Το άτομο από τη στιγμή που γεννιέται βρίσκεται σε μια διαρκή φάση ανάπτυξης και ολοκλήρωσης, ενώ ένα από τα στοιχεία που παίζουν σημαντικό ρόλο είναι η αναζήτηση, διαμόρφωση και κατασκευή του νοήματος της ζωής του και των στοιχείων που συνιστούν τη ζωή του. Το άτομο έχει ανάγκη να αναζητήσει το νόημα της ζωής του και να μπορέσει να δώσει απαντήσεις σε ορισμένα βασικά ερωτήματα που σχετίζονται με την προσωπική του εξέλιξη και ύπαρξη.

Μέσα από το πρίσμα της θετικής ψυχολογίας το άτομο αναζητά και κατασκευάζει το νόημα της ζωής του, λαμβάνοντας υπόψη την επίδραση και τη συνεισφορά των θετικών συναισθημάτων. Τα θετικά συναισθήματα παίζουν καθοριστικό ρόλο στη αναζήτηση και κατασκευή νοήματος από το άτομο.

Συγκεκριμένα, ένας από τους βασικούς σκοπούς στη ζωή του ατόμου είναι η κατάκτηση της ευτυχίας, που αποτελεί ένα από τα πιο βασικά θετικά συναισθήματα, ενώ ταυτόχρονα το άτομο μέσα από την βίωση θετικών συναισθημάτων και εμπειριών μπορεί να βρει νόημα στη ζωή του, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και τα αρνητικά βιώματα ή συναισθήματα δεν μπορούν να οδηγήσουν στην εύρεση νοήματος στη ζωή. Σημαντικό ρόλο παίζουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου, όπως η εξωστρέφεια, η ικανότητα για διαφωνία και η ευσυνειδησία.

Η διαμόρφωση του νοήματος της ζωής εξαρτάται από ένα σύνολο παραγόντων, όπως είναι η αίσθηση της συνοχής, που καθορίζει τη στάση του ατόμου απέναντι στην υγεία και τη ζωή. Επίσης, το νόημα της ζωής επηρεάζεται από τις εμπειρίες που βιώνουμε και το νόημα που αποδίδουμε σε αυτές. Οι εμπειρίες του ατόμου και τα συναισθήματα που προκαλούν μπορεί να οδηγήσουν στη διαμόρφωση ή αναδιαμόρφωση του νοήματος της ζωής. Η απόδοση του νοήματος θεωρείται το πιο βασικό στοιχείο που μπορεί να επιδράσει στην ψυχική ευημερία του ατόμου.

Ένας θεωρητικός που ασχολήθηκε εκτενώς με το νόημα της ζωής, χαρακτηρίζοντάς το ως τον μοναδικό ή πρωταρχικό σκοπό στη ζωή του ατόμου ήταν ο Franlk (1965), ο οποίος εστίασε το ενδιαφέρον του στις αξίες που συνδέονται με το νόημα της ζωής. Ο ίδιος καθόρισε το νόημα ως τις επιδιώξεις του ατόμου για σημαντικές προσπάθειες και σκοπούς στη ζωή του.

Το νόημα φαίνεται πως παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη ζωή του ατόμου, ενώ η ζωή αποκτά νόημα όταν αντιπροσωπεύει κάτι για το άτομο, που το ίδιο μπορεί να αναγνωρίσει και να προσδιορίσει. Το ερώτημα είναι κατά πόσο τα άτομα μπορούν να αξιολογήσουν καταστάσεις και γεγονότα και να αντλήσουν νόημα μέσα από εμπειρίες, βιώματα και γενικά από τη ζωή τους. Το άτομο μπορεί να αντλήσει νόημα μέσα από σχέσεις, καταστάσεις, ανθρώπους, αγαθά, αξίες, πεποιθήσεις και συναισθήματα. Ωστόσο, οι πηγές νοήματος μπορεί να διαφέρουν στα άτομα και αυτό εξαρτάται από διάφορους παράγοντες.

Σύμφωνα με τον Frankl το νόημα της ζωής αφορά δύο διαφορετικά επίπεδα, το παρόν νόημα ή το νόημα της στιγμής και το έσχατο νόημα ή υπερ- νόημα. Αυτό υποδηλώνει την ύπαρξη ενός προσωπικού νοήματος για κάθε περίσταση της ζωής και ένα παγκόσμιο νόημα στη ζωή. Για το κάθε άτομο θεωρείται ότι είναι πιο παραγωγική η αναγνώριση του συγκεκριμένου νοήματος της ζωής παρά του νοήματος της ζωής σε ένα γενικό επίπεδο (Ψαρρά & Κλεφτάρας, 2009).

Η αναζήτηση του νοήματος θεωρείται ότι ενεργοποιείται κυρίως από αρνητικές καταστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης, ενώ οι πιο σημαντικές αρνητικές καταστάσεις είναι ο πόνος, η ενοχή και ο θάνατος. Όταν το άτομο υποφέρει, έχει την επίγνωση ότι έχει διαπράξει λάθη και έχει την επίγνωση για το εφήμερο της ζωής μπορεί να οδηγηθεί στην αναζήτηση του νοήματος. Οι αρνητικές εμπειρίες θεωρείται ότι είναι περισσότερο πιθανό να οδηγήσουν το άτομο σε συνειδητοποίηση των αναγκών για νόημα και πνευματικούς στόχους (Ψαρρά & Κλεφτάρας, 2009).

Μια έννοια που συνδέθηκε άμεσα με το νόημα της ζωής ήταν η αίσθηση της συνοχής, που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Antonovsky, το 1979. Ο ίδιος υποστήριξε ότι υπάρχουν ορισμένοι γενικευμένοι πόροι που παρέχουν στους ανθρώπους εμπειρίες στη ζωή τους, γεμάτες συνοχή και νόημα, βοηθώντας τους έτσι να διαμορφώσουν μια αίσθηση συνοχής. Τέτοιου είδους πόροι είναι η πρόληψη της υγείας, η κοινωνική στήριξη, η πολιτισμική σταθερότητα και η διάθεση χρημάτων.

Η αίσθηση της συνοχής χαρακτηρίστηκε ως ένας ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας που μπορεί να καθορίσει τη στάση του ατόμου απέναντι στην υγεία του και στη ζωή του γενικότερα. Ουσιαστικά η αίσθηση της συνοχής είναι ένας γενικευμένος τρόπος με τον οποίο το άτομο βλέπει τον κόσμο, προσανατολίζει τη στάση του μέσα σε αυτόν, ενώ αποτελείται από την ικανότητα κατανόησης, την ικανότητα διαχείρισης και το νόημα.

Το άτομο θα πρέπει να κατανοεί τα ερεθίσματα που δέχεται ή έρχεται αντιμέτωπο, να μπορεί να τα αντιληφθεί και να τα διαχειριστεί με βάση τους προσωπικούς και κοινωνικούς πόρους και να αποδώσει κάποιο νόημα σε αυτά, με βάση την συναισθηματική αίσθηση που του δημιουργούν (Korotkov, 2009).

Τα θετικά συναισθήματα μπορεί να ενισχύσουν την εμπειρία του ατόμου σχετικά με τη ζωή του και το νόημα που αντλεί από αυτή. Σημαντικό ρόλο παίζουν οι γνωστικές επιδράσεις της θετικής διάθεσης. Η θετική διάθεση μπορεί να επηρεάσει την νόηση με τρόπους που διευκολύνουν την ανακάλυψη ή την δόμηση νοήματος (Steger et al., 2008).

Τα θετικά συναισθήματα μπορούν να διευκολύνουν την δημιουργική επίλυση προβλημάτων, ενώ οι άνθρωποι που βιώνουν θετικά συναισθήματα είναι περισσότερο ανοιχτοί στην επεξεργασία νέων τύπων πληροφοριών και παρουσιάζουν μεγαλύτερη γνωστική ευελιξία (Fredrickson, 1998. Isen, 1999). Ακόμη, τα άτομα που φαίνεται πως βιώνουν περισσότερα θετικά συναισθήματα χαρακτηρίζονται από μια τάση να εστιάζουν συνολικά σε μια κατάσταση και όχι τοπικά (Fredrickson & Branigan, 2004).

Τα θετικά συναισθήματα φαίνεται, επίσης, πως διευκολύνουν την εμπειρία του νοήματος στις ζωές των ατόμων. Όταν οι άνθρωποι σκέφτονται με ένα ευρύ τρόπο, τότε είναι περισσότερο πιθανό να βλέπουν πως η καθημερινή τους ύπαρξη συνδέεται με ένα ευρύτερο σύστημα νοήματος. Η συνολική επικέντρωση του ατόμου που επηρεάζεται από τα θετικά συναισθήματα μπορεί να επιτρέπει στο άτομο να βλέπει την γενική –συνολική- εικόνα και να απολαμβάνει μια αίσθηση ότι σε μεγάλο βαθμό η ζωή είναι κατανοητή.

Τα θετικά και αρνητικά συναισθήματα μπορούν να λειτουργήσουν ως ανατροφοδότηση σχετικά με την διεργασία του ατόμου σε συγκεκριμένες σημαντικές πλευρές της ζωής του. Η θετική διάθεση δείχνει ότι το άτομο αντλεί ικανοποίηση κατά την πορεία του προς τους στόχους του. Τα θετικά συναισθήματα μπορεί να αποτελέσουν μια ένδειξη ότι η ζωή του ατόμου έχει κάποιο σκοπό μέσα από τον οποίο το άτομο μπορεί να νιώσει επαρκές στην πορεία του προς τους σημαντικούς στόχους. Ακόμη, τα θετικά συναισθήματα μπορεί να σχετίζονται με ένα ενισχυμένο αίσθημα νοήματος της ζωής εξαιτίας της σχέσης τους με την διεργασία των στόχων (King et al., 2006).

Βιβλιογραφία
Fredrickson, B.L. (1998). What good are positive emotions? Review of General Psychology, 2, 300–319.
Fredrickson, B.L., & Branigan, C. (2004). Positive emotions broaden the scope of attention and thought-action repertoires. Cognition & Emotion, 19, 313–332.
Isen, A.M. (1999). On the relation between affect and creative problem solving. In S. R. Russ (Ed.), Affect, creative experience, and psychological adjustment (pp. 3–17). Philadelphia: Taylor & Francis.
King, L.A., Hicks, J.A., Krull, J.L., & Del Gaiso, A.K. (2006). Positive affect and the experience of meaning in life. Journal of Personality and Social Psychology, 90 (1), 179- 196.
Korotkov, D. (2009). The sense of coherence: Making sense out of chaos. In P.T.P. Wong & P.S. Fry (Eds.), The Human Quest for Meaning: A Handbook of Psychological Research and Clinical Applications (pp. 51- 70). New York: Routledge.
Steger, M.F., Kawabata, Y., Shimai, S., & Otake, K. (2008a). The meaningful life in Japan and the United States: Levels and correlates of meaning in life. Journal of Research in Personality, 42, 660- 678.
Ψαρρά, Ε., & Κλεφτάρας, Γ. (2009). Νόημα ζωής, ψυχική υγεία και ψυχοπαθολογία. Στο βιβλίο των Γ. Κλεφτάρα & Μ. Καΐλα (Επιμ.), Από την Ψυχοπαθολογία στο Νόημα της Ζωής (σσ. 15- 36). Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο.

«Αν για την ευτυχία μετρούσε ο προορισμός, τότε θα ήταν εξαρτημένη από τη στιγμή της άφιξης.
Αντίθετα, αν εξαρτάται από την αναζήτηση της πορείας, το μόνο που ενδιαφέρει είναι να βαδίζω στον δρόμο, κι ο δρόμος αυτός να είναι ο σωστός.
Ο σωστός δρόμος είναι εκείνος που ευθυγραμμίζεται με την πορεία που δείχνει η πυξίδα.
Όταν ο δρόμος προσανατολίζεται σύμφωνα με την κατεύθυνση που δίνω στη ζωή μου, τότε είμαι στο σωστό δρόμο.
Προσέξτε όμως, δεν υπάρχει μόνο ένας σωστός δρόμος, όπως ακριβώς δεν υπάρχει μόνο ένα μονοπάτι που πάει προς το βορρά. Σωστό είναι και το ένα, αλλά και το άλλο, και το άλλο… και το άλλο…
Όλοι οι δρόμοι είναι σωστοί, αν πηγαίνουν στη σωστή κατεύθυνση.
Μπορώ να επιλέξω οποιονδήποτε δρόμο, και κάνει το ίδιο. Αφού η πορεία συμπίπτει με τον δρόμο, η αίσθησή μου είναι πως δεν είμαι χαμένος.
Στη ζωή, την πορεία την διαγράφει η κατεύθυνση που ο καθένας αποφασίζει να δώσει στην ύπαρξή του.

Και η πυξίδα καταφέρνει ν΄ απαντήσει στην απλή ερώτηση:
Προς τι ζω;
Όχι γιατί αλλά προς τι.
Όχι πως αλλά προς τι.
Όχι με ποιον αλλά προς τι.
Όχι από τι αλλά προς τι.
Η ερώτηση είναι προσωπική. Το θέμα δεν είναι να απαντήσεις προς τι ζει ο άνθρωπος, προς τι υπάρχει η ανθρωπότητα, προς τι έζησαν οι γονείς σου ούτε τι νόημα έχει η ζωή των ανήθικων.
Το θέμα είναι Η ΖΩΗ ΣΟΥ.
Τι νόημα έχει η ζωή σου;
Αν μπορείς ν’ απαντήσεις με ειλικρίνεια σ’ αυτήν την ερώτηση, σημαίνει ότι έχεις βρει την πυξίδα για το ταξίδι».
Χόρχε Μπουκάι

Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια, MSc