Όπως καταδεικνύουν οι ειδικοί επιστήμονες, νευρολόγοι και λογοθεραπευτές, η προσπάθεια για απομνημόνευση των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες καθίσταται δυσχερής.
Συνάμα επισημαίνουν ότι αυτό απορρέει από την εγγενή τους αδυναμία, να ερμηνεύουν με σαφήνεια όλες τις οπτικές, ακουστικές και κιναισθητικές πληροφορίες, που τους δίδονται. Συνεπώς καταβάλλουν μεγαλύτερη προσπάθεια έναντι των υπολοίπων, προκειμένου να αποκτήσουν πρόσβαση στην πληροφορία αλλά και να τη συνδέσουν με τα κατάλληλα κέντρα μάθησης του εγκεφάλου. Παράλληλα σε αρκετές εκ των περιπτώσεων οι μαθησιακές δυσχέρειες είθισται να συνοδεύονται από υπερ- κινητικότητα, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής ή από συναισθηματικά προβλήματα. Ενώ σε ορισμένες εξ αυτών παρατηρούνται ή εκδηλώνονται διαφορετικά συμπτώματα, που σχετίζονται με το συντονισμό των κινήσεων και την αδυναμία γλωσσικής έκφρασης. Καταληκτικά οδηγούμαστε στο εύλογο συμπέρασμα, ότι όλες οι ανωτέρω παράμετροι παρεμβαίνουν στη διαδικασία της μάθησης.
Σε εξίσου καταλυτικό παράγοντα, αναδεικνύονται τα συναισθήματα γιατί επηρεάζουν τις μαθησιακές δυνατότητες του παιδιού. Επεξηγηματικά, όταν μια δραστηριότητα εκλαμβάνεται ως μία καθ’ ομολογία αγχωτική κατάσταση, ενεργοποιείται αυτομάτως ο μηχανισμός επιβίωσης του σώματος μας και εκκρίνει ορμόνες, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και η κορτιζόλη. Λόγω της ενεργοποίησης των μηχανισμών που «γεννούν» το stress, μειώνεται αισθητά η ικανότητα για γνώση και απομνημόνευση. Σε αντίθετη περίπτωση όταν ο οργανισμός μας αξιολογεί μία δραστηριότητα ως σημαντική ωθείται στην παραγωγή ορμονών, που θα εντείνουν την αντιληπτική του ικανότητα αλλά και ενεργοποιεί εκείνες τις σωματικές αντιδράσεις, που στοχεύουν στην διατήρηση της πληροφορίας για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Στο σημείο αυτό θα διατυπωθούν συνοπτικά οι συχνότερες σε εμφάνιση μαθησιακές δυσκολίες, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η δυσλεξία, η ελλειμματική προσοχή και ο αυτισμός. Αναφορικά με τη δυσλεξία η συμπτωματολογία της έγκειται στα ακόλουθα: το άτομο μικρής ή μεγάλης ηλικίας είθισται να παρουσιάζει δυσκολίες στην ανάλυση λέξεων, στη σύνθεση ακουστικών μονάδων σε λεξικά σύνολα με εννοιακό περιεχόμενο και σε ακουστικές μονάδες συλλαβικής βάσης. Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί, ότι δεν υπάρχει ενιαία μορφή δυσλεξίας, και σαφώς δεν σχετίζεται με τη νοητική υστέρηση.
Εν συνεχεία η ελλειμματική προσοχή – υπερκινητικότητα ορίζεται από πληθώρα ειδικών ως διαταραχή, ενώ απαντάται συχνά στην παιδική ηλικία. Στα παιδιά με ΔΕΠΥ καθίσταται δύσκολο να συγκεντρωθούν σε μία συγκεκριμένη δραστηριότητα διότι η προσοχή και το ενδιαφέρον τους αποσπάται και σπανίως φέρνουν εις πέρας αυτό το οποίο ξεκίνησαν. Το πρόβλημα θα ενταθεί αν οι ασχολίες είναι επίπονες επαναλαμβανόμενες και με μεγαλύτερη διάρκεια έναντι των κανονικών. Ίδιον της ΔΕΠΥ είναι τόσο η αυξημένη κινητικότητα όσο και η συνεχόμενη ομιλία.
Τέλος ο αυτισμός είναι μια διαταραχή κατά την οποία το άτομο παρουσιάζει εμφανείς δυσκολίες στις αμοιβαίες κοινωνικές αντιδράσεις , ενώ παράλληλα παρουσιάζει επαναλαμβανόμενα μοντέλα ως προς τη συμπεριφορά. Συνάμα ίδιον των αυτιστικών ατόμων είναι οι ιδιορρυθμίες, οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις και ο απομονωτισμός. Αξίζει να σημειωθεί, ότι ως παραλλαγή του αυτισμού λογίζεται το σύνδρομο Asperger. Τέλος ο αυτισμός έχει διαβαθμίσεις και ξεκινά από ήπιας μορφής περιστατικά έως και σοβαρότερα.
Συνεπώς κατόπιν της ευσύνοπτης διατύπωσης των βασικών χαρακτηριστικών που εμφανίζουν τα άτομα με μαθησιακές δυσκολίες , θα προσεγγίσουμε τα οφέλη που απορρέουν από την εκμάθηση της μουσικής για τα εν λόγω άτομα. Η βιβλιογραφική έρευνα και οι αναφορές τόσο Ελλήνων όσο και ξένων ερευνητών, εξαίρουν το αδιαμφισβήτητο γεγονός, ότι η μουσική οφελεί σημαντικά τα άτομα με ΔΕΠΥ και σε ορισμένες εκ των περιπτώσεων θεωρείται ως η ενδεδειγμένη μέθοδος, που θα βελτιώσει μεν αλλά δεν θα θεραπεύσει εξολοκλήρου την εκάστοτε μαθησιακή δυσκολία.
Επομένως η επαφή με τη μουσική για τα προαναφερθέντα άτομα προτείνεται να ξεκινά από μικρή ηλικία ώστε να επιφέρει σταδιακή βελτίωση ή σταθεροποίηση της υπάρχουσας κατά την παιδική και εφηβική ηλικία και σαφώς πριν την ενηλικίωση. Το παιδί μέσω της εκμάθησης του πιάνου θα βελτιώσει σταδιακά μεν, αποτελεσματικά δε τις αδρές και λεπτές κινητικές του δεξιότητες, καθώς παράλληλα θα επιτευχθεί και ο συντονισμός ματιού και χεριού. Σε επόμενο στάδιο εξελίσσει εμφανώς την ικανότητά του για ακουστική διάκριση. Επίσης παρατηρείται αύξηση στη διάρκεια προσοχής και ενασχόλησης με ένα αντικείμενο ή δραστηριότητα. Όσο το παιδί συνεχίζει την ενασχόλησή του με τη μουσική τόσο θα βελτιώνονται και οι επικοινωνιακές του δεξιότητες.
Είναι εύλογο, ότι δεν υπάρχει προκαθορισμένος χρόνος για τη μετάβαση του παιδιού από το ένα στάδιο στο άλλο, διότι αυτός ποικίλει αναλογιζόμενοι παραμέτρους, όπως τη δεκτικότητα του παιδιού αλλά και τη σοβαρότητα της διαταραχής, που αντιμετωπίζει. Εξίσου σημαντικές και ουδόλως υποδεέστερες νοούνται η συναισθηματική, η νοητική και η σωματική ηρεμία και ισορροπία, που επιφέρει η μουσική για τα παιδιά με ΔΕΠΥ. Αρκεί να αναλογιστούμε, ότι η κοινωνικοποίηση του παιδιού θα επέλθει όχι άμεσα αλλά σταδιακά και θα πηγάζει από το αίσθημα αυτοπεποίθησης, που απέκτησε το παιδί.
Αναλογιζόμενοι όλα τα ανωτέρω και με γνώμονα το γεγονός, ότι η εκμάθηση της μουσικής με τη χρήση αποστήθισης καθίσταται αποτρεπτική και ανεδαφική διότι τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες καταπονούνται στην εν λόγω μέθοδο και το αποτέλεσμα κρίνεται αμφίβολο έως και αποθαρρυντικό• συνεπώς έπρεπε να υιοθετηθούν νέοι τρόποι – μέθοδοι που θα οδηγήσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα, την ανάπτυξη δηλαδή των μουσικών δεξιοτήτων του παιδιού με ΔΕΠΥ.
Η προτεινόμενη μέθοδος αποτελεί απόρροια της ενδελεχούς έρευνας και συστηματικής διδασκαλίας σε άτομα με μαθησιακές δυσκολίες, ωστόσο είναι σαφώς ενδεικτική και δεν αποτελεί πανάκεια. Στηρίζεται λοιπόν σε 4 βασικούς άξονες, που είναι οι ακόλουθοι: το επίπεδο του μαθητή, τη χρήση του χιούμορ, την αυτενέργεια του μαθητή, τα συχνά διαλείμματα. Αναλυτικότερα ο παιδαγωγός πρέπει να λαμβάνει σοβαρά υπόψη το επίπεδο του εκάστοτε μαθητή. Διότι όλα τα παιδιά δεν αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα καθώς τα παιδιά με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής ή και όσα αντιμετωπίζουν μία σοβαρότερη αναπηρία πρέπει να προσεγγίζονται με διαφορετικό τρόπο και όχι με ένα ενιαίο σύστημα. Πρότεινεται η εναλλακτική εκμάθηση της μουσικής μέσω εικόνων αντί του παραδοσιακού διαβάσματος . Συνάμα τα παιδιά μπορούν να επιλέγουν τα διδακτέα τραγούδια , μεταξύ μιας λίστας που θα έχει νωρίτερα διαμοργωθεί από το διδάσκοντα. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η επιλογή των τραγουδιών καθορίζεται ασυνείδητα από την ψυχολογική διάθεση των παιδιών, επομένως το τραγούδι άλλοτε θα είναι πιο χαρούμενο γρήγορο και άλλοτε θα έχει εμφανώς πιο αργό ρυθμό. Συμπερασματικά η καλύτερη επίδοση- απόδοση των παιδιών επηρεάζεται από το κατά πόσο η μουσική μετατρέπεται γι’αυτά ως μία οπτική και αισθητική εμπειρία.
Αναφορικά με τη χρήση του χιούμορ, η εμπειρία καταμαρτυρά ότι όλα τα άτομα αρέσκονται να γελούν νιώθοντας παράλληλα ένα αίσθημα ευφορίας να τους κατακλύζει. Άρα προτείνεται η υιοθέτηση του χιούμορ στην εκπαιδευτική διαδικασία με τη χρήση ανεκδότων και αστείων τραγουδιών κατά το δοκούν. Τα παιδιά χαλαρώνουν και δομούν σταδιακά μία σχέση που διέπεται από εμπιστοσύνη και οικειότητα με το διδάσκοντα. Αναλυτικότερα δύνανται να χωριστούν τμηματικά τα μουσικά κομμάτια, που το κάθε ένα θα φέρει ένα αστείο τίτλο ορμώμενο από οικείες για τα παιδιά εικόνες από την καθημερινή ζωή ή από ιδιότητες και έννοιες ήδη γνωστές σε αυτά πχ. τα χρώματα ή τα μεγέθη. Άρα ο διδάσκων θα ζητά από το παιδί να παίξει « το μικρό ή το μεγάλο κομμάτι», «το πράσινο ή το κίτρινο» κλπ τμήμα του δοθέντος τραγουδιού. Είναι βέβαιο ότι η κατανόηση της μουσικής στροφής θα γίνει ευκολότερη και συντομότερη.
Επόμενος πυλώνας θεωρείται η αυτενέργεια του μαθητή. Άρα ο διδάσκων πρέπει να επιτρέπει στο μαθητή να χρησιμοποιεί την κίνηση των μυών αλλά και τη σωματική του δραστηριότητα, γεγονός που θα βοηθήσει το παιδί να ξεπεράσει την όποια ελλειμματική μνήμη διαθέτει. Είναι αναμενόμενο, ότι οι μικρότεροι σε ηλικία μαθητές έχουν την τάση να συστρέφουν το σώμα τους προσπαθώντας να μοιάσουν στις νότες. Συνεπώς ο παιδαγωγός δεν πρέπει να αποθαρρύνει αυτή τη ροπή αλλά να την αξιοποιήσει μαθαίνοντας ποιός μαθητής δύναται κατ’ αυτό τον τρόπο να αναγνωρίσει τις νότες και τις συγχορδίες. Αποτιμάται θετικά και προτείνεται η δημιουργία χειροποίητων οργάνων από αντικείμενα καθημερινής χρήσης, αλλά και η πρακτική εφαρμογή τους σε εξωτερικούς χώρους.
Τέλος αναγκαία θεωρείται η υιοθέτηση συχνών διαλειμμάτων. Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσχέρειες, έχουν μεγαλύτερη ανάγκη από οποιοδήποτε άλλο μαθητή να κάνουν μικρά και συχνά διαλείμματα, λόγω της υπερπροσπάθειας , που καταβάλλουν να συγκεντρωθούν για πολλή ώρα σε ένα αντικείμενο ή δραστηριότητα. Η εν λόγω διαδικασία είναι στρεσσογόνα και τα παιδιά έχουν ανάγκη να αποφορτιστούν. Προτείνονται λοιπόν μικρά διαλείμματα σε τακτά χρονικά διαστήματα, κατά τα οποία δύνανται να σηκωθούν από τη θέση τους, να περπατήσουν , να πιουν λίγο νερό κλπ.
Συνοψίζοντας όπως προκύπτει από όλα τα ανωτέρω πράγματι η αξία της μουσικής ( και δη η εκμάθηση του πιάνου) είναι ανυπέρβλητη τόσο γενικά όσο και ειδικά, καθώς η ευεργετική επίδραση της οποίας μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την αντιληπτική ικανότητα και να καλλιεργήσει το γνωστικό υπόβαθρο των ατόμων, που αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες.
Κείμενο: Μιχαλοπούλου Μαρία, Μουσικοπαιδαγωγός
Πηγή: xamogelakia.com
Thessaloniki Arts and Culture
