Η διακριτή γραμμή της λειτουργικότητας έχει δυο πόλους.
Το θετικό που ορίζεται η φυσιολογική συμπεριφορά και τον αρνητικό που είναι η μη φυσιολογική συμπεριφορά. Η γραμμή αυτή δεν έχει σαφείς οριοθετήσεις διότι η ανθρώπινη ύπαρξη είναι μοναδική και κάθε εκδήλωση της είναι καλό να εξετάζεται μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο εκδηλώνεται.
Ποιοι είναι λοιπόν οι προσδιοριζόμενοι άξονες καθορισμού του πλαισίου εκδήλωσης της συμπεριφοράς;
Το πιο καθοριστικό παράγοντα έχει το πλαίσιο εμφάνισης της συμπεριφοράς καθότι πολλές φορές μια συμπεριφορά φαίνεται φυσιολογική αλλά ορισμένες φορές η ίδια συμπεριφορά δεν φαίνεται φυσιολογική. Αν ποτίζω τα λουλούδια μου στον κήπο με τη νυκτικιά μου δεν είναι περίεργο αν όμως ποτίζω τα λουλούδια στον κήπο μου με τη νυκτικιά την ώρα που βρέχει είναι μια περίεργη συμπεριφορά.
Ένα ακόμη κριτήριο είναι η επιμονή της συμπεριφοράς.
Αν περπατάω στο δρόμο και φυλάω όποιο δω μπροστά μου επειδή μόλις κέρδισα το λαχείο η συμπεριφορά μου αν και αλλόκοτη μπορεί να δικαιολογηθεί ωστόσο αν αυτό γίνεται κάθε φορά που περπατάω στο δρόμο αυτό χαρακτηρίζει τη συμπεριφορά μου διασπαστική (Hock, 2009).
Άλλα κριτήρια είναι αυτά της κοινωνικής παρέκκλισης που συνόψισε πολύ εύστοχα ο Szasz σε μια φράση: <Αν μιλάς στο Θεό, προσεύχεσαι. Αν ο Θεός σου μιλάει, είσαι σχιζοφρενής>, της υποκειμενικής δυσφορίας, της ψυχολογικής μειονεξίας αλλά και της έκπτωσης της λειτουργικότητας όπως ανέφερε και πάλι ο ψυχίατρος Δρ Szasz: <Οι ψυχίατροι χαρακτηρίζουν κάποιον νευρωτικό αν υποφέρει από τα προβλήματά του στη ζωή και ψυχωτικό αν κάνει άλλους ανθρώπους να υποφέρουν>.
Ωστόσο ο Rosenhan (1973) έθεσε ένα ερώτημα: κατα πόσον οι ενδείξεις που στηρίζονται οι ψυχίατροι για να κάνουν διάγνωση αφορούν τους ίδιους τους ασθενείς ή τις καταστάσεις ή τα πλαίσια μέσα στα οποία είναι οι ασθενείς. Για να απαντηθεί το ερώτημα του Rosenhan διεξήχθει ένα πείραμα όπου φυσιολογικοί και μη φυσιολογικοί ασθενείς συνυπήρξαν σε ψυχιατρικά ιδρύματα.
Στα πλαίσια του πειράματος ομάδα ψυχιάτρων έπρεπε να εξετάσει όλους τους ασθενείς και ψευδοασθενείς και να διαγνώσει ποιοι ήταν φυσιολογικοί και ποιοι όχι. Τα συμπεράσματα της μελέτης του Rosenhan διατάραξαν την επιστημονική κοινότητα καθώς η μελέτη του ανέφερε ότι οι εκπαιδευμένοι επαγγελματίες συχνά ήταν ανίκανοι να διαχωρίσουν τους φυσιολογικούς από τους ψυχικά πάσχοντες στο περιβάλλον ενός ψυχιατρείου.
Αυτό για τον ερευνητή πηγάζει από το ότι το περιβάλλον του ψυχιατρείου επιδρά στην κριτική ικανότητα των ειδικών. Αυτό συμβαίνει γιατί από τη στιγμή που εισάγεται κάποιος στη ψυχιατρική πτέρυγα οι επαγγελματίες ετικετοποιούν τον ασθενή και οτιδήποτε και αν κάνει ερμηνεύεται με άξονα την ήδη προαποφασιζόμενη διάγνωση των επαγγελματιών.
Η σημασία των ευρημάτων της μελέτης του Rosenhan είναι σημαντική καθότι με την έρευνα αυτή η χρήση διαγνωστικών ετικετών άρχισε να χρησιμοποιείται με περισσότερη προσοχή. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Rosenhan επανέλαβε αρκετές φορές την έρευνα του και κάθε φορά έβρισκε τα ίδια αποτελέσματα.
Διαβάζοντας την έρευνα του Rosenhan, θυμήθηκα τα λόγια του επόπτη μου που πάντα μου τόνιζε <οι ετικέτες είναι για τους ειδικούς όχι για τους ασθενείς>. Μπορεί όπως έλεγε και ο Ιονέσκο το ότι σκέφτεσαι αντίθετα από τη εποχή σου να είναι ηρωισμός. Αλλά το να το λες είναι τρέλα, ωστόσο απαντώντας στον Ιονέσκο με τη φωνή του Μπατάιγ, <αυτό που με αναγκάζει να το γράψω είναι ο φόβος μην με θεωρήσουν <τρελή>.
Η διάγνωση, οι ετυμηγορίες, οι διαπιστώσεις των ειδικών για τους ψυχικά πάσχοντες πρέπει να γίνονται με προσοχή και με πίστη στις ανθρώπινες δυνατότητες.
Γιατί η ψυχή του ανθρώπου είναι ένα κουβάρι κάμπιες – φύσηξε, Χριστέ μου, να γίνουν πεταλούδες. Πρέπει να χτυπούμε, να χτυπούμε τη μοίρα μας, ως ν’ ανοίξουμε πόρτα, να γλιτώσουμε! Καζαντζάκης.
Αριστονίκη Θεοδοσίου-Τρυφωνίδου MA, Msc, Pgp Ψυχολόγος
Thessaloniki Arts and Culture http://www.thessalonikiartsandculture.gr
