Πως συνδέεται η διατροφή με τους πνεύμονες;
Η διατροφή αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα υγείας και επηρεάζει σχεδόν όλες τις λειτουργίες του οργανισμού. Η διατροφή, ανάλογα με την ποιότητα της και την σύσταση της σε μακρο-και μικροθρεπτικά συστατικά μπορεί να επηρεάσει θετικά ή αρνητικά την υγεία όλων σχεδόν των οργάνων του σώματος προσφέροντας προστασία και πρόληψη ή συμβάλλοντας στην ανάπτυξη ασθενειών αντίστοιχα.
Οι περισσότερες παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος, προκαλούνται από αλληλεπίδραση μεταξύ γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως η ρύπανση, η διατροφή και το κάπνισμα.
Πιο συγκεκριμένα, η διατροφή μπορεί να επιδράσει θετικά την υγεία των πνευμόνων μας μέσα από ποικίλες διαδικασίες όπως η καταπολέμηση του οξειδωτικού στρες, η αντιφλεγμονώδης της δράση, η διατήρηση ενός φυσιολογικού βάρους, η χαλάρωση των αεραγωγών αλλά και η μείωση του κινδύνου για καρκίνο.
Αντιθέτως η διατροφή μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την υγεία των πνευμόνων μας προκαλώντας οξειδωτικό στρες και φλεγμονή των αεραγωγών, αλλεργικές αντιδράσεις, η αύξηση του βάρους αλλά και η μεγάλη απώλεια και ο υποσιτισμός. Μία τέτοια διατροφή μπορεί να επιδεινώσει τα αναπνευστικά προβλήματα όταν δεν περιέχει τα κατάλληλα συστατικά και τρόφιμα, είναι υψηλή σε θερμίδες και δεν είναι συνολικά όσο ποιοτική χρειάζεται.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Πνευμονολογική Εταιρία, οι περισσότερες πνευμονικές παθήσεις, όπως είναι η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), οι λοιμώξεις του αναπνευστικού, το βρογχικό άσθμα, η πνευμονία, η κυστική ίνωση κ.ά., συνδέονται άμεσα με τη διατροφή. Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι ενδείξεις, ότι η λήψη συγκεκριμένων διατροφικών παραγόντων και θρεπτικών ουσιών μπορούν να προλάβουν ή και να προστατεύσουν τους πνεύμονες από τις καταστάσεις αυτές.
Η ΧΑΠ είναι ίσως από τις κυριότερες αιτίες νοσηρότητας και θνησιμότητας και η διατροφή αποτελεί ένα αναπόσπαστο μέρος της διαχείρισης της, τόσο στην πρόληψη όσο και στη θεραπεία της. Η έρευνα έχει καταδείξει τρόφιμα και θρεπτικά συστατικά με αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες μέσα από το συνδυασμό τους σε συγκεκριμένα διατροφικά πρότυπα που βοηθούν στην καλύτερη πνευμονική λειτουργία και στο μειωμένο κίνδυνο για εμφάνιση ΧΑΠ.
Η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια είναι μια κύρια αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας και επιβάρυνσης της υγειονομικής περίθαλψης παγκοσμίως, επηρεάζοντας περίπου το 10% του ενήλικου πληθυσμού ηλικίας 40 ετών και άνω.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η Χ.Α.Π. μαζί με το βρογχικό άσθμα και την πνευμονία, αποτελούν την τρίτη πιο συχνή αιτία θανάτου ενώ εμφανίζεται συνήθως από την ηλικία των 40-60 ετών, με μεγάλη συχνότητα πλέον και στις γυναίκες λόγω της αύξησης του καπνίσματος.
Η πρόληψη και η διαχείριση της ΧΑΠ θεωρείται σήμερα ένα σημαντικό πρόβλημα υγείας, με σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές προεκτάσεις. Αν και οι επιπτώσεις της δίαιτας στους πνεύμονες είναι ακόμα υπό διερεύνηση, είναι σίγουρο ότι οι η διατροφή μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση της καλής υγείας των πνευμόνων μέσα από:
-Την κατανάλωση μιας ισορροπημένης διατροφής με πολλά φρούτα, λαχανικά
-Την κατανάλωση ψαριών
-Την μειωμένη πρόσληψη αλατιού
-Τον περιορισμό της ποσότητας των τρανς και αύξηση των ωμέγα-6 λιπαρών οξέων στη διατροφή
-Τη διατήρηση ενός ιδανικού βάρους και αποφυγή υποσιτισμού
-Την προσθήκη συστηματικά της άσκησης.
Σωματικό βάρος και ΧΑΠ
Το βάρος και η σύσταση του σώματος έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην εξέλιξη της ΧΑΠ. Πρέπει να τονιστεί ότι οι περισσότερες μελέτες λαμβάνουν υπόψη τον δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) και όχι τη σύσταση σώματος.
Αρκετές μελέτες έχουν αναφέρει ότι ο χαμηλός ΔΜΣ είναι ένας ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για θνησιμότητα σε άτομα με ΧΑΠ, με σημείο καμπής για το ΔΜΣ το 21 Kg/m2 και αύξηση θνησιμότητας κάτω από αυτή την τιμή.
Μια συχνή και ακούσια απώλεια βάρους οδηγεί αναπόφευκτα σε υποσιτισμό, ο οποίος μπορεί να διαπιστωθεί ανεξαρτήτως βάρους, με εκτιμήσεις επίπτωσης που φτάνουν το 75%. Πολύ συχνά, με την επιδείνωση της νόσου, επιτυγχάνεται η κατάσταση της πνευμονικής καχεξίας.
Τα άτομα με ΧΑΠ καταναλώνουν περισσότερη ενέργεια κατά την αναπνοή και οι αναπνευστικοί μύες απαιτούν έως και 10 φορές περισσότερες θερμίδες. Η ακριβής αιτία και οι μηχανισμοί της νόσου είναι ακόμη ελάχιστα κατανοητοί, αλλά πιθανοί παράγοντες περιλαμβάνουν το οξειδωτικό στρες και τη φλεγμονή.
Δεδομένου ότι η μείωση του βάρους ή μία ξαφνική απώλεια βάρους συσχετίζεται αρνητικά με την εξέλιξη της ίδιας της νόσου, ένας ΔΜΣ που κατατάσσει το άτομο ως υπέρβαρο ή παχύσαρκο θα μπορούσε να θεωρηθεί, υπό προϋποθέσεις έως και προστατευτικός έναντι της ΧΑΠ. Στα υπέρβαρα άτομα, οι πνεύμονές σας αναγκάζονται να εργαστούν πιο σκληρά, επηρεάζοντας αρνητικά την αναπνοή και απαιτώντας περισσότερο οξυγόνο.
Τροφές που ενισχύουν την υγεία τους
Η σχηματική παράσταση της Πυραμίδας της σωστής διατροφής για την ΧΑΠ δίνεται παρακάτω. Από αυτήν φαίνεται ότι βασικό στοιχείο για την αντιμετώπιση της είναι η ικανοποιητική ενυδάτωση και λήψη υγρών. Η σύσταση επίσης είναι για περιορισμένη λήψη καφεΐνης καθώς μπορεί να επηρεάσει τη φαρμακευτική αγωγή.
Την ίδια στιγμή, άτομα με ΧΑΠ και με καρδιακά προβλήματα μπορεί να χρειαστεί να περιορίσουν τα υγρά τους, σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού τους. Αμέσως μετά δίνεται η οδηγία για λήψη τροφίμων πλούσιων σε φυτικές ίνες – λαχανικά, φρούτα, μαγειρεμένα λαχανικά και όσπρια, δημητριακά ολικής αλέσεως, ζυμαρικά ολικής και καστανό ρύζι και η κατανάλωση καλώς λιπαρών μέσα από το ελαιόλαδο, τους ξηρούς καρπούς και τα λιπαρά ψάρια.
Επίσης σημαντικό είναι το περιορισμένο νάτριο (αλάτι) στη διατροφή καθώς η κατανάλωση υπερβολικού αλατιού οδηγεί σε κατακρατήσεις υγρών στο σώμα, με αποτέλεσμα η αναπνοή να είναι πιο δύσκολη.
Συνολικά είναι σημαντικό να υπάρχει υψηλή κατανάλωση τροφών πλούσιων σε αντιοξειδωτικά, βιταμίνης D και τροφών πλούσιων σε μαγνήσιο, όπως ξηροί καρποί, δημητριακά, σπόροι, σπανάκι και θαλασσινά ενώ συνιστάται η κατανάλωση λιπαρών ψαριών, λιναρόσπορου, καρυδιών και φυλλωδών λαχανικών για να διασφαλιστεί η πρόσληψη των βασικών ωμέγα-3 λιπαρών οξέων.
Διατροφή και Πνευμονοπάθειες
Οι ασθένειες που σχετίζονται με το αναπνευστικό σύστημα ανήκουν σε διάφορες κατηγορίες. Διάφοροι παράγοντες όπως περιβαλλοντικοί, γενετικοί, κληρονομικοί ή ο συνδυασμός τους μπορεί να επηρεάσουν τους πνεύμονες και να οδηγήσουν στην προσβολή τους από διάφορες ασθένειες.
Η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, η χρόνια βρογχίτιδα, το εμφύσημα, το άσθμα, η κυστική ίνωση, ο καρκίνος του πνεύμονα, η πνευμονία, η φυματίωση, η πνευμονική εμβολή αλλά και τα τελευταία χρόνια ο Covid-19 είναι παθήσεις που σχετίζονατι με το αναπνευστικό σύστημα και τους πνεύμονες και απαιτούν συγκεκριμένη διαιτολογική προσέγγιση.
Το οξειδωτικό στρες και η σχετική φλεγμονή στους πνεύμονες και στην κυκλοφορία ως απόκριση στην έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση, τον καπνό του τσιγάρου, τη μόλυνση ή πιθανώς την κακή διατροφή και την παχυσαρκία είναι οι κύριες παθογόνοι παράγοντες για τις νόσους των πνευμόνων.
Σε σύγκριση με υγιείς μάρτυρες, οι ασθενείς με ΧΑΠ τείνουν να έχουν αυξημένους δείκτες οξειδωτικής βλάβης του συστήματος και των αεραγωγών (σε σχέση με το DNA, τα λιπίδια και τις πρωτεΐνες), σε συνδυασμό με τροποποιημένη αντιοξειδωτική άμυνα, όπως αποδεικνύεται από σημαντική μείωση τόσο της αντιοξειδωτικής ικανότητας πλάσματος όσο και της πτώσης των επιπέδων των αντιοξειδωτικών.
Τα χαμηλά επίπεδα αντιοξειδωτικών βιταμινών στον ορό φάνηκε να αυξάνουν τον κίνδυνο αποφρακτικών ασθενειών των αεραγωγών που σχετίζονται με την έκθεση στο κάπνισμα.
Η διατροφή μπορεί να συμβάλλει στην αντιοξειδωτική/οξειδωτική και φλεγμονώδη κατάσταση του οργανισμού στη ΧΑΠ. Σε σύγκριση με υγιείς μάρτυρες, τα άτομα με ΧΑΠ έχουν δίαιτες με χαμηλότερη πρόσληψη φρούτων και λαχανικών και με φτωχότερη περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικά, η οποία συσχετίστηκε με μειωμένη πνευμονική λειτουργία και κίνδυνο εμφάνισης της ΧΑΠ.
Επιπλέον, χαμηλότερη πρόσληψη ενέργειας (συνοδευόμενη από αυξημένη ενεργειακή δαπάνη ηρεμίας), μη ισορροπημένη πρόσληψη μακροθρεπτικών συστατικών (π.χ. χαμηλές πρωτεΐνες) και ανεπαρκής πρόσληψη αρκετών μικροθρεπτικών συστατικών (μεταλλικά στοιχεία και βιταμίνες, π.χ. σίδηρος, ασβέστιο, κάλιο, ψευδάργυρος, φυλλικό οξύ, βιταμίνη Β6 , ρετινόλη, νιασίνη) έχουν τεκμηριωθεί σε ασθενείς με ΧΑΠ σε σύγκριση με υγιείς μάρτυρες, κυρίως παρουσία παχυσαρκίας, υποδηλώνοντας αυξημένο κίνδυνο υποσιτισμού και σχετικές δυσμενείς συνέπειες στη ΧΑΠ.
Μεταξύ των μικροθρεπτικών συστατικών, μελέτες έχουν βρει ελλιπή πρόσληψη ορισμένων μετάλλων σε ασθενείς με ΧΑΠ. Πράγματι, οι διαιτητικές προσλήψεις και τα επίπεδα ασβεστίου, μαγνησίου και σεληνίου στον ορό βρέθηκαν κάτω από τις συνιστώμενες τιμές σε ηλικιωμένους, λιποβαρείς ασθενείς με σοβαρή ΧΑΠ.
Χαμηλότερες προσλήψεις ασβεστίου και ψευδαργύρου παρατηρήθηκαν σε ηλικιωμένους ασθενείς με ΧΑΠ σε σύγκριση με άτομα χωρίς ΧΑΠ. Ορισμένα μέταλλα έχουν μελετηθεί σε σχέση με τη λειτουργία των πνευμόνων και τον κίνδυνο και τα συμπτώματα της ΧΑΠ.
Μια μελέτη σε Ιάπωνες ενήλικες βρήκε θετική συσχέτιση μεταξύ της πρόσληψης ασβεστίου, φωσφόρου, σιδήρου, καλίου και σεληνίου και των μετρήσεων της πνευμονικής λειτουργίας (π.χ. FEV1) και μια αντίστροφη συσχέτιση μεταξύ της διατροφικής πρόσληψης ασβεστίου και του κινδύνου ΧΑΠ (μείωση 35% ).
Στο άσθμα, διαφορετικά τρόφιμα και θρεπτικά συστατικά μπορούν να έχουν αντίκτυπο στην ανάπτυξη και την εξέλιξη του. Το άσθμα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης διαταραχή του αναπνευστικού συστήματος, η οποία επηρεάζει συνήθως το 10% των παιδιών με το 50% της αιτιολογίας της είναι γενετική, αλλά το υπόλοιπο 50% μπορεί να επηρεαστεί και να ελεγχθεί με κάποιο τρόπο.
Το αποτέλεσμα εξαρτάται από το πότε ένα άτομο εκτίθεται σε αυτά τα τρόφιμα, για παράδειγμα κατά τη βρεφική ηλικία, την παιδική ηλικία ή την ενηλικίωση. Επομένως, συνιστάται μια ισορροπημένη διατροφή με πολλά φρούτα, λαχανικά και ψάρια για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης άσθματος. Ορισμένες μελέτες έδειξαν ότι οι βιταμίνες A, D και E, μαζί με ψευδάργυρο, φρούτα και λαχανικά μπορούν να προστατεύσουν από την ανάπτυξη άσθματος.
Μια μελέτη διαπίστωσε ότι τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D στην ηλικία των 6 ετών μπορεί να προδιαθέσουν ένα παιδί να αναπτύξει άσθμα ή αλλεργίες αργότερα στη ζωή του. Υπάρχουν επίσης αυξανόμενες ενδείξεις ότι τα άτομα που είναι παχύσαρκα μπορεί να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο άσθματος.
Στον καρκίνος του πνεύμονα έχει φανεί ότι η υψηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης του κατά 20-30% τόσο στους καπνιστές όσο και στους μη καπνιστές. Ωστόσο, η έρευνα δείχνει ότι τα συμπληρώματα βιταμινών δεν μειώνουν τον κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονα.
Στην κυστική ίνωση, οι ερευνητές έδειξαν ότι ο υποσιτισμός μπορεί να διαδραματίσει βασικό ρόλο στην νόσο. Για το λόγο αυτό συνιστάται μία υγιεινή και υψηλοθερμιδική συνολικά διατροφή σε συνδυασμό με την χορήγηση παγκρεατικών ενζύμων για την αντιμετώπιση της και την αποτροπή επιπλοκών.
Τέλος, στις περιπτώσεις λοίμωξης των πνευμόνων φάνηκε ότι οι θάνατοι σε άτομα που υποσιτίζονται σοβαρά οφείλονται συχνά σε πνευμονία και το χαμηλό επίπεδο βιταμίνης D είναι ένας αναγνωρισμένος παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη λοιμώξεων του αναπνευστικού σε συνδυασμό με τη μειωμένη πρόσληψη τροφίμων πηγών αντιοξειδωτικών συστατικών.
Τι μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τους Πνεύμονες;
Τα άτομα με παθήσεις των πνευμόνων είναι σημαντικό να περιορίζουν ή να αποφεύγουν πλήρως τα ακόλουθα τρόφιμα και πρότυπα διατροφής, καθώς μπορεί να συμβάλλουν σε φλεγμονή ή εξάρσεις:
-Τροφές υψηλές σε αλάτι και επεξεργασμένα τρόφιμα
-Όξινα τρόφιμα και ποτά
-Ανθρακούχα ποτά
-Παστά και επεξεργασμένα κρέατα τα οποία είναι πλούσια σε νιτρικά άλατα, τα οποία μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο για πιο σοβαρή ΧΑΠ.
-Τηγανητά, λιπαρά τρόφιμα, που μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση του βάρους.
Γράφει ο Χάρης Δημοσθενόπουλος, Κλινικός Διαιτολόγος & Βιολόγος, M.Med.Sci. S.R.D.
