Γιατί οι ναρκισσιστές είναι επιρρεπείς στη ζήλια;
Ποιες είναι οι ρίζες του ναρκισσιστικού φθόνου;

Η σχέση ανάμεσα στο φθόνο και στο ναρκισσισμό αναγνωρίστηκε πολύ πριν επιβεβαιωθεί μέσα από έρευνες. Πρόκειται για μία σχέση που έρχεται να φωτίσει την σημασία του ναρκισσισμού στη διαχείριση της ντροπής. Η ντροπή και ο φθόνος είναι γνωστά συναισθήματα. Όταν ντρέπομαι ναρκισσιστικά, στην ουσία συνειδητοποιώ την ανεπάρκεια, την αποτυχία μου. Όταν νιώθω την ντροπή, προσπαθώ να κρύψω, να αποφύγω την έκθεση ή ακόμα και να κατηγορήσω άλλους για την δική μου ανεπάρκεια.

Ναρκισσιστικός φθόνος
Την ναρκισσιστική ζήλια ή τον ναρκισσιστικό φθόνο τον συναντάμε πολύ παλιά ως βιβλιογραφική αναφορά, στο Βιβλίο της Γένεσης, όπου ο Κάιν-ο πρώτος ναρκισσιστής-σκοτώνει τον αδερφό του Άβελ, σε μια κρίση φθόνου. Σήμερα, στη σύγχρονη «βίβλο» της ψυχιατρικής (DSM-5), ένα από τα διαγνωστικά κριτήρια για τη Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας αναφέρεται: «συχνά ζηλεύουν άλλους ή πιστεύουν ότι οι άλλοι τους ζηλεύουν».

Η σχέση ανάμεσα στο φθόνο και στο ναρκισσισμό αναγνωρίστηκε πολύ πριν επιβεβαιωθεί μέσα από έρευνες. Πρόκειται για μία σχέση που έρχεται να φωτίσει την σημασία του ναρκισσισμού στη διαχείριση της ντροπής. Η ντροπή και ο φθόνος είναι γνωστά συναισθήματα. Όταν ντρέπομαι ναρκισσιστικά, στην ουσία συνειδητοποιώ την ανεπάρκεια, την αποτυχία μου. Όταν νιώθω την ντροπή, προσπαθώ να κρύψω, να αποφύγω την έκθεση ή ακόμα και να κατηγορήσω άλλους για την δική μου ανεπάρκεια.

Όταν ζηλεύω, η προσοχή στρέφεται σε ένα εξωτερικό αντικείμενο. Παραδείγματα είναι ο πλούτος, η επιτυχία, τα επιτεύγματα ή η ευτυχία ενός άλλου ατόμου. Νιώθω θυμό και αναστάτωση, αγανάκτηση. Στην αρχέγονη υπόθεση του Κάιν, ο φθόνος του προκάλεσε δολοφονική οργή όταν αντιλήφθηκε την ανταπόκριση του Θεού στη θυσία του Άβελ ως πιο ευνοϊκή σε σχέση με εκείνον.

Κάτι ανάλογο βλέπουμε όταν ο γονιός φέρνει από το μαιευτήριο το νεογέννητο αδελφάκι στο σπίτι. Το μεγαλύτερο παιδί στην οικογένεια, βιώνει από πρώτο χέρι τον «φθόνο της παιδικής ηλικίας», καθώς αυτό το μικρό μωρό ήρθε να του κλέψει την πρωτιά. Οι αντιπαλότητες που σχετίζονται με τον φθόνο είναι εντελώς φυσιολογικές και ευτυχώς πολύ σπάνια κλιμακώνονται σε βιβλικό επίπεδο.

Ο φθόνος στην παιδική ηλικία συνδέεται συχνά με απλές αντιλήψεις περί αδικίας κυρίως γύρω από τη γονεϊκή αγάπη και αγκαλιά. Μέχρι την ενηλικίωση, οι καταστάσεις ζήλειας, ενώ είναι δυσάρεστες, είναι διαχειρίσιμες.

Ο ρόλος του φθόνου στις ναρκισσιστικές προσωπικότητες

Ο ναρκισσισμός αναπτύσσεται μέσα σε μια δομή προσωπικότητας που οργανώνεται ώστε να αποφεύγεται η επαφή με την ντροπή. Στον αντίποδα της ντροπής, υπάρχει μία αυξημένη εστίαση στη διατήρηση μιας διογκωμένης αίσθησης αυτοεκτίμησης.

Αν και «προστατευτικός», ο ναρκισσισμός έχει ψυχολογικό κόστος. Η έντονη ενασχόληση με την αυτοβελτίωση απαιτεί προσπάθεια και ενέργεια. Παράλληλα, η διατήρηση μιας θετικής εικόνας εαυτού δημιουργεί προβλήματα στην επαφή με την πραγματικότητα, στη ρεαλιστική ικανότητα προσοχής, στις ανάγκες, τις συμπεριφορές, ακόμα και στα συναισθήματα τρίτων.

Στα κλασσικά μεγαλόπρεπα στάδια, ο ναρκισσιστικός νους μπορεί να παρασυρθεί σε ένα δίκτυο καθησυχαστικών φαντασιώσεων στο οποίο ο ίδιος είναι το κέντρο της προσοχής και του θαυμασμού. Και όπως αντιλαμβανόμαστε, ο φθόνος είναι πιο πιθανό να τραβήξει την προσοχή σε ένα τέτοιο άτομο παρά σε κάποιον που νιώθει άνετα με τον εαυτό του.

Για τους ναρκισσιστές, οι άνθρωποι μπορούν γενικά να χωριστούν σε δύο ομάδες: στόχους του δικού τους φθόνου και πηγές πραγματικού ή φανταστικού διογκωμένου φθόνου από άλλους. Ενώ οι ναρκισσιστές προσελκύουν πηγές ζήλειας και θαυμασμού, δύσκολα νιώθουν ικανοποίηση. Γύρω τους υπάρχουν ποιοτικά άτομα με ικανότητες, που διεγείρουν τον ναρκισσιστικό φθόνο. Υπάρχει έντονος ενθουσιασμός και εγρήγορση όταν βρίσκονται με αυτά τα άτομα.

Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο το ότι ο ναρκισσιστής προσπαθεί να καλλιεργήσει φιλίες ή γνωριμίες με ανθρώπους που νιώθει σημαντικούς και που στην ουσία φθονεί. Για παράδειγμα, ένας οικονομικά ανασφαλής νάρκισσος συνήθως προσπαθεί να περιβάλλεται από άτομα με οικονομική επιφάνεια μεγαλύτερη από τον ίδιο, με τον μη συνειδητό στόχο να ενσωματώσει, να αποκτήσει, να ελέγξει ή να ταυτιστεί με την δική τους οικονομική άνεση.

Αλλά εκτός από την δική του ενίσχυση της αναγνώρισής του, έρχεται και μια επώδυνη αίσθηση απογοήτευσης. «Γιατί έχει αυτός όλα αυτά και όχι εγώ;» Στην προσπάθειά του λοιπόν αυτή να «ανέβει» και να καταπολεμήσει το εχθρικό και πικρό συναίσθημα της ζήλειας, προσπαθεί να μειώσει τον άλλον ώστε να μειωθεί η απόσταση μεταξύ τους. Για τον ναρκισσιστή, αυτή η κατάσταση μπορεί να προκαλέσει αυτό που ονομάζεται «ναρκισσιστικό τραύμα», μια έντονη υπενθύμιση της ανεπάρκειας που προσπαθεί απεγνωσμένα να αρνηθεί.

Ο ναρκισσιστικός φθόνος στην Ψυχοθεραπεία

Οι άπειροι ψυχοθεραπευτές συχνά δυσκολεύονται να εντοπίσουν τους ναρκισσιστικούς πελάτες. Μη νιώθοντας άνετα με τη δυναμική της θεραπευτικής σχέσης ακόμα, μπορεί να έχουν τη τάση να αποφεύγουν να εξερευνήσουν πλευρές που πιθανά καθρεφτίζουν το φθόνο. Και συνήθως ένας νάρκισσος θα εκφράσει τον φθόνο του με έναν συγκαλυμμένο τρόπο.

Για παράδειγμα, ένας «εξιδανικευμένος φθόνος προς τον θεραπευτή» μπορεί να εκφραστεί από τον ναρκισσιστικό πελάτη του, εξετάζοντας τα διπλώματα στον τοίχο του γραφείου, σχολιάζοντας, «Λοιπόν, φαίνεται πως έχουμε μία λαμπρή καριέρα!». Μπορεί να εκφράζει ύπουλους φόβους αποτυχίας που πιθανά πηγάζουν από την παιδική ηλικία, κρυμμένους κάτω από ένα αντισταθμιστικό ενήλικο μεγαλείο. Και εδώ μπορεί ο θεραπευτής να ρωτήσει: «Μερικές φορές ανησυχείτε για το μέλλον σας;»

Από την άλλη πλευρά, μια δήλωση στο τέλος της συνεδρίας, όπως: «Τώρα θα πάτε στο υπέροχο σπίτι και την οικογένειά σας και θα με ξεχάσετε… ενώ εγώ θα επιστρέφω στο μοναχικό διαμέρισμά μου», αποκαλύπτοντας ένα πιο εχθρικό στοιχείο φθόνου.

Το αντικείμενο της προβλεπόμενης απόρριψης εδώ είναι αυτό ενός αδιάφορου φροντιστή, ίσως ένα σημάδι παραμέλησης από τους γονείς που δεν είχε προηγουμένως επεξεργαστεί. Και στις δύο περιπτώσεις, εμφανίζονται σημαντικά θέματα μέσα από τους ζηλότυπους αυτούς θεραπευτικούς χαρακτηρισμούς και που ο θεραπευτής μπορεί να χρησιμοποιήσει…

Ποιες είναι οι ρίζες του ναρκισσιστικού φθόνου;

Ο ναρκισσιστικός φθόνος εστιάζεται στην ανθρώπινη ικανότητα να συγκρίνουμε τον εαυτό μας στη φαντασία μας με τους άλλους, τους οποίους την ίδια στιγμή που τους εξιδανικεύουμε, τους υποτιμάμε κιόλας. Μάλιστα, ο φθόνος στους ναρκισσιστικούς γονείς δεν επιτρέπει να αναγνωρίσουν τα επιτεύγματα των παιδιών. Στους νάρκισσους συντρόφους τα επιτεύγματα του συντρόφου τους, των φίλων και συγγενών.

Εάν λοιπόν έχετε σχέσεις με έναν ναρκισσιστή, μπορείτε να υποθέσετε ότι είστε το αντικείμενο του φθόνου του, παρόλο που μπορεί να μην το εκφράσει άμεσα. Απλά παρατηρήστε και ακούστε προσεκτικά…

Μαρίνα Μόσχα