Έχετε αναρωτηθεί ποτέ τους λόγους για τους οποίους καταφεύγετε στο φαγητό, συχνά με ανεξέλεγκτο τρόπο;

Τρώτε γιατί πεινάτε ή για να «ταϊσετε» τα συναισθήματά σας; Είναι πράγματι η πείνα που σας οδηγεί στην υπερκατανάλωση θερμίδων ή κάποια άλλη «ανικανοποίητη» πλευρά του εαυτού σας που δεν έχετε εξερευνήσει ;

Θλίψη, άγχος, ανησυχία, φόβος για το άγνωστο, είναι τα συνήθη συναισθήματα, από τις πρωτόγνωρες καταστάσεις που βιώνουμε πλέον στη χώρα μας. Το πώς αντιδρά ο κάθε ένας από εμάς σε αυτά τα συναισθήματα, εξαρτάται φυσικά από το χαρακτήρα του.

Όμως, υπάρχουν και εκείνοι που προσπαθούν να βρουν τη διέξοδο στο φαγητό. Σύμφωνα μάλιστα με πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Psychological Science», όταν οι καιροί είναι δύσκολοι, η οικονομία παραπαίει και το μήνυμα που κυριαρχεί είναι ότι «μετράει μόνο το σήμερα», πολλοί τείνουν να καταναλώνουν 40% περισσότερο φαγητό.

Αν ανήκετε σε αυτή την κατηγορία, πάρτε εγκαίρως τα μέτρα σας, γιατί κινδυνεύετε να πέσετε «θύμα» της λεγόμενης συναισθηματικής υπερφαγίας!

Τι είναι όμως η συναισθηματική υπερφαγία;

Η συναισθηματική υπερφαγία (emotional overeating), μία από τις βασικές αιτίες της παχυσαρκίας, είναι η εθιστική, υπερβολική κατανάλωση φαγητού, είτε σε μεμονωμένα υπερφαγικά επεισόδια, όπου το άτομο καταναλώνει εκτός ελέγχου τεράστιες ποσότητες τροφής σε διάστημα 1-2 ωρών, είτε καταναλώνει τροφή κατά τη διάρκεια της ημέρας πολύ συχνά.

Όπως εξηγεί ο διάσημος Αμερικανός ειδικός για την αντιμετώπιση της υπερφαγίας Bob Greene: «Πρόκειται για διατροφική διαταραχή η οποία προκύπτει όταν υπάρχουν δύσκολες ψυχολογικές καταστάσεις. Τα επεισόδια υπερφαγίας συνίστανται σε κατανάλωση τροφών με μεγάλη θερμιδική αξία, ενώ μπορεί να φτάσει κανείς σε σημείο να τρώει ακόμα και κρυφά.

Εκτός από την απώλεια ελέγχου στην πρόσληψη τροφών, τα κύρια χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης διατροφικής διαταραχής είναι η προτίμηση κυρίως σε junk food, αλλά και η μεγάλη δυσφορία και τα αισθήματα ενοχής εκ των υστέρων για τις υπερβολικές ποσότητες φαγητού που καταναλώθηκαν».

Σε τι διαφέρει η συναισθηματική από την επεισοδιακή υπερφαγία;

Η επεισοδιακή υπερφαγία (binge – eating disorder) απαντάται συνήθως σε άτομα με παχυσαρκία και ψυχολογικά προβλήματα. Οι αποκαλούμενοι binge eaters, παρουσιάζουν σε υψηλό ποσοστό άγχος και κατάθλιψη.

Συχνά, τα άτομα αυτά -που είναι στην πλειοψηφία τους γυναίκες νεαρής ηλικίας- καταναλώνουν υπερβολική ποσότητα τροφής για συναισθηματικούς λόγους. Το φαγητό, δηλαδή, γίνεται πολλές φορές υποκατάστατο άλλων συναισθηματικών ικανοποιήσεων που ίσως στερούνται .

Αντικαθιστά π.χ την έλλειψη ενός συντρόφου εύκολα χωρίς να χρειάζεται προσπάθεια ή γίνεται διέξοδος στην μοναξιά τους, Πολλές φορές η ευχαρίστηση που αντλείται από την πρόσληψη τροφής, μπορεί να υποκαθιστά την απουσία ευχαρίστησης ενεργού σεξουαλικής ζωής.

Μια άλλη, επίσης, αιτία που οδηγεί ένα άτομο σε επεισοδιακή υπερφαγία, είναι η απογοήτευση από τις συχνές και αποτυχημένες προσπάθειες του να χάσει βάρος ακολουθώντας κάποιο διαιτολογικό πρόγραμμα. Και, βέβαια, σε όλα αυτά η ειδική ψυχοθεραπευτική αγωγή μπορεί να προσφέρει σημαντική βοήθεια.

Άλλο επεισοδιακή υπερφαγία και άλλο βουλιμία;

Οι binge eaters-σύμφωνα με τους ειδικούς- έχουν διαφορετική σχέση με την τροφή, από αυτή που έχουν τα βουλιμικά άτομα.

Αρχικά, τα άτομα με τάσεις επεισοδιακής υπερφαγίας, τρώνε με λαιμαργία το φαγητό της αρεσκείας τους (συνήθως λατρεύουν οτιδήποτε έχει λίπος και ζάχαρη), το οποίο συχνά κρύβουν στο δωμάτιό τους ή κάπου στο σπίτι και το «ξεθάβουν» όταν είναι σίγουροι πως δεν θα τους δει κανείς.

Στη συνέχεια, όμως, αφού το φάνε, αηδιάζουν με τον εαυτό τους και «πνίγονται» από ενοχές. Παρ όλα αυτά, τα «επεισόδια» της μη ελεγχόμενης τροφής δε συνοδεύονται από εμετούς ή από χρήση καθαρτικών (όπως στην περίπτωση βουλιμίας).

H βουλιμία, χαρακτηρίζεται από επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας που, συνήθως, συνοδεύονται από συμπεριφορές ακύρωσης (πρόκληση εμετού, χρήση καθαρτικών ή διουρητικών φαρμάκων).

Κατά τη διάρκεια ενός βουλιμικού επεισοδίου, το άτομο μπορεί να καταναλώσει μικρές ή μεγάλες ποσότητες φαγητού με πολύ γρήγορο ρυθμό, με πιθανές εναλλαγές από γλυκιά σε αλμυρή γεύση και αντίστροφα, σε χρονικό διάστημα 2-3 ωρών.

Ακολουθεί μια προσωρινή υποχώρηση του αισθήματος της πείνας, του θυμού, του άγχους αλλά, τελικά, απομένει ο φόβος της αύξησης του βάρους. Και είναι ο φόβος αυτός που οδηγεί αρκετές φορές σε λήψη ακραίων αντισταθμιστικών μέτρων.

Η εικόνα των πασχόντων

Η επεισοδιακή και η συναισθηματική υπερφαγία, δεν μπορούν να διαγνωστούν εύκολα, γιατί τα άτομα που αντιμετωπίζουν πρόβλημα, συνήθως «κρύβονται» από τους δικούς τους.

Οι διατροφολόγοι, ωστόσο, έχουν κωδικοποιήσει τα ύποπτα συμπτώματα έτσι ώστε τα πρόσωπα του περιβάλλοντός τους, να μπορούν να υποπτευθούν ότι κάτι δεν πάει καλά. Με δυο λόγια:

Τα άτομα που πάσχουν από επεισοδιακή υπερφαγία (binge – eating disorder) εμφανίζουν:

– Αλλαγή στις διατροφικές τους συνήθειες (έχουν λίγη ή καθόλου όρεξη για πρωινό, ενώ τρώνε πιο πολύ μετά το δείπνο από ό,τι κατά τη διάρκεια του δείπνου).
– Αδυναμία στις λιπαρές, τις ζαχαρώδεις και αμυλούχες τροφές (top στη λίστα των επιλογών τους τα παγωτά, οι σοκολάτες, τα τσιπς, οι πίτσες και άλλα συναφή).

– Εριστική διάθεση και αγχώδη συμπεριφορά (εξ αιτίας των ενοχών τους για τις βραδινές «κρίσεις» υπερφαγείας.

-Χαρακτηριστικό, επίσης, είναι ότι τα άτομα που εμφανίζουν επεισοδιακή υπερφαγία, μπορεί να κάνουν δίαιτα παράλληλα, να έχουν τηρήσει το πρόγραμμα διατροφής τους κανονικά την ημέρα, αλλά κατά το βράδυ να σπεύδουν στο περίπτερο και να αγοράζουν σοκολάτες, γαριδάκια, τσιπς και ό,τι άλλο με λίπος και θερμίδες για να το καταβροχθίσουν μέσα σε δευτερόλεπτα.

Τα άτομα που πάσχουν από συναισθηματική υπερφαγία :

• Θέλουν να φάνε εδώ και τώρα!
• Η ξαφνική πείνα εκδηλώνεται μετά από έναν καβγά, μια είδηση που τους αναστάτωσε, μια επαγγελματική διένεξη.
• Το μυαλό τους ζητάει κάτι συγκεκριμένο και συνήθως ανθυγιεινό, π.χ. σοκολάτα, πίτσα, σουβλάκια.
• Καταβροχθίζουν το φαγητό και δεν μπορούν να σταματήσουν ακόμη και αν το στομάχι έχει γεμίσει.
• Προτιμούν να τρώνε μόνοι ώστε να μην υπάρχουν μάρτυρες.
• Αισθάνονται ενοχές για όσα έφαγαν.

Πώς θα ξεχωρίσουμε την πραγματική από την συναισθηματική πείνα;

-Η συναισθηματική πείνα εμφανίζεται ξαφνικά ενώ η φυσική πείνα σταδιακά.

-Όταν τρώμε για να καλύψουμε ένα συναισθηματικό κενό αναζητάμε συγκεκριμένες τροφές όπως παγωτά, γλυκά κτλ, ενώ στην πραγματική πείνα είμαστε ανοιχτοί σε ποικιλία φαγητών.

-Η συναισθηματική πείνα πρέπει να ικανοποιηθεί άμεσα ενώ η πραγματική μπορεί να περιμένει..

-Στην περίπτωση της συναισθηματικής πείνας συνεχίζουμε να τρώμε ακόμη κι αν έχουμε χορτάσει, ενώ στην πραγματική πείνα σταματάμε εκεί που έρχεται ο κορεσμός.

-Το συναισθηματικό φαγητό μπορεί να μας δημιουργήσει συναισθήματα ενοχής, σε αντίθεση με την περίπτωση που τρώμε επειδή πεινάμε πραγματικά.

Και τώρα τι κάνουμε…

-Το πρώτο βήμα-σύμφωνα με τους ειδικούς- είναι να συνειδητοποιήσετε πότε τρώτε χωρίς να πεινάτε πραγματικά. Αν αυτό δηλαδή γίνεται ως αντίδραση όταν είστε εκνευρισμένοι κλπ.

-Καταγράψτε αναλυτικά τη διατροφική συμπεριφορά σας σε ένα ημερολόγιο. Έτσι θα αντιληφθείτε πότε και κάτω από ποια συναισθηματική κατάσταση τρώτε περισσότερο.

-Εφόσον έχετε αντιληφθεί σε ποιο φαγητό στρέφεστε αμέσως μόλις νιώσετε ταραχή, θυμό ή στενοχώρια, είναι σημαντικό να φροντίσετε ώστε αυτό να μην υπάρχει στο σπίτι.

-Αν δεν μπορείτε να σταματήσετε να τρώτε, τότε κάντε πιο υγιεινές επιλογές. Απομακρύνετε από την κουζίνα σας οτιδήποτε λιπαρό και παχυντικό και επιλέξτε φρούτα και λαχανικά για τις στιγμές που έχετε έντονη επιθυμία για κάτι γλυκό ή αλμυρό!

-Η έξυπνη επιλογή γλυκού, όπως π.χ. η μαύρη σοκολάτα, μπορεί να προσφέρει ικανοποίηση χωρίς πολλές θερμίδες. Όμως, καλό είναι να ξέρετε ότι για την απόλαυση που λαχταράτε αρκούν δύο μπουκιές, ενώ αν τη καταναλώσετε ολόκληρη θα πάρετε μεν περισσότερες θερμίδες, όχι όμως και μεγαλύτερη απόλαυση.

-Μη τρώτε βλέποντας τηλεόραση. Χάνετε την αίσθηση χρόνου και των ποσοτήτων, ενώ τα συναισθήματα που διεγείρονται (φόβος, αγωνία, άγχος, συγκίνηση) σας οδηγούν να τρώτε ακόμη περισσότερο. Η εικόνα με τα ποπ- κορν στο σινεμά, δείχνει ακριβώς αυτή την παγίδα.

-Όταν σας πιάνει «μανία» για φαγητό ή γλυκό, προσπαθήστε να κατευθύνετε το μυαλό σας αλλού, πηγαίνοντας π.χ. μία βόλτα.

-Σε μία τέτοια περίπτωση μπορείτε να δοκιμάσετε επιπλέον τακτικές όπως: Ασκήσεις χαλάρωσης, διαλογισμό, ατομική ή ομαδική συμβουλευτική.

-Η ατομική ή ομαδική ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στη συναισθηματική υπερφαγία όπως, επίσης, και η κατάλληλη φαρμακοθεραπεία σε δύσκολες περιπτώσεις. Πάντα, όμως, θα πρέπει να γίνεται με τη καθοδήγηση ειδικού.

Τι αποκαλύπτουν οι έρευνες:

* Οι γυναίκες και οι άνδρες που είναι επιρρεπείς στην κατάθλιψη ή καταπιέζονται συναισθηματικά, καταφεύγουν σε τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες όπως, το ψωμί, τα γλυκά, τα μπισκότα.

* Η έντονη επιθυμία για τη συγκεκριμένη ομάδα τροφών εξηγείται από το γεγονός ότι οι υδατάνθρακες αυξάνουν τα επίπεδα της σεροτονίνης στον εγκέφαλο (της ορμόνης που βελτιώνει την ψυχική διάθεση).

* Επίσης έχει παρατηρηθεί ότι οι γυναίκες, όταν νοιώθουν ανασφάλεια, βρίσκουν «παρηγοριά» στη μεγάλη κατανάλωση γλυκών. Στους άνδρες αυτή η τάση δεν είναι τόσο ισχυρή, ίσως επειδή δεν είναι τόσο ευάλωτοι στις ορμονικές διακυμάνσεις (π.χ. στη μείωση της σεροτονίνης).

Γράφει η Ρίτα Βελώνη