Μια νέα έρευνα που δημοσιεύθηκε στο The British Journal of Social Psychology διερευνά ένα σπάνια συζητούμενο πρόβλημα των σχέσεων που έχει να κάνει με τη χρήση του συντρόφου ως εργαλείου για να διευκολύνει την επίτευξη των δικών του στόχων – μια νοοτροπία που οι ερευνητές αποκαλούν «οπτική του εργαλείου».

Σύμφωνα με τους ερευνητές, η προσέγγιση αυτή είναι αποτέλεσμα ενός «ανταλλακτικού τρόπου» σκέψης που περιλαμβάνει μια ανάλυση των καταστάσεων σε σχέση με το κόστος και τα οφέλη και συχνά οδηγεί σε φτωχή ικανοποίηση από τη σχέση.

Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι Xijing Wang από το City University of Hong Kong και Hao Chen από το Nankai University στην Κίνα εμπνεύστηκαν να μελετήσουν αυτό το θέμα λόγω του ενδιαφέροντός τους για τις πολιτισμικές διαφορές στα ραντεβού και το γάμο. Η κινεζική αγορά των τυφλών ραντεβού και η ύπαρξη της τιμής της νύφης και των βασιλικών γάμων είναι παραδείγματα στρατηγικών ταιριασμάτων που συναντώνται σε ορισμένους πολιτισμούς.

Σύμφωνα με τον Wang, η εργαλειακή φύση είναι μια διάσταση της αντικειμενοποίησης. Σύμφωνα με την οπτική της εργαλειακής διάστασης, οι άνθρωποι υποβαθμίζονται ως καθαρά εργαλεία των οποίων η λειτουργία είναι να διευκολύνουν την επίτευξη των στόχων των άλλων. Στην ουσία, από τη στιγμή που υιοθετούμε μια εργαλειακή προσέγγιση, ενδιαφερόμαστε μόνο για το πόσο χρήσιμο είναι ένα άτομο για εμάς.

Ορισμένοι μελετητές έχουν υποστηρίξει ότι, παρόλο που οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για την εγγύτητα και το δέσιμο στις κοινωνικές τους αλληλεπιδράσεις, οι περισσότερες σχέσεις εξακολουθούν να συνδέονται με τον υπολογισμό των ανταμοιβών και του κόστους.

Στην πραγματικότητα, από τη σκοπιά της εξελικτικής ψυχολογίας, οι ερωτικές σχέσεις είναι στρατηγικά παιχνίδια στα οποία κάθε μέρος χρησιμοποιεί την αξία του συντρόφου του -που ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο κάποιος κατέχει τις επιθυμητές ιδιότητες που απαιτεί η αγορά γνωριμιών – για να ανταλλάξει με την αξία του άλλου μέρους. Για παράδειγμα, οι γυναίκες μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη φυσική τους ελκυστικότητα για να ανταλλάξουν με τους πόρους των ανδρών. Οι άνδρες μπορούν να χρησιμοποιήσουν την ιδιότητά τους για να ανταλλάξουν με τη γονιμότητα των γυναικών.

Για να μελετήσουν τον τρόπο με τον οποίο ο προσανατολισμός στην ανταλλαγή επηρεάζει τις σχέσεις, οι Wang και Chen μελέτησαν το ποσοστό προσανατολισμού στη νοοτροπία της «ανταλλαγής» σε ζευγάρια τόσο σε νέες όσο και σε καθιερωμένες σχέσεις σε μια σειρά μελετών. Διαπίστωσαν μια συνεπή σχέση μεταξύ ενός προσανατολισμού ανταλλαγής και της εργαλειακής συμπεριφοράς, το πρωταρχικό κίνητρο πίσω από την οποία ήταν η μεγιστοποίηση του αυτοκέρδους.

Διαπίστωσαν επίσης ότι η υιοθέτηση μιας εργαλειακής προσέγγισης υποβαθμίζει την ποιότητα και την ικανοποίηση των σχέσεων. Είναι ενδιαφέρον ότι η σύνδεση αυτή παρέμεινε σταθερή και στα δύο φύλα, σε διαφορετικά στάδια των σχέσεων και σε διαφορετικά έθνη (π.χ. Ηνωμένο Βασίλειο, Ηνωμένες Πολιτείες και Κίνα).

Σύμφωνα με τον Wang, τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες σε στενές σχέσεις μπορούν να υιοθετήσουν προσωρινά ή μόνιμα έναν προσανατολισμό ανταλλαγής, ο οποίος με τη σειρά του μπορεί να τους ωθήσει να αντιλαμβάνονται και να αντιμετωπίζουν διαφορετικά τους ερωτικούς τους συντρόφους. Ο Wang αναφέρει δύο λόγους για τους οποίους αυτή η προσέγγιση μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στις στενές σχέσεις:

– Κανένας σύντροφος δεν θα είναι «χρήσιμος» για πάντα. Οι στόχοι των ανθρώπων μπορεί να διαφέρουν σημαντικά κατά τα διάφορα στάδια της ζωής τους και επομένως τα «εργαλεία» που χρειάζονται μπορεί να ποικίλλουν. Με άλλα λόγια, παρόλο που ο Β μπορεί να είναι χρήσιμος στον Α για έναν συγκεκριμένο στόχο κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, είναι εξαιρετικά δύσκολο για τον Β να είναι συνεχώς χρήσιμος για τον Α. Έτσι, αν ο Α θέλει ο Β να είναι πάντα «χρήσιμος», ο Α θα νιώσει τελικά απογοητευμένος.

– Ο σύντροφός σας μπορεί να αισθάνεται αντικειμενοποιημένος. Η εργαλειοποίηση μπορεί να υποδηλώνει στο σύντροφό σας ότι δεν έχει εγγενή αξία και ότι δεν φέρνει τίποτα άλλο στο τραπέζι εκτός από αυτό που μπορεί να κάνει για να σας βοηθήσει να επιτύχετε έναν συγκεκριμένο στόχο. Σύμφωνα με την Wang, το να αντιμετωπίζεται κανείς με έναν τόσο ανάλγητο και αποπροσωποποιημένο τρόπο από τον σύντροφό του μπορεί να είναι αφόρητο.

Αν αισθάνεστε ότι ο σύντροφός σας σας αντιμετωπίζει ως μέσο για ένα σκοπό, ο Wang δίνει την εξής συμβουλή: «Είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι δεν φταίτε εσείς που ο σύντροφός σας σας αντιμετωπίζει με τέτοιο εργαλειακό τρόπο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι καθοδηγούνται από στόχους και η επίτευξη στόχων μπορεί να οδηγήσει σε μια εργαλειακή προσέγγιση, η οποία θα μπορούσε να είναι ένας προεπιλεγμένος τρόπος στις κοινωνικές σχέσεις, συμπεριλαμβανομένων των στενών σχέσεων.

Μια λύση θα ήταν και οι δύο σύντροφοι να μειώσουν τον προσανατολισμό της ανταλλαγής στην οικεία τους σχέση, ειδικά αν ο ένας σύντροφος αισθάνεται ήδη ότι αντιμετωπίζεται εργαλειακά από τον άλλον».