Η Θεσσαλονίκη είναι μία από τις σημαντικότερες πόλεις ολόκληρης της Μεσογείου. Ιστορική όσο λίγες!
Η ατμόσφαιρα της πόλης σε συνδυασμό με τη σημασία της και την κοσμοπολίτικη αύρα της, δε γινόταν να αφήσει «ασυγκίνητη» τη λογοτεχνία.
Παρακάτω, παραθέτουμε 9 λογοτεχνήματα στα οποία η Θεσσαλονίκη παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο.
1. Καραγιάννης Βασίλης: Επισκέπτης από τα δυτικά
Πρόκειται για μικρές ιστορίες αυτοβιογραφικού χαρακτήρα που παρουσιάζουν την πολυετή και βαρυσήμαντη πορεία του γράφοντος στον χώρο των γραμμάτων σε συνάρτηση με τη μητρόπολη του πολιτισμού, τη Θεσσαλονίκη. Με τον ιδιαίτερο και καυστικό του τρόπο σχολιάζει τα περί της λογοτεχνίας, ενώ παρακολουθούμε την περιδιάβαση στο λογοτεχνικό του παρελθόν.
2. Αλμπέρτο Εσκενάζυ: Το άρωμα της πόλης
Πρόκειται για ένα βιβλίο που έχει στόχο του την ανάδειξη της ποικιλομορφίας χαρακτήρων που ζουν στη Θεσσαλονίκη.
Η ομορφιά της ιστορίας έγκειται στο ότι μια μεγάλη παρέα, ξανασμίγει μετά από πολλά χρόνια και θυμάται τα παιδο-εφηβικά χρόνια. Κάθε ένας από αυτούς είναι πολύ διαφορετικός και έτσι το ενδιαφέρον του αναγνώστη παραμένει αμείωτο. Πώς γίνεται να κάνουν παρέα τόσο διαφορετικοί άνθρωποι; Αυτό που ενδιαφέρει πάντα τους ανθρώπους είναι να μοιράζονται πράγματα με διαφορετικούς χαρακτήρες συνανθρώπων τους.
3. Καλπούζος Γιάννης, Το καλντερίμι
Δύο άγνωστοι απειλούν με μαχαίρι και πιστόλι τον Παράσχο. Έχουν απαγάγει την κόρη του και απαιτούν ο γιος του να ελευθερώσει τον κομιτατζή Ασάν Τάνο. Σε παράλληλο χρόνο ο παππούς Αντίπας ζει με την ανάμνηση της αινιγματικής Ρωξάνης. Το κυνήγι της ευτυχίας, το λίγο που γεμίζει μια ζωή, η μεταμόρφωση μιας πόλης, τα όνειρα και οι ψευδαισθήσεις τριών γενιών, που πορεύονται όπως καθορίζουν τα βήματά τους οι γυναίκες – σύζυγοι, ερωμένες, μητέρες, κόρες, αδελφές…
Κι όλα έχουν ως φόντο τη βαβυλωνία φυλών και γλωσσών κι εν γένει τη συνταρακτική ιστορία της Θεσσαλονίκης από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου, με τις μνήμες να συμπληρώνουν κύκλο ενενήντα εννέα χρόνων. Οι ήρωες σμίγουν με νταήδες, τυχοδιώκτες και αδελφικούς φίλους, ενώ στο προσκήνιο εναλλάσσονται συμμορίες, χοροεσπερίδες, καφέ σαντάν, χαμαιτυπεία, πόρνες, κατάσκοποι, βομβιστικές επιθέσεις, πυρκαγιές…
Πότε βλέπουν τ’ αστέρια να σπιθίζουν, πότε τραντάζονται στο καλντερίμι της ζωής και πότε φλέγονται στο καμίνι της εκδίκησης, της προδοσίας, των ηθών, της απώλειας, του μίσους, του εθνικισμού, του χρήματος, μα και στον ξέφρενο χορό του έρωτα.
4. Γουλής Δημήτρης: Από το Ρεζί Βαρδάρ στην Ξηροκρήνη
Διερευνά τα αρχεία ενός σχολείου της Θεσσαλονίκης και αφορά την περίοδο του μεσοπολέμου. Τότε κατέφθασαν στο Ρεζί Βαρδάρ και την Ξηροκρήνη οι πρόσφυγες, προσδίδοντας νέα ταυτότητα στον χαρακτήρα της περιοχής που κυρίως κατοικούνταν από Εβραίους.
Η μελέτη –προϊόν μεταδιδακτορικής έρευνας– επικεντρώθηκε αρχικά στα γενικότερα χωροταξικά και κοινωνικοπολιτικά χαρακτηριστικά της περιοχής, από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1930, επιχειρώντας την ανασύσταση του τοπίου εκείνης της εποχής. Παράλληλα, καλύπτει αρκετά ερευνητικά κενά, διευρύνοντας τις θεματικές που παραμένουν, ακόμη και σήμερα, συσκοτισμένες και εν πολλοίς ξεχασμένες, προσεγγίζοντας τα γεγονότα και μέσα από την οπτική της μικροϊστορίας.
5. Τζανάκης Μιχάλης: Άφωνοι φόνοι
Ο συγγραφέας προσεγγίζει τη μυθιστορηματική υπόθεση Πολκ με την ευθύνη ιστορικού ερευνητή, κρατώντας όμως αμείωτη την προσοχή του αναγνώστη στην πλοκή του έργου, από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα. Η υπόθεση αυτή συγκλόνισε την ελληνική κοινωνία στα δύσκολα χρόνια του εμφυλίου. 
Με μαεστρία ο Μιχάλης Τζανάκης δημιουργεί τις σκηνές του βιβλίου του, σαν σκηνοθέτης σε φιλμ νουάρ, αναδημιουργώντας την ατμόσφαιρα που κυριαρχούσε στη Θεσσαλονίκη εκείνη την περίοδο. Όλα τα πρόσωπα του δράματος επανεμφανίζονται στη σκηνή αναζητώντας δικαίωση και λύτρωση από τη λάσπη και τα ψέματα με τα οποία προσπάθησαν να τους βγάλουν από τη μέση οι σκοτεινοί κύκλοι του κράτους και του παρακράτους.
6. Σοφία Βόικου, Ψίθυροι του Βαρδάρη
Η ιστορία της Θεσσαλονίκης είναι πολύ μεγάλη και πολύ πυκνή από γεγονότα καθώς βρισκόταν στο επίκεντρο του ελληνικού (και όχι μόνο) ενδιαφέροντος σε όλο το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Πάμε πίσω στο 1917 όπου εκδηλώνεται η μεγάλη πυρκαγιά.
Η ιστορία της Σοφίας και του έρωτά της για τον Μεχμέτ που την έσωσε από την πυρκαγιά αλλά παντρεύτηκε άλλη γυναίκα, η ιστορία της Ζοζεφίν και της τσιγγάνας Έσρα, μας δίνουν άψογα το μωσαϊκό μιας πόλης την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
7. Σκαμπαρδώνης Γιώργος: Ήλιος με ξιφολόγχες
Μεσοπόλεμος, πρώτο εξάμηνο του 1931. Ο ταγματάρχης Γόρδιος Κλήμεντος, επικεφαλής της αντικατασκοπίας στη Θεσσαλονίκη, αναλαμβάνει να «ενοποιήσει τις πεποιθήσεις» στη γοητευτική πόλη που σπαράσσεται από συγκρούσεις: εθνικιστές εναντίον αριστερών και Εβραίων, βενιζελικοί κατά βασιλικών, τροτσκιστές κατά κομμουνιστών, 140.000 πρόσφυγες, κομιτατζήδες, παρακρατικοί, πράκτορες ξένων δυνάμεων, απεργίες και δολοφονίες. Όλοι εναντίον όλων.
Ο ταγματάρχης, που υποφέρει και από ένα ανεξέλεγκτο ερωτικό πάθος, προσπαθεί να κρατήσει τις αρχές του στον απελπισμένο αγώνα του να ελέγξει τη δυναμική των γεγονότων, που ωστόσο καταλήγουν, τον Ιούνιο του ’31, στην πρώτη μεγάλη επίθεση κατά των Ισραηλιτών στην Ευρώπη του 20ού αιώνα: στο πογκρόμ και στον εμπρησμό του εβραϊκού συνοικισμού Κάμπελ.
8. Πασχαλία Τραυλού: Θεοί από στάχτη
Η Ροζαλία Σεφεριάδη, κόρη του Αρίστου και της Ελπινίκης, που κατέφυγαν πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη το 1914, είναι μια κοπέλα διαφορετική από εκείνες της γενιάς της. Αδιαφορεί για τα τετριμμένα κοριτσίστικα όνειρα και οραματίζεται μουσικές σπουδές στο Παρίσι, παρόλο που τα σύννεφα του ναζισμού σκιάζουν ήδη την Ευρώπη.
Κρύβοντας χρόνια ολόκληρα ένα εφημεριδόφυλλο με τη φωτογραφία του νεαρού μαέστρου Ανατόλ Κοβάλσκι, παίρνει την τύχη στα χέρια της όταν λαμβάνει ένα γράμμα από τη Γαλλία. Παιδική φίλη με τον Αλμπέρτο Μαλάχ, γιο του εύπορου βιβλιοπώλη της εβραϊκής κοινότητας, ο οποίος βιώνει την προσωπική του τραγωδία, θα καταστρώσει ένα ραδιούργο σχέδιο για να περιφρουρήσει τα μυστικά και των δυο τους. Χάρη σε αυτό το σχέδιο η Ροζαλία και ο Ανατόλ θα ανταμωθούν…
Τι θα προκύψει από τη μοιραία γνωριμία τους; Ποιο ρόλο θα παίξει στη σχέση τους ο Γαλλοεβραίος ζωγράφος Ζαν Πιερ Λαρούζ και ποιος είναι στ’ αλήθεια ο Κοβάλσκι;
Το δεύτερο μέρος μιας συγκλονιστικής σειράς 3 βιβλίων για τον ρατσισμό και τον έρωτα, την τέχνη και την τόλμη της ζωής, την προκατάληψη και την ελευθερία μέσα στις στάχτες του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.
9. Γιώτα Φώτου, Το διώροφο της Τσιμισκή
Μια γυναίκα που βρίσκεται μέσα σε μια μακροχρόνια, αδιέξοδη σχέση, ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας που κρατά κρυμμένα μυστικά, μια νύφη που φεύγει από τον ίδιο της τον γάμο αμέσως μετά τον γαμήλιο χορό και μια υπερήλικη που έχει οικειοποιηθεί ένα ξένο όνομα συναντιούνται κάτω από ένα περίεργο παιχνίδι της μοίρας κι αποφασίζουν να ξεκαθαρίσουν μια παλιά ιστορία.
Έτσι έρχονται στο προσκήνιο γεγονότα που στιγμάτισαν για πάντα την ιστορία της ανθρωπότητας, δύσκολες εποχές και συνταρακτικές προσωπικές ιστορίες, γεμάτες πόνο και ξεριζωμό, ανάρμοστους έρωτες και προδοσίες, ελπίδες κι αγώνες για επιβίωση. Συνδετικός κρίκος όλων η Θεσσαλονίκη κι ένα διώροφο σπίτι στην Τσιμισκή.
Η Μικρασιατική Καταστροφή, ο διωγμός των Ποντίων κι αργότερα ο τραγικός αφανισμός των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στήνουν τον καμβά πάνω στον οποίο η Γιώτα Φώτου πλέκει μια συγκλονιστική ιστορία γεμάτη ανθρώπινα πάθη, μεγάλες αλήθειες κι απρόσμενες ανατροπές.
Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Κάπλα
