Ο σχολικός εκφοβισμός, αυτό που σήμερα συχνά αποκαλείται και bullying, δεν είναι απλώς ένα στατιστικό φαινόμενο που συμβαίνει σε «άλλα παιδιά» και «αλλού». Ήδη στη χώρα μας έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας περιπτώσεις που ο εκφοβισμός έφτασε στα άκρα- στο να τελειώσει η ζωή νέων ανθρώπων που δεν άντεξαν την πίεση και τον ψυχικό πόνο.

Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός (Bullying);
Πρόκειται για μια συμπεριφορά που έχει ένας μαθητής ή μία μαθήτρια προς ένα άλλο παιδί, που είναι ο στόχος, και σκοπό έχει να κάνει το άλλο παιδί να νιώσει άσχημα, φόβο, ή ντροπή και να υποστεί κάτι άσχημο. Το παιδί που εκφοβίζει έχει πλήρη συναίσθηση των πράξεων του, έχει ένα σχέδιο δράσης και εκφοβίζει το άλλο παιδί, τον στόχο, για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Το παιδί που δέχεται τον εκφοβισμό νιώθει αδύναμο και ανίσχυρο να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Αισθάνεται ότι απειλείται και φοβάται έντονα.
Ο εκφοβισμός έχει πολλές μορφές: μπορεί να είναι λεκτικός, συναισθηματικός, ή σωματικός (από τράβηγμα μαλλιών μέχρι ξύλο).

Το παιδί που εκφοβίζει έχει πλήρη συναίσθηση των πράξεων του, έχει ένα σχέδιο δράσης και εκφοβίζει το άλλο παιδί, τον στόχο, για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Ο σχολικός εκφοβισμός ΔΕΝ είναι «παιδιάστικα πράγματα» ή κάτι που κανείς πρέπει να προσπεράσει. Ούτε πρέπει να τον βλέπουμε σαν αναπόφευκτο κομμάτι της σχολικής ζωής. Κανένα παιδί δεν αξίζει να γίνει θύμα σχολικού εκφοβισμού- πρόκειται για απαράδεκτη και καταδικαστέα συμπεριφορά.
Ο σχολικός εκφοβισμός δεν κοιτάζει φύλο: Τα παιδιά που ασκούν σχολικό εκφοβισμό είναι και αγόρια και κορίτσια.

Τα χαρακτηριστικά του παιδιού που εκφοβίζει:
-Μπορεί να πρόκειται για παιδί εξωστρεφές και επιθετικό
-Μπορεί όμως και να είναι ένα «μαζεμένο» παιδί εξωτερικά, που όμως μπορεί να ασκεί εκφοβισμό σε κοινωνικό και συναισθηματικό επίπεδο (π.χ., με αποκλεισμό από την ομάδα, με ανώνυμες φήμες) με ύπουλο τρόπο.
-Στους εκφοβιστές αρέσει να έχουν το πάνω χέρι και τον έλεγχο των άλλων.
-Είναι παιδιά πολύ επικεντρωμένα στον εαυτό τους.
-Συνήθως έχουν φτωχές κοινωνικές δεξιότητες και Κακή κρίση.
-Συχνά δεν αισθάνονται ενσυναίσθηση, δε μπορούν να καταλάβουν πώς νιώθουν οι άλλοι και δεν ενδιαφέρονται γι’ αυτούς.
-Πολλοί εκφοβιστές θεωρούν ότι είναι ανώτεροι από τα άλλα παιδιά και αυτό τους δίνει το δικαίωμα να ασκούν βία στους άλλους.

Υπάρχουν όμως και πολλά παιδιά που εκφοβίζουν τους συμμαθητές τους επειδή τα ίδια αισθάνονται κατώτερα και ανασφαλή και με τη βία νιώθουν ότι αποκτούν δύναμη και ενδιαφέρον.
Τέλος, μια άλλη κατηγορία εκφοβιστών είναι τα παιδιά που τα ίδια είχαν υποστεί εκφοβισμό στο παρελθόν –από κάποιο άλλο παιδί, έναν γονιό ή ενήλικο μέλος του οικογενειακού ή φιλικού τους περιβάλλοντος- και τώρα γίνονται εκφοβιστές τα ίδια.

Ο σχολικός εκφοβισμός συνήθως περιλαμβάνει:
-Λεκτική βία: ο εκφοβιστής βρίζει, μιλάει άσχημα, κοροϊδεύει, μειώνει το παιδί-στόχο είτε πρόσωπο με πρόσωπο, είστε στο τηλέφωνο, ή με μηνύματα ή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

-Συνεχόμενα πειράγματα: ο εκφοβιστής κοροϊδεύει, πειράζει, ενοχλεί, βγάζει παρατσούκλια στο παιδί-στόχο.

-Κουτσομπολιό και φήμες: ο εκφοβιστής διαρκώς διαδίδει φήμες και λέει ψέματα για το παιδί στόχο, κάτι που το μειώνει και το φέρνει σε μειονεκτική θέση, καθώς οι φήμες είναι καταστροφικές για την προσωπικότητα του παιδιού.

-Σωματική βία: ξύλο, κλωτσιές, μπουνιές καρπαζιές, τράβηγμα μαλλιών, κλπ.

–Τραμπουκισμός: θρασύτατη και βίαιη συμπεριφορά με επίδειξη δύναμης και καταστροφή των πραγμάτων του άλλου παιδιού.

-Ψυχολογική βία: ο εκφοβιστής με τα λόγια και τις πράξεις του κάνει το άλλο παιδί να αισθάνεται διαρκή φόβο, τρόμο, και ότι απειλείται η ύπαρξή του.

-Κοινωνικός αποκλεισμός: ο εκφοβιστής αφήνει το άλλο παιδί έξω από το παιχνίδι και τις ομαδικές δραστηριότητες, παίρνει όλους τους υπόλοιπους συμμαθητές με το μέρος του και στοχοποιούν ένα παιδί που, όπως είναι φυσικό, υποφέρει σε καθημερινή βάση.

Πώς Μπορώ να Καταλάβω αν το Παιδί μου Είναι Στόχος Σχολικού Εκφοβισμού;
Τα περισσότερα παιδιά, ειδικά στην εφηβεία, δεν αποκαλύπτουν στους γονείς τους ότι δέχονται σχολικό εκφοβισμό. Ωστόσο, μπορεί να παρατηρήσετε κάποιες αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού που θα πρέπει να σας αφυπνίσουν να κάνετε μαζί του μια συζήτηση και να το ψάξετε σε βάθος, για να διαπιστώσετε αν πράγματι υπάρχει σχολικός εκφοβισμός.

Τα σημάδια του σχολικού εκφοβισμού:
-Το παιδί ξαφνικά αρνείται να πάει στο σχολείο
-Δηλώνει ότι δεν αισθάνεται καλά- έχει πονοκέφαλο ή κοιλόπονο
-Έχει διαρκή εκνευρισμό
-Έχει άγχος
-Απομονώνεται στο δωμάτιό του
-Έχει αλλαγή στην κοινωνικοποίησή του- π.χ., κάποιοι φίλοι εξαφανίζονται, εμφανίζονται νέοι, δεν το καλούn, βρίσκει δικαιολογίες για να μην καλέσει φίλους, κοκ
-Ξαφνικά γίνεται επιθετικό
-Ξαφνικά έχει «ατυχήματα» και βρέχει το κρεβάτι του
-Δυσκολεύεται να κοιμηθεί ή ξυπνάει μέσα στη νύχτα
-Χάνει τα πράγματά του ή τα φέρνει σπίτι κατεστραμμένα

Τι να κάνω αν το παιδί μου είναι στόχος σχολικού εκφοβισμού;
Αν το παιδί σας παραπονεθεί για έντονα προβλήματα στο σχολείο ή αν υποψιαστείτε ότι κάτι δεν πάει καλά, μην το αφήσετε έτσι!
Μην αγνοήσετε τα σημάδια ή ακόμα και το ένστικτό σας ότι κάτι δεν είναι όπως πρέπει.
Μην το ρίξετε στην πλάκα ή μειώσετε το ζήτημα ή απαιτήσετε από το παιδί να φερθεί «σαν άντρας» και τα παρόμοια. Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα ψυχοφθόρο φαινόμενο που υπονομεύει τη δύναμη του παιδιού που γίνεται στόχος και το παραλύει σε κάθε επίπεδο, ώστε να μην μπορεί να αντιδράσει.
Κανονίστε να μιλήσετε με το παιδί σας το συντομότερο δυνατό από τη στιγμή που θα αρχίσετε να υποψιάζεστε ότι υφίσταται σχολικό εκφοβισμό. Βρείτε μια ήσυχη στιγμή που θα είστε οι δυο σας. Ρωτήστε το τι ακριβώς συμβαίνει. Ακούστε τις λεπτομέρειες. Εξηγήστε του ότι αυτό που κάνει ο εκφοβιστής είναι λάθος. Υποσχεθείτε ότι θα το βοηθήσετε.

Μιλήστε με τον δάσκαλο και τον διευθυντή του παιδιού σας και
-Διατηρήστε την ψυχραιμία σας
-Δώστε συγκεκριμένα παραδείγματα του τι έχει συμβεί
-Μην κατηγορήσετε τον δάσκαλο- συνήθως δεν έχει ιδέα τι συμβαίνει
-Ζητήστε του να παρέμβει και ρωτήστε τι ακριβώς θα κάνει το σχολείο
-Κανονίστε ένα ραντεβού μέσα στις επόμενες δύο εβδομάδες για να δείτε που βρίσκεστεΜη διστάσετε να ζητήσετε τη συμβουλή ενός ειδικού εκτός σχολείου για να σας βοηθήσει στο να βρείτε λύση στο πρόβλημα και να στηρίξει το παιδί σας στις δύσκολες αυτές στιγμές.

Τι να κάνω αν το παιδί μου είναι ο εκφοβιστής;
Αν υποψιάζεστε ότι το παιδί σας εκφοβίζει άλλα παιδιά ή αν σας δηλώσουν ότι αυτό συμβαίνει, μην το αγνοήσετε! Αυτή η συμπεριφορά είναι προβληματική και λανθασμένη! Δεν πρέπει να υπάρχει καμία ανοχή από κανέναν!
Ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι απλώς «ένα θεματάκι», ούτε όλα τα παιδιά γίνονται εκφοβιστές, ούτε «είναι της ηλικίας», ούτε ο άλλος «τα παραλέει» ούτε καμία άλλη δικαιολογία. Δεν ισχύει τίποτε από αυτά.
Τα παιδιά που εκφοβίζουν άλλα παιδιά έχουν τα ίδια κάποιο πρόβλημα. Αυτό είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο και δε σηκώνει αντίρρηση.
Αν λοιπόν το παιδί σας εκφοβίζει άλλα παιδιά, κάντε μια συζήτηση μαζί του. Προσπαθήστε να ανακαλύψετε ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα του παιδιού σας που βρίσκεται στη ρίζα της κακής συμπεριφοράς.
Τι συμβαίνει στο σπίτι σας; Πώς φέρεστε στην οικογένεια; Τι προβλήματα αντιμετωπίζετε; Όλα αυτά παίζουν ρόλο στην εμφάνιση της κακής συμπεριφοράς.

Δώστε προσοχή στα παρακάτω:
-Μήπως το παιδί σας έχει κάποια δυσκολία;
-Μήπως το παιδί σας αισθάνεται μειωμένο στην οικογένεια, δεν έχει αρκετή προσοχή ή νιώθει ότι δεν παίρνει αρκετή αγάπη; (ΠΡΟΣΟΧΗ! Όχι τι νομίζετε εσείς, αλλά τι πιστεύει το παιδί.)
-Μήπως το παιδί σας μιμείται τη συμπεριφορά κάποιου άλλου παιδιού ή ενήλικα στο σπίτι;
-Μήπως έχει παρασυρθεί από κακές παρέες;
-Μήπως σαν οικογένεια χρησιμοποιείτε βία και καταναγκασμό για να γίνουν όσα πρέπει;
-Μήπως επιτρέπετε στο παιδί σας κακή και επιθετική συμπεριφορά γενικά;
-Εξηγείστε στο παιδί σας ότι αυτό που κάνει είναι λανθασμένο και απαράδεκτο και σιγουρευτείτε ότι το καταλαβαίνει. Βοηθήστε το να τονώσει την αυτοπεποίθησή του, να κάνει σπορ, να βρει ενδιαφέροντα και να καλλιεργήσει υγιείς φιλίες.

Δρ. Λίζα Βάρβογλη, Ψυχολόγος-Συγγραφέας