Las Incantadas, οι Μαγεμένες, τα Ελγίνεια της Θεσσαλονίκης

Κάπου εκεί στα σημερινά ερείπια της αρχαίας αγοράς τής Θεσσαλονίκης, ο λαϊκός μύθος θέλει

τη γέννηση ενός παράνομου έρωτα μεταξύ του Μ.Αλεξάνδρου και της γυναίκας του βασιλιά της Θράκης που φιλοξενούνταν στο παλάτι που υπήρχε εκεί.

Ο Θράκας βασιλιάς αντιλαμβάνεται το γεγονός και βάζει να κάνουν μάγια στον Αλέξανδρο.Ο Αλέξανδρος το πληροφορείται, και εκείνο το βράδυ δεν βγαίνει από το δωμάτιο του. Έτσι η βασίλισσα αποφασίζει η ίδια να τον επισκεφθεί. Τα μάγια όμως τη χτυπούν και αυτή και τη συνοδεία της, με αποτέλεσμα να «μαρμαρώσουν».

Οι «Μαγεμένες» μάς παραπέμπουν στη λατρεία του Διόνυσου και ήταν τοποθετημένες κατά τον 2ο αιώνα στο ύψος περίπου της Αρχαίας Αγοράς και δίπλα από τα Λουτρά Παράδεισος.

Πρόκειται για ανάγλυφες, μυθολογικές μορφές, 8 στο σύνολό τους, που διακοσμούσαν μια κορινθιακή κιονοστοιχία και αναπαριστούσαν τον νεαρό θεό Διόνυσο δίπλα σε έναν πάνθηρα, την Αύρα με το πέπλο της, την Αριάδνη στεφανωμένη με τα φύλλα μιας κληματαριάς, τη Λήδα μαζί με τον κύκνο, μια Μαινάδα που παίζει διπλό φλάουτο, το Γανυμήδη μαζί με τον Δία μεταμορφωμένο σε αετό και έναν Διόσκουρο με μια αναπαράσταση αλόγου στα πόδια του.

Οι αιώνες θα περάσουν και στην περιοχή θα αναπτυχθεί η εβραϊκή συνοικία Rogos. Ένα τμήμα τότε από τη «Στοά των Ειδώλων» με τις «Μαγεμένες» θα βρεθεί ενσωματωμένο στο σπίτι ενός πλούσιου Εβραίου υφασματέμπορα, του Λιάτσι Αρδίτη. Την εποχή εκείνη αποκαλούνται «Las Incantadas».Το σημαντικότερο και πιο όμορφο μνημείο της αρχαιότητας στη Θεσσαλονίκη!

Παρόλο που αποτελούσε σημείο αναφοράς για την πόλη και θαυμασμού για πολλούς ξένους επισκέπτες, οι «ιδιοκτήτες» του μνημείου δεν φαίνεται να «έδειχναν τον ανάλογο σεβασμό προς αυτό».

Όπως αναφέρει χαρακτηριστικάο Emmanuel Miller (ο άνθρωπος που θα τα αρπάξει και θα τα μεταφέρει στην Γαλλία):«Ο ιδιοκτήτης κυρίως, που βρίσκεται μέσα στην αυλή του το μνημείο, διασκεδάζει με τη σειρά του να σπάει από καιρού εις καιρόν κομματάκια και να τα πουλάει στους τουρίστες».

Αν και πάνω από 100 χρόνια γινόταν προσπάθεια για την αρπαγή των αγαλμάτων από τους εκάστοτε πρόξενους, τελικά ο Miller το 1864, με μια γενναία δωροδοκία του Σουλτάνου, θα καταφέρει να πάρει την άδεια για να μεταφέρει.

Ο ίδιος σε επιστολές προς τη σύζυγό του θα αναφέρει:«O σουλτάνος, μέσω του μεγάλου βεζύρη Φουάντ Πασά, μου έδωσε την άδεια να αφαιρέσω και να μεταφέρω στη Γαλλία τα οκτώ αγάλματα της Θεσσαλονίκης που τόσο επιθυμούσα» (Le Mont Athos, σ. 322).

Ενώ σε μια άλλη θα γράψει:«Θα έχω λοιπόν τα αγάλματά μου, λέω θα έχω, γιατί υπάρχουν ακόμη μεγάλες δυσκολίες. Ο εβραϊκός και ελληνικός πληθυσμός της Θεσσαλονίκης θα εκμανεί όταν μάθει ότι θα πάρουν αυτά τα αγάλματα… Θα χρειαστεί ο πασάς να στείλει ένοπλη δύναμη και όσο διακριτικοί κι αν είμαστε το νέο θα κυκλοφορήσει πολύ γρήγορα. Τώρα που η τουρκική κυβέρνηση έδωσε τον λόγο της, δεν θα επανέλθει και πρέπει οπωσδήποτε να δράσουμε» (ο.π. σ. 322, Πληροφορίες από άρθρο της κ.Ελένη Στούμπου-Κατσαμούρη).

Και κάπως έτσι έγινε…

Αν και υπήρξαν έντονες διαμαρτυρίες και αντιδράσεις από Έλληνες και Εβραίους κατοίκους, ωστόσο με τη βοήθεια των Οθωμανών και μετά από πολλές περιπέτειες κατάφερε σπάζοντας και τεμαχίζοντας το μνημείο (που στις επιστολές του αποκαλούσε “πέτρες”) να το φορτώσει στο πλοίο του με προορισμό τη Γαλλία.

Πρόκειται για μια πραγματική λεηλασία,όμοια με αυτή του Παρθενώνα.

Οι «Καρυάτιδες της Θεσσαλονίκης» σήμερα εκτίθενται στο Μουσείο του Λούβρου.Τα τελευταία κομμάτια από αυτό το μνημείο, ένα πραγματικό έργο τέχνης και που είχε στην κατοχή της η εβραϊκή οικογένεια, θα πουληθούν λίγο πριν το 1917 σε Άγγλους.

Ό,τι και αν έχει απομείνει από αυτό, θα έρθει να καταστρέψει και να το διαγράψει από τον χώρο και τη μνήμη της πόλης η μεγάλη πυρκαγιά του 1917.Στη Θεσσαλονίκη θα παραμείνουν μόνο οι θρύλοι…

Αναλυτική και αποκαλυπτική των συνθηκών της εποχής που αφαιρέθηκαν οι Μαγεµένες είναι η περιγραφή από τον ελληνιστή Μαρκ Μαζάουερ στη µελέτη του «Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασµάτων. Χριστιανοί, µουσουλµάνοι και Εβραίοι 1430-1950»:

«Ο Έλγιν της Θεσσαλονίκης ήταν ένας Γάλλος σοφός πενήντα ενός χρονών ονόµατι Εµανουέλ Μιλέρ, ειδήµων παλαιογράφος µε πάθος για τα χειρόγραφα. Αργότερα θα γινόταν καθηγητής νέων ελληνικών στο Παρίσι.

Γράφει στη γυναίκα του στις 10 Οκτωβρίου του 1864: “Βιάζοµαι να σου στείλω την καλή, µεγάλη είδηση… Ο Σουλτάνος, µέσω του Μεγάλου βεζύρη, του Φουάντ Πασά, µού έδωσε την άδεια να αποκολλήσω και να µεταφέρω στη Γαλλία οκτώ αγάλµατα της Σαλονίκης που ήθελα τόσο πολύ… Ο πληθυσµός έχει ήδη αρχίσει να εξάπτεται και να δυσανασχετεί. Είναι έξαλλοι που θα πάρω τα αγάλµατα…”».

Πηγή: http://www.visaltis.net

H ταινία «Οι Μαγεμένες»,αρχαιολογικό ντοκιμαντέρ

H ταινία «Οι Μαγεμένες», που μέρος της βλέπετε εδώ, ήταν η συμμετοχή του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Μακεδονικών και Θρακικών Σπουδών στις «Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς» του 2010.

Συμμετείχε στον επίσημο διαγωνιστικό πρόγραμμα του Festival du film d’archéologie στη Μπεζανσόν της Γαλλίας, 09-19 Ιουνίου 2011.

Οι «Μαγεμένες» ήταν ανάγλυφες μυθολογικές μορφές που διακοσμούσαν μια κορινθιακή κιονοστοιχία του 2ου-3ου αι. μ.Χ. στην Αγορά της Θεσσαλονίκης. Ονομάστηκαν έτσι τον 17ο αι., χάρη σε ένα λαϊκό μύθο παράνομου έρωτα και μαγείας ανάμεσα στον Μέγα Αλέξανδρο και μια βασίλισσα, η οποία, σύμφωνα με τη λαϊκή φαντασία, κατοικούσε στο παλάτι που υπήρξαν κάποτε τα ερείπια της Αγοράς.

Στην ιστορία αυτή καταλυτικό ρόλο παίζει ο δάσκαλος του Αλέξανδρου, Αριστοτέλης, που ως δαιμόνιος μάγος αντιστρέφει τα μάγια του απατημένου συζύγου με αποτέλεσμα να μαρμαρώσουν η βασίλισσα και η συνοδεία της.

Οι «Μαγεμένες», επονομαζόμενες και «Καρυάτιδες της Θεσσαλονίκης», αφαιρέθηκαν το 1864 από τον Γάλλο επιγραφολόγο Εμμανουήλ Μίλλερ και βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου. Η ταινία κάνει μια σύντομη αναφορά στην ιστορία του μνημείου ακολουθώντας κυρίως τα χνάρια της λαϊκής αφήγησης.

Δεν είναι μόνο οι «Μαγεμένες» που λείπουν, αλλά και οι ιστορίες των ανθρώπων που έζησαν μαζί τους. Μέσα από τη σημερινή μηχανή παραγωγής μύθων, τον κινηματογράφο, τα αγάλματα παίρνουν φωνή και μας μιλούν ξανά.

Διάρκεια: 7′.00”
Σενάριο-σκηνοθεσία: Eλένη Στούμπου-Κατσαμούρη, αρχαιολόγος-σκηνοθέτρια
Οργάνωση παραγωγής: Bασιλική Μισαηλίδου-Δεσποτίδου, αρχαιολόγος, αν. Προϊσταμένη Α.I.Μ.Θ.Σ. Παραγωγή: A.Ι.Μ.Θ.Σ., 2010