Ο χαμός ενός συντρόφου είναι μια απ’ τις πιο συντριπτικές απώλειες.

Η Sheryl Sandberg, ανώτερο διοικητικό στέλεχος του Facebook, το γνωρίζει αυτό «από πρώτο χέρι». Έχασε το σύζυγό της Dave Goldberg, έπειτα από μοιραίο τραυματισμό που υπέστη στον εγκέφαλο εξαιτίας πτώσης κατά τη διάρκεια των διακοπών τους.

Παρ’ όλα αυτά, με τη βοήθεια της οικογένειας, των συναδέλφων και των φίλων της – συμπεριλαμβανομένου του καθηγητή Management Adam Grant της Σχολής Wharton – έμαθε τρόπους ν’ αντιμετωπίζει τη συντριπτική θλίψη και κατάφερε να κάνει βήματα για να ξανανιώσει χαρά.

Πρόσφατα, έγραψε ένα αυτο-βιογραφικό βιβλίο αυτοβοήθειας στο οποίο καταγράφει τη διαδρομή της και μοιράζεται τους τρόπους που αντιμετώπισε το πένθος.

Το βιβλίο που ονομάζεται Option B: Facing Adversity, Building Resilience and Finding Joy και το έγραψε μαζί με τον καθηγητή Grant, προσφέρει μια ενδοσκόπηση στο πένθος και επιστημονικά βασισμένη καθοδήγηση για το πώς ν’ αντιμετωπίζει κανείς τις δοκιμασίες.

Οι συγγραφείς αποφάσισαν ν’ αφηγούνται τα γεγονότα «με τη φωνή της Sandberg» και μ’ αυτό τον τρόπο προέκυψε ένα συναρπαστικό, ειλικρινές βιβλίο, γεμάτο πόνο, ταπεινότητα κι ελπίδα. Η ειλικρίνεια της συγγραφέως προσθέτει στο βιβλίο ρεαλιστικότητα και του προσδίδει μια βαρύτητα που διαφορετικά μπορεί να μην είχε.

Παρ’ όλο που μπορεί η ζωή της Sandberg να φαινόταν ευλογημένη, είναι φανερό ότι η απώλεια του συζύγου της, διέλυσε τον κόσμο στον οποίο ζούσε μέχρι εκείνη τη στιγμή. Μετά το θάνατό του, αναζήτησε έμπνευση σε σχέση με το πώς οι άνθρωποι μπορούν να ξεπεράσουν την απώλεια.

Έμαθε πως η «ανάρρωση» μπορεί να ένα είναι πολύ δύσκολη αν κάποιος υποκύψει σε τρία από τα σχήματα που συνοδεύουν την κατάθλιψη: την αίσθηση της προσωπικής ευθύνης, ότι δηλαδή ο ίδιος ευθύνεται γι’ αυτό που του συνέβη, την αίσθηση ότι το θλιβερό γεγονός θα διαπεράσει όλα τα επίπεδα της ζωής του ατόμου που θρηνεί και την αίσθηση της μονιμότητας, της εντύπωσης δηλαδή ότι οι συνέπειες του γεγονότος θα διαρκέσουν για πάντα.

Ενώ αυτές είναι συνηθισμένες αντιδράσεις μετά την απώλεια ενός αγαπημένου ανθρώπου, οι έρευνες έχουν δείξει ότι τα καταφέρνουμε καλύτερα όταν τις αποφεύγουμε. Η Sandberg χρειάστηκε να επεξεργαστεί το φόβο ότι δεν θα ξανάνιωθε χαρά και τη σκέψη ότι με κάποιο τρόπο θα μπορούσε να είχε εμποδίσει το θάνατο του συζύγου της. Πώς τα κατάφερε;

Η Sandberg αναφέρει ορισμένα από τα βήματα που έκανε, μεταξύ των οποίων η τάση της να βρει καταφύγιο σε αγαπημένα πρόσωπα για να επικυρώσει τα συναισθήματά και τις σκέψεις της, να λάβει συναισθηματική υποστήριξη και να ξαναβρεί ελπίδα κι έμπνευση.

Έμαθε τρόπους ν’ αποδέχεται τα συναισθήματά της αντί να τα απωθεί, ν’ αναζητά λόγους να νιώσει ευγνωμοσύνη και να επιστρατεύει γνωστικο-συμπεριφορικές τεχνικές όπως ν’ αμφισβητεί και ν’ αντιμάχεται τις παράλογες σκέψεις όταν αναδύονται.

«Άρχισα να κατανοώ ότι όσο λυπημένη κι αν αισθανόμουν, κάποια στιγμή θα μου δινόταν ακόμα μια ευκαιρία στη ζωή», γράφει η Sandberg. «Αυτή η σκέψη με βοήθησε να αποκτήσω ξανά μια αίσθηση ελέγχου».

Επιπλέον, άντλησε γνώση από την επιστήμη της συμπόνοιας του εαυτού – έναν συνδυασμό αποδοχής του πόνου, μη απόδοσης προσωπικών ευθυνών και κατανόηση των δοκιμασιών ως μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας.

Αποτελέσματα ερευνών δείχνουν ότι η συμπόνοια του εαυτού βοηθά τους ανθρώπους να ξεπερνούν τις δυσκολίες ακόμα και αν έχουν προκαλέσει τις δυσκολίες οι ίδιοι, ακούσια. Αν και αρχικά η Sandberg δίσταζε να εφαρμόσει τις αρχές της συμπόνοιας προς τον εαυτό της, σταδιακά, πείστηκε ότι αποτελούσαν ένα σημαντικό βήμα για να προχωρήσει μπροστά.

Η ίδια γράφει ότι «η συμπόνοια του εαυτού συχνά συνυπάρχει με τις τύψεις. Δεν σημαίνει ότι δεν αποδεχόμαστε την ευθύνη για το παρελθόν μας, αλλά ότι διασφαλίζουμε ότι δεν θα γίνουμε τόσο αυτοκαταστροφικοί ώστε να βλάψουμε το μέλλον μας».

Η διατήρηση ενός προσωπικού ημερολογίου μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να ξεπεράσουν τις αντιξοότητες και το τραύμα.

Παράδειγμα είναι η άσκηση που λέγεται «Τρία θετικά πράγματα», στην οποία καταγράφεταμια λίστα με θετικά πράγματα που συνέβησαν κατά τη διάρκεια της ημέρας. Παρ’ όλο που η Sandberg βρήκε βοηθητικές τις ασκήσεις, ο Grant την ενθάρρυνε να συνεχίσει να γράφει ακόμα για τα μικρά πράγματα που είχε κατορθώσει.

Η καταγραφή ακόμα και των πιο μικρών βημάτων, όπως το να φτιάξει τσάι, τη βοήθησε να ξαναχτίσει την αυτοεκτίμησή της και να της δώσει ελπίδα ότι μπορούσε να είναι και πάλι λειτουργική.

Μια από τις σημαντικές ιδέες που μοιράζεται μαζί μας η Sandberg, είναι όταν υποφέρει κανείς μόνος, ο πόνος διπλασιάζεται. Ενώ παραδέχεται ότι είναι δύσκολο να γνωρίζει κάποιος τι να πει σε κάποιον που υποφέρει – θυμάται τη δική της αμηχανία σε περιπτώσεις που είχε χρειαστεί να εκφράσει συμπόνοια- συμβουλεύει οικογένεια και φίλους να αναγνωρίζουν τη βαρύτητα της απώλειας.

Το να μένει κανείς σιωπηλός κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται περισσότερο απομονωμένοι και μόνοι, ενώ αν τους συναντάτε, τους κάνετε ερωτήσεις και τους ακούτε, τους βοηθά να υπολογίζουν στη συμπαράστασή σας. Η Sandberg βρήκε παρηγοριά στην έρευνα και στις ιστορίες που διάβαζε σε σχέση με την μετα-τραυματική ανάπτυξη – το πώς να προχωρήσεις μπροστά αντί απλώς να ξεπεράσεις το τραύμα.

«Επιστρατεύοντας το σθένος, επανεκτιμώντας τη ζωή, εμβαθύνοντας τις σχέσεις, ξαναβρίσκοντας το νόημα της ζωής και ανακαλύπτοντας νέες δυνατότητες, οι άνθρωποι μπορούν να κατανοήσουν τις εμπειρίες τους κι έτσι να ενισχυθούν ώστε να τις ξεπεράσουν», γράφει η Sandberg.

Για την ίδια φάνηκε ιδιαίτερα βοηθητική η επανεκτίμηση σχέσεων που θεωρούσε δεδομένες και η ανανέωση του νοήματος της εργασίας της. Ενώ αντιμετώπιζε το πένθος της με δυσκολία, η Sandberg χρειάστηκε να αναζητήσει τρόπους να βοηθήσει τα παιδιά της.

Μέρος αυτής της διαδικασίας ήταν να τους επιτρέπει να βιώνουν τα συναισθήματά τους, να ανακαλούν συχνά ιστορίες με τον πατέρα τους και να δημιουργήσουν νέα τελετουργικά και δραστηριότητες τις οποίες θ’ απολάμβαναν στο νέο οικογενειακό σύστημα – συμπεριλαμβανομένων νέων παιχνιδιών που μπορούσαν να παίζουν μαζί και ανάπτυξη της ευγνωμοσύνης για τα θετικά πράγματα που είχαν στη ζωή τους.

Ίσως εξαιτίας των αντιδράσεων στο προηγούμενο βιβλίο της με τίτλο Lean In – που δέχτηκε κριτικές για την παράλειψη ν’ αναφερθεί στη σημασία του να είναι κάποιος προνομιούχος και ν’ απολαμβάνει την υποστήριξη του συζύγου του σε σχέση με το να είναι φτωχός και μέλος μονογονεϊκής οικογένειας ενώ εργάζεται σκληρά – η Sandberg ήταν περισσότερο προσεκτική με τα ζητήματα της ανισότητας.

Παραδέχεται πως είχε την πολυτέλεια να εστιάζει κυρίως στη συναισθηματική, παρά στην οικονομική απώλεια που συνεπάγεται ο χαμός ενός συζύγου και κάνει εκτενή αναφορά στις στατιστικές που δείχνουν ακριβώς πόσο τρομερό μπορεί να είναι ένα τέτοιο γεγονός για κάποιον που βρίσκεται στα όρια της φτώχειας.

Παρ’ όλο που είμαι σίγουρη πως η δική της εμπειρία της ενέπνευσε περισσότερη συμπόνοια για τις μονογονεϊκές οικογένειες, αισθανόμουν πως πολλά από αυτά τα αποσπάσματα στο βιβλίο της ήταν κάπως άνευρα.

Ενώ συμφωνώ ολόψυχα με το επιχείρημά της ότι «είναι σημαντικό να εξαλείψουμε τις ανισότητες στο μισθό για όλες τις γυναίκες και ειδικότερα για τις έγχρωμες» προκειμένου να τις βοηθήσουμε να ξεπερνούν τις δυσκολίες, φαίνεται σαν να πρόκειται για όψιμη σκέψη που προέκυψε από το δικό της προσωπικό ταξίδι.

Ωστόσο, συνολικά, θεωρώ πως το βιβλίο είναι συναρπαστικό και ευανάγνωστο. Ήταν χρήσιμο να μάθουμε με ποιο τρόπο η Sandberg κατόρθωσε να αντιμετωπίσει το πένθος της και να βρει λίγη χαρά στη ζωή της – ακόμα και να μάθει πως να βγαίνει ξανά ραντεβού. Και εκτίμησα την άντληση ερευνητικών δεδομένων στην συγγραφή συμβουλών για να ξεπεράσει κάποιος ένα τραύμα.

Όπως γράφει μετά λόγου γνώσης, «όλοι ερχόμαστε αντιμέτωποι με την απώλεια: χάνουμε δουλειές, αγαπημένους, ζωές. Το ερώτημα δεν είναι αν θα συμβούν τέτοια πράγματα. Θα συμβούν και εμείς θα πρέπει να βρούμε τρόπο να τα αντιμετωπίσουμε». Είναι χρήσιμο να έχουμε στη διάθεσή μας ορισμένα εργαλεία για όταν έρθει εκείνη η στιγμή που θα τα χρειαστούμε.

Της Jill Suttie

Επιμέλεια – Μετάφραση: Ελεάνα Πανδιά, Επικοινωνιολόγος, MA, υπ. διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου