Στην Άνω Πόλη σώθηκε και το μοναδικό δημόσιο λουτρό της βυζαντινής εποχής, γνωστό από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ως «Κουλέ χαμάμ», χαρακτηριστικό δείγμα της κοσμικής αρχιτεκτονικής της πόλης.
Συγκεκριμένα βρίσκεται μεταξύ των οδών Θεοτοκοπούλου, Κρίσπου, Χρυσοστόμου και Φιλοκτήτου, στις παρυφές του οικισμού της Άνω Πόλης, δίπλα στη βυζαντινή κινστέρνα της οδού Ολυμπιάδος και του ναού των Ταξιαρχών. Είναι το μεγαλύτερο βυζαντινό Λουτρό που σώζεται από την μεσοβυζαντινή ή υστεροβυζαντινή περίοδο στον ελλαδικό χώρο και ένα από τα λίγα διασωθέντα κοσμικά κτίρια εκείνης της εποχής. Η αξία του ως μνημείο είναι μεγάλη και η πολεοδομική θέση που κατέχει σημαντική.
Η κατασκευή του λουτρού υπολογίζεται γύρω στο 1200 ή σύμφωνα με άλλη άποψη στο 1300. Το λουτρό αποτελείται από επιτοίχιους αεραγωγούς για την σωστή ρύθμιση της θερμοκρασίας του αέρα και δεξαμενή.
Παρά τις πολυάριθμες επεμβάσεις που υπέστη κατά τη διάρκεια των έξι και πλέον αιώνων λειτουργίας του, το μνημείο, γενικών εξωτερικών διαστάσεων 17×12,50μ, διατηρεί την τυπική τριμερή διάταξη των βυζαντινών λουτρών, με ένα προθάλαμο που θα λειτουργούσε ως αποδυτήριο, δύο διμερείς υπόκαυστους χώρους, τον χλιαρό και τον θερμό, και υδατοδεξαμενή.
Συνέχισε να λειτουργεί και επί Τουρκοκρατίας κατά την οποία υπέστη μερικές τροποποιήσεις και πήρε την ονομασία Κουλέ Χαμάμ την οποία οφείλει στην συνοικία όπου είναι χτισμένο.
Η χρήση του διακόπηκε κατά τη δεκαετία του 1940. Το 1952 κηρύχτηκε διατηρητέο μνημείο και κατά τη δεκαετία του 1970 έγιναν κάποιες πρώτες εργασίες στο χώρο του λουτρού ενώ ως συνέπεια του σεισμού του 1978 πραγματοποιήθηκαν έργα υποστύλωσης.
Το 2002, το κτίσμα αναδείχτηκε μέσω ενεργειών της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ενώ μετά από νέες εργασίες αποκατάστασης που ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 2010, κατέστη το 2015 επισκέψιμο προς το κοινό. Το μνημείο υπάγεται στην Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων της Θεσσαλονίκης και αποτελεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Φωτογραφία άρθρου: Δημήτρης Συμεωνίδης
Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Κάπλα
