Οι Κρίσεις Πανικού σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5, 2013) είναι από τις συχνότερες εκφάνσεις άγχους και αποτελεί ένα τρομακτικό βίωμα. Χαρακτηρίζεται από αιφνίδια επεισόδια ανεξέλεγκτης ανησυχίας χωρίς προειδοποίηση. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν τον έντονο φόβο, ανάλογο με αυτόν της ιδέας ενός επικείμενου «θανάτου». Μπορεί να είναι ο φυσιολογικός «θα πεθάνω», ο κοινωνικός «θα γίνω ρεζίλι» ή ακόμα και ο εγκεφαλικός «θα τρελαθώ». Η εμφάνισή τους συνδέεται με μεταβατικές περιόδους ή αρνητικά γεγονότα όπως η απώλεια και άλλες αιφνίδιες, μη αναμενόμενες αλλαγές στον τρόπο διαβίωσης. Παρουσιάζεται σε ποσοστό από 3,5 έως και 7% με έναρξη στην εφηβεία ή την πρώιμη ενηλικίωση, με τις γυναίκες να θεωρούνται πιο επιρρεπείς.
Το οικογενειακό ιστορικό έχει συσχετιστεί επανειλημμένα με την ανάπτυξή τους καθώς η κληρονομικότητα έχει υποστηριχθεί μέσα από μελέτες μονοζυγωτικών διδύμων. Εξίσου σημαντικό ρόλο παίζει όμως και το άμεσο περιβάλλον. Μέσω της διαδικασίας της μάθησης, το παιδί μιμείται ασυνείδητα, υιοθετώντας την αγχώδη αντίδραση από τον γονέα ή τον σημαντικό άλλο καθώς την αντιλαμβάνεται ως «αποδεκτή». Η κακοποίηση ή παραμέληση κατά την παιδική ηλικία, αυξάνουν εξίσου τον κίνδυνο εμφάνισης της Διαταραχής Πανικού κατά την ενηλικίωση. Άλλα αίτια περιλαμβάνουν ιατρικές παθήσεις (υποθυρεοειδισμός), αποχή ή κατάχρηση φαρμάκων/ψυχοτρόπων ουσιών.
Οι ψυχοσωματικές εκδηλώσεις αν και έχουν βιολογικό υπόβαθρο και είναι τελείως ακίνδυνες, συνοδεύονται από πληθώρα αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων που οδηγούν στην καταστροφολογία. Τα αυθαίρετα συμπεράσματα οφείλονται στην παρερμηνεία των οργανικών αντιδράσεων ως επικίνδυνες όπως επίσης και στην υπερεκτίμηση των συνεπειών τους. Ο κίνδυνος αν και «φανταστικός» οδηγεί στην υπέρ-ενεργοποίηση του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος, με το άτομο να εκπαιδεύεται σταδιακά στην αυτό-παρατήρηση που οδηγούν στην αυτό-εκπληρούμενη προφητεία.
Τα δυσάρεστα συμπτώματα, οδηγούν στην υιοθέτηση της αποφυγής ως συμπεριφοράς ασφάλειας προκειμένου να αποτραπεί η επανεμφάνιση ενός επεισοδίου. Στην προσπάθεια αποτροπής, ο πάσχων διανύει μία παρατεταμένη περίοδο άγχους, συνεχούς εγρήγορσης για την έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων.
Τα συμπτώματα προέρχονται από το σύνολο των οργανικών συστημάτων και έχουν βιολογική βάση. Εκδηλώνονται με: ταχυπαλμία, εφίδρωση, τρέμουλο, αίσθημα δύσπνοιας ή πνιγμονής, ναυτία, ζαλάδα, τάση λιποθυμίας, επεισόδια αποπροσωποποίησης-αποπραγματοποίησης, μουδιάσματα-μυρμηγκιάσματα, εξάψεις κ.α. Λόγω της ομοιότητάς τους με άλλες παθήσεις (καρδιαγγειακές, πνευμονολογικές και σχετικές με το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα), ο πάσχων επισκέπτεται διάφορες ιατρικές ειδικότητες. Στην πραγματικότητα βέβαια κυριαρχεί μία διαστρεβλωμένη αντίληψη και ανάγκη διαφυγής με έναν παράδοξο τρόπο από καταστάσεις που δεν υπήρχε επαρκής διαχείριση.
Η πλειοψηφία δεν ακολουθεί έγκαιρα την κατάλληλη παρέμβαση, φαρμακευτική, ψυχοθεραπευτική ή έναν συνδυασμό. Καθώς ακολουθούν μία χρόνια πορεία με εξάρσεις και υφέσεις, προκαλείται δυσλειτουργία ακόμα και σε απλές δραστηριότητες ρουτίνας. Χώροι και καταστάσεις όπως πολυσύχναστα μέρη, Μέσα Μαζικής Μεταφοράς κ.α. σχετίζονται με τα επεισόδια και κυριαρχεί η αποφυγή, τόσο για προσωπικές, κοινωνικές αλλά και πολλές φορές επαγγελματικές υποχρεώσεις. Είναι πιθανόν χωρίς την κατάλληλη θεραπεία, φαρμακευτική, ψυχοθεραπευτική ή συνδυασμό αυτών, το άτομο να αναπτύξει Διαταραχή Αγοραφοβίας (DSM-V, 2013) και να απομονωθεί.
Της Δρ. Τέσσας Χριστοδούλου, PhD, CPsych, AFBPsS, CSci
Κλινικής Ψυχολόγου- Νευροψυχολόγου, Εγκληματολόγου, MSc
