωρίζουν τον άνθρωπο από τον συνάνθρωπο και τον ενώνει με τους άλλους. Η αγάπη του δίνει τη δύναμη να ξεπεράσει το συναίσθημα της απομόνωσης και του χωρισμού, κι ωστόσο του επιτρέπει να είναι ο εαυτός του, να διατηρεί την ακεραιότητά του. Στην αγάπη συμβαίνει τούτο το παράδοξο οι δυο γίνονται ένας κι ωστόσο παραμένουν δύο.

– Το να δίνω μου φέρνει μεγαλύτερη χαρά από το να παίρνω, όχι γιατί είναι αποστέρησή μου αλλά γιατί στην πράξη της προσφοράς εκφράζεται η ζωντάνια μου, η ίδια μου η ύπαρξη.

– Το κορύφωμα του σεξουαλικού οργασμού στον άντρα βρίσκεται στην πράξη της προσφοράς. Ο άντρας δίνει τον εαυτό του, το όργανο της επαφής στη γυναίκα. Στην κορυφαία στιγμή του οργασμού δίνει το σπέρμα του. Δε μπορεί παρά να δώσει αν είναι δυνατός, ικανός. Αν δε μπορεί να δώσει είναι ανίκανος. Αλλά και για τη γυναίκα η διαδικασία δεν είναι διαφορετική αν και κάπως πιο περίπλοκη. Κι αυτή δίνει τον εαυτό της. Ανοίγει τις πύλες προς το θηλυκό της κέντρο. Την ώρα που παίρνει, ταυτόχρονα δίνει. Αν είναι ανίκανη γι’ αυτή την πράξη της προσφοράς, αν μόνο μπορεί να παίρνει, τότε είναι ψυχρή.

– Είναι γνωστό σε όλους μας πως οι φτωχοί είναι πιο πρόθυμοι να δίνουν από τους πλούσιους. Ωστόσο και η φτώχια που ξεπερνά κάποιο όριο, μπορεί να κάνει την προσφορά αδύνατη και είναι τόσο εξευτελιστική, όχι μόνο εξαιτίας της άμεσης δυστυχίας που προκαλεί αλλά εξαιτίας του ότι στερεί από το φτωχό τη χαρά της προσφοράς.

– Αλλά πέρα από το στοιχείο της προσφοράς, ο ενεργητικός χαρακτήρας της αγάπης γίνεται φανερός στο ότι πάντα περιέχει ορισμένα βασικά στοιχεία που είναι κοινά σε όλες τις μορφές της αγάπης. Αυτά τα στοιχεία είναι : φροντίδα, ευθύνη, σεβασμός και γνώση.

– Αγάπη είναι το ενεργητικό ενδιαφέρον για τη ζωή και την ανάπτυξη αυτού που αγαπάμε. Όπου αυτό το ενεργητικό ενδιαφέρον λείπει, δεν υπάρχει αγάπη.

– Ο Θεός εξηγεί στον Ιωνά πως η ουσία της αγάπης είναι να «μοχθείς» για κάτι και να «αναστήσεις» κάτι, πως αγάπη και μόχθος είναι αξεχώριστα.

– Ο σεβασμός λοιπόν προϋποθέτει την απουσία εκμετάλλευσης. Θέλω το πρόσωπο που αγαπώ να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί για το δικό του καλό και με το δικό του τρόπο κι όχι με το σκοπό να με υπηρετήσει.

– Είναι φανερό ότι ο σεβασμός είναι δυνατός μόνο αν εγώ έχω φτάσει στην ανεξαρτησία.

– Στην πράξη της αγάπης, της προσφοράς του εαυτού μου, στην πράξη της διείσδυσης στο άλλο άτομο, βρίσκω τον εαυτό μου, ανακαλύπτω και τους δυο μας, ανακαλύπτω τον άνθρωπο.

– Η νηπιακή αγάπη ακολουθεί την αρχή:»αγαπώ γιατί αγαπιέμαι». Η ώριμη αγάπη ακολουθεί την αρχή «αγαπιέμαι γιατί αγαπώ». Η ανώριμη αγάπη λέει: “αγαπώ γιατί σε χρειάζομαι», και η ώριμη «σε χρειάζομαι γιατί σ΄αγαπώ».

– Βαθύτερη εξέταση μπορεί να φανερώσει ότι ορισμένοι τύποι νευρώσεων, όπως η μονομανία, δημιουργούνται από τη μονόπλευρη πατρική πρόσδεση του παιδιού. Ενώ νευρώσεις όπως η υστερία, ο αλκοολισμός, η έλλειψη αυτοπεποίθησης και ρεαλιστικής αντιμετώπισης της ζωής και οι καταθλίψεις προέρχονται από τη μονόπλευρη πρόσδεση στη μητέρα.

– Αν ένα άτομο αγαπά μόνο ένα άλλο άτομο κι είναι αδιάφορο προς τους άλλους συνανθρώπους του, η αγάπη του δεν είναι ακριβώς αγάπη αλλά μια συμβιοτική προσκόλληση ή ένας διογκωμένος εγωισμός. Ωστόσο οι πιο πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως η αγάπη είναι αντικείμενο κι όχι η ψυχική ικανότητα.

-Αν πραγματικά αγαπώ έναν άνθρωπο, αγαπώ όλους τους ανθρώπους, αγαπώ τον κόσμο, αγαπώ τη ζωή. Αν μπορώ να πω σε κάποιον άλλο «σ’ αγαπώ», πρέπει να είμαι ικανός να πω «αγαπώ σε σένα όλους, αγαπώ μέσα από σένα όλο τον κόσμο, αγαπώ μέσα σε σένα και τον εαυτό μου».

– Η αδερφική αγάπη βασίζεται στην εμπειρία πως όλοι οι άνθρωποι είμαστε ένα.

– Οι περισσότερες μητέρες είναι ικανές να δώσουν «γάλα», λίγες όμως είναι ικανές να δώσουν και «μέλι». Για να είναι ικανή μια μητέρα να δώσει μέλι, δε φτάνει να είναι μόνο μια «καλή μητέρα», αλλά κι ένα ευτυχισμένο άτομο.

– Στην ερωτική αγάπη, δυο άνθρωποι που ήταν χωρισμένοι, ξένοι, γίνονται ένα. Στη μητρική αγάπη, δυο άνθρωποι που ήταν ένα αποχωρίζονται.

– Μόνο η γυναίκα που αγαπά πραγματικά, η γυναίκα που είναι πιο ευτυχισμένη όταν δίνει παρά όταν παίρνει, που είναι σταθερά θεμελιωμένη στη δική της ύπαρξη, μπορεί να είναι μια μητέρα που αγαπά όταν το παιδί βρίσκεται στο στάδιο του αποχωρισμού.

– Το άτομο που αγαπάμε το γνωρίζουμε τόσο καλά όσο τον εαυτό μας. Αν υπήρχε περισσότερο βάθος στη γνώση του άλλου προσώπου, αν μπορούσε κανείς να διαισθάνεται την απεραντοσύνη της προσωπικότητάς του, το άλλο πρόσωπο δε θα μπορούσε ποτέ να γίνει τόσο οικείο. Και το θαύμα της υπερνίκησης των φραγμών, θα μπορούσε να συνέβαινε κάθε μέρα.

– Ωστόσο χωρίς αγάπη αυτή η «ένωση» αφήνει το ζευγάρι τόσο ξένους τον ένα με τον άλλο, όσο και πριν. Κάποτε τους κανόνες να ντρέπονται ή και να μισούν ο ένας τον άλλο, γιατί όταν η αυταπάτη φύγει, νιώθουν ακόμα πιο δυνατά από πριν την αποξένωσή τους.

– Στην ουσία, όλες οι ανθρώπινες υπάρξεις είναι ίδιες. Είμαστε όλοι μέρη του Ενός, είμαστε όλοι Ένα. Μια και είναι έτσι, δε θα ‘πρεπε να έχει σημασία ποιον αγαπάμε. Η αγάπη θα ‘πρεπε ουσιαστικά να είναι μια πράξη της θέλησης, μια απόφαση να εμπιστευτώ απόλυτα τη ζωή μου στη ζωή ενός άλλου προσώπου.

– Αν ένα άτομο είναι ικανό ν’ αγαπά δημιουργικά, αγαπά και τον εαυτό του. Αν μπορεί ν’ αγαπά μόνο τους άλλους, τότε δεν μπορεί ν’ αγαπά καθόλου.

– Η αγάπη της μητέρας δε μπορεί ν’ αποκτηθεί. Υπάρχει ή δεν υπάρχει.

– «Να ξέρεις κι ωστόσο να πιστεύεις ότι δεν ξέρεις είναι το ανώτερο κατόρθωμα. Να μην ξέρεις κι ωστόσο να πιστεύεις ότι ξέρεις είναι ασθένεια.»

– Αλλά τα πραγματικά κλινικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι οι άντρες – και οι γυναίκες- που αφιερώνουν τη ζωή τους στη χωρίς περιορισμούς σεξουαλικής απόλαυση δεν κερδίζουν την ευτυχία και πολύ συχνά υποφέρουν από σοβαρές νευρωτικές καταστάσεις και εσωτερικές συγκρούσεις.

– Κάνετε πολλά πράγματα μαζί. Διαβάζετε, ακούτε ραδιόφωνο, μιλάτε, καπνίζετε, τρώτε, πίνετε. Είστε ένας καταναλωτής με ανοιχτό στόμα, γεμάτος όρεξη και έτοιμος να καταπιείτε το καθετί, εικόνες, ποτά, γνώσεις. Αυτή η έλλειψη συγκέντρωσης φαίνεται ολοκάθαρα στη δυσκολία που έχουμε να μείνουμε με τον εαυτό μας.

– Ο σύγχρονος άνθρωπος νομίζει ότι χάνει κάτι – το χρόνο- όταν δεν κάνει γρήγορα τις δουλειές του. Όμως δεν ξέρει τι να κάνει με το χρόνο που κερδίζει, εκτός από το να τον σκοτώνει.

– Πόσοι σύζυγοι δεν έχουν μια εικόνα της γυναίκας τους σαν εξουσιαστικής επειδή η δική τους προσκόλληση στη μητέρα τους τους κάνει να ερμηνεύουν κάθε απαίτηση σαν περιορισμό της ελευθερίας τους. Πόσες σύζυγοι δεν πιστεύουν για τον άντρα τους ότι είναι άχρηστος και βλάκας γιατί εκείνος δεν ανταποκρίνεται στη φανταστική εικόνα ενός λαμπρού ιππότη που αυτές είχαν φτιάξει στα παιδικά τους χρόνια.

– Η ικανότητα ν’ αγαπάς εξαρτιέται από την ικανότητά σου ν’ απελευθερωθείς από το ναρκισσισμό και από την αιμομικτική προσκόλληση και στη φυλή.

– Σε κάθε βήμα από τη σύλληψη ενός λογικού οράματος μέχρι τη διαπίστωση μιας θεωρίας, η πίστη είναι απαραίτητη.

– Η εκπαίδευση είναι ταυτόσημη με το να βοηθάς το παιδί ν’ αντιληφθεί τις δυνατότητές του. Το αντίθετο είναι η μηχανική αγωγή, που βασίζεται στην απουσία πίστης για την ανάπτυξη των δυνατοτήτων και στην πεποίθηση ότι ένα παιδί θα γίνει σωστό μόνο αν οι ενήλικοι βάλουν μέσα του ό,τι επιθυμητό και καταπιέσουν ό,τι φαίνεται να είναι ανεπιθύμητο.

Από το εξαιρετικό SearchingTheMeaningOfLife