Η μητρική αγάπη είναι μια άνευ όρων επιβεβαίωση της ύπαρξης και των αναγκών του παιδιού. Η επιβεβαίωση αυτή έχει δύο όψεις: Η μία είναι η μέριμνα και η ευθύνη, απόλυτα αναγκαίες για την επιβίωση και την ανάπτυξη του παιδιού.

Η άλλη όψη είναι εκείνη η στάση που ενσταλάζει μέσα στο παιδί την αγάπη για τη ζωή, που το κάνει να αισθάνεται πως είναι ωραία να είναι ζωντανό, πως είναι ωραία να είναι αγόρι ή κορίτσι, πως είναι ωραία να βρίσκεται σε αυτή τη γη!

Πρώτο στάδιο: η αρχική φροντίδα και η επιβεβαίωση ύπαρξης.

Δεύτερο στάδιο: η μητρική αγάπη κάνει το παιδί να νιώθει πως είναι καλό που γεννήθηκε-ενσταλάζει την αγάπη για τη ζωή και όχι απλώς την επιθυμία να παραμείνει ζωντανό.

Η γη της «επαγγελίας» ( η γη αποτελεί μητρικό σύμβολο) περιγράφεται ως ένας τόπος όπου «ρέουν γάλα και μέλι». Το γάλα είναι το σύμβολο της πρώτης όψης της μητρικής αγάπης, αυτό της πρωταρχικής φροντίδας και επιβεβαίωσης. Το μέλι συμβολίζει τη γλυκύτητα της ζωής, την αγάπη για αυτήν και τη χαρά του να είσαι ζωντανός.

Οι περισσότερες μητέρες είναι ικανές να «δώσουν το γάλα τους», μια μειοψηφία όμως είναι ικανή να δώσει το μέλι, μια μητέρα δεν αρκεί να είναι απλώς «καλή μάνα», πρέπει να είναι επίσης και χαρούμενος άνθρωπος- και αυτόν τον στόχο δεν τον κατορθώνουν πολλές μητέρες. Η επίδραση που έχει αυτό επάνω στο παιδί είναι πιο κρίσιμη από όσο θα μπορούσαμε ποτέ να περιγράψουμε, η αγάπη μιας μητέρας για τη ζωή είναι εξίσου μεταδοτική με το άγχος της.

Αμφότερες αυτές οι στάσεις έχουν μια βαθύτατη επίδραση σε ολόκληρη την προσωπικότητα του παιδιού. Και μπορεί πράγματι να ξεχωρίσει κανείς ποια παιδιά- αλλά και ποιοι ενήλικες- πήραν μόνο «γάλα» και ποιοι πήραν «γάλα και μέλι».

(Η πιο αληθινή ουσία της μητρικής αγάπης είναι να μεριμνήσει για την ανάπτυξη του παιδιού, και αυτό σημαίνει πως η μητέρα πρέπει να επιθυμεί τον αποχωρισμό της από το παιδί. Εδώ έγκειται και η βασική διαφορά με την ερωτική αγάπη. Στην ερωτική αγάπη, δυο άνθρωποι που μέχρι τότε ήταν διαχωρισμένοι, γίνονται ένα. Στη μητρική αγάπη, δυο άνθρωποι που ήταν ένα διαχωρίζονται. Η μητέρα δεν πρέπει απλώς να ανεχτεί αλλά και να επιθυμεί και να υποστηρίζει την απομάκρυνση του παιδιού.)
(Erich Fromm, «Η τέχνη της αγάπης»)

«γάλα και μέλι»
Αν ένα παιδί πάρει μόνο γάλα;

Τότε το παιδί παραιτείται από την έκφραση των συναισθημάτων και των επιθυμιών του.

~Ζούσα σε ένα σπίτι από γυαλί, μέσα στο οποίο η μητέρα μου μπορούσε να κοιτάξει οποιαδήποτε στιγμή ήθελε. Μέσα σ’ ένα γυάλινο σπίτι, όμως, δεν μπορείς να κρύψεις τίποτα χωρίς να σε ανακαλύψουν, εκτός κι αν το κρύψεις κάτω από το έδαφος. Αλλά τότε δεν μπορείς πια να το δεις ούτε κι εσύ~

Το παιδί έχει μια εκπληκτική ικανότητα ν’ αντιλαμβάνεται και να ανταποκρίνεται διαισθητικά, δηλαδή ασυνείδητα, στις ανάγκες της μητέρας του ή και των δύο γονέων του, και να υποδύεται το ρόλο που ασυνείδητα του έχουν αναθέσει – αυτός ο ρόλος εξασφαλίζει στο παιδί την «αγάπη» των γονέων.

Το παιδί λοιπόν, έχει το χάρισμα να προστατεύει τους γονείς του για να προφυλαχτεί το ίδιο. Αναπτύσσει ικανότητα προσαρμογής και άρα μια ειδικού τύπου ευαισθησία στα ασυνείδητα σήματα με τα οποία εκδηλώνονται οι ανάγκες των ανθρώπων γύρω του.

Αν το παιδί έχει την τύχη να μεγαλώνει με μια διαθέσιμη μητέρα, η οποία μπορεί να παρέχει στο παιδί της τον καθρέφτη που χρειάζεται, τότε το παιδί, καθώς μεγαλώνει, αναπτύσσει σιγά σιγά μια υγιή αίσθηση για τον εαυτό του. Αυτή η μητέρα, ιδεατά, θα πρέπει επίσης να μπορεί να παρέχει το συναισθηματικό εκείνο περιβάλλον και την κατανόηση που είναι απαραίτητα για τις ανάγκες του παιδιού της.

Ακόμα όμως και μια μητέρα που δεν είναι ιδιαίτερα εγκάρδια μπορεί να παρέχει στο παιδί της αυτού του είδους την ανάπτυξη αν απλώς αποφύγει να δημιουργήσει εμπόδια και επιτρέψει στο παιδί να πάρει από άλλους ανθρώπους αυτό που λείπει από την ίδια.
(Alice Miller, «Οι Φυλακές της παιδικής μας ηλικίας»)

Οι γονείς που παραμένουν εγκλωβισμένοι στις φυλακές της παιδικής τους ηλικίας φτιάχνουν αντίστοιχες φυλακές, στις οποίες εγκλωβίζονται και τα παιδιά τους.
Η αλυσιδωτή όμως αυτή συνέχεια μπορεί να σπάσει- με λίγο μέλι.

Όλοι οι άνθρωποι υπήρξαν παιδιά, παιδιά κάποιων γονέων.
Όλοι είμαστε παιδιά, μικρά ή μεγάλα.
Τα παιδιά δε ζουν σε φυλακές. Ούτε σε γυάλινα σπίτια.
Επίσης, στα παιδιά, αρέσουν τα γλυκά.
Και το μέλι είναι γλυκό.

Αν δε γευτεί κανείς το μέλι, πως θα γνωρίζει τι γεύση έχει;
Πως θα σταθεί ικανός να προσφέρει και να δεχθεί μέλι;
Φτιάχνοντάς το!
Όπως και την αγάπη.
Και τα δύο γλυκά.

Αν η αγάπη είναι τέχνη, απαιτεί φροντίδα, υπευθυνότητα, σεβασμό, γνώση, πίστη και θάρρος. Και μέλι.
Αν η αγάπη ήταν γεύση, θα είχε κάτι από μέλι.

Μια απάντηση στο πρόβλημα της ανθρώπινης ύπαρξης: μέλι –ή αλλιώς-αγάπη.

Αποσπάσματα από:
Erich Fromm, «Η τέχνη της αγάπης» & Alice Miller, «Οι Φυλακές της παιδικής μας ηλικίας»

Γράφει η Sabina Tsampikaki