Ο Θεσσαλονικιός σκηνοθέτης Τάκης Κανελλόπουλος κατέγραψε όσο κανείς άλλος στις ταινίες του την πολεοδομική και γεωφυσική φυσιογνωμία της πόλης. Την προκυμαία, τη θάλασσα, γραφικά δρομάκια, λιμανάκια, περιαστικούς τόπους και λευκώνες. Μαζί με τις ερωτικές ιστορίες του αποτυπώνει κι έναν βαθύ έρωτα για τα τοπία της γενέθλιας πόλης του.
Κάθε χρόνο σχεδόν, την 28η Οκτωβρίου, παρακολουθούμε με συγκίνηση στα επετειακά τηλεοπτικά προγράμματα τον «Ουρανό», την ασπρόμαυρη ταινία του Τάκη Κανελλόπουλου, που με λιτή γλώσσα έδωσε το έπος του ελληνοϊταλικού πολέμου και το μεγαλείο της ελληνικής ψυχής όπως εκφράστηκε εκείνη τη μοιραία εποχή.
Ήταν η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία που ξάφνιασε κοινό και κριτικούς στην 3η Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου το 1962, αλλά πήρε μόνο το βραβείο φωτογραφίας. Η κριτική επιτροπή δεν κατανόησε τη νέα γραφή που προσκόμιζε ο νεαρός σκηνοθέτης. Ήταν και τα ωραία μονοπλάνα του, που τα συνηθίσαμε αργότερα από τον Αγγελόπουλο, αλλά για τα χρόνια του ’60 ήταν καινούργια κινηματογραφική πρόταση στο εγχώριο είδος των ταινιών.
Ωστόσο ο «Ουρανός» αναγνωρίστηκε αμέσως από τους κριτικούς ως μεγάλο βήμα του νέου ελληνικού κινηματογράφου και ως ένα αντιπολεμικό αριστούργημα, γεγονός που επιβεβαιώθηκε τα επόμενα χρόνια με την αναγνώριση του ταλέντου του από ξένους κινηματογραφικούς παράγοντες και φεστιβάλ.
Η ανοδική πορεία του Κανελλόπουλου, που άρχισε δυο χρόνια νωρίτερα, το 1960, με την ταινία μικρού μήκους «Μακεδονικός γάμος», συνεχίστηκε με τις δύο επόμενες ταινίες του, την «Εκδρομή», το 1966, και την «Παρένθεση» το 1968, δυο ποιητικά φιλμ με επίκεντρο τον ρομαντικό έρωτα.
Για την «Εκδρομή» πήρε το βραβείο των Ελλήνων Κριτικών, αλλά με την «Παρένθεση» αναγνωρίστηκε έμπρακτα το σκηνοθετικό του ταλέντο και η ευαίσθητη κινηματογραφική ματιά του. Πήρε τα βραβεία της καλύτερης καλλιτεχνικής ταινίας, της φωτογραφίας και της σκηνοθεσίας από τους Έλληνες κριτικούς. Οι τρεις αυτές ταινίες κέρδισαν διακρίσεις και βραβεία στη Μόσχα, το Βερολίνο, τη Μαδρίτη και το Βελιγράδι.
Ο Τάκης Κανελλόπουλος (με το λευκό παντελόνι) στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης με συνεργάτες της ταινίας του «Ρομαντικό σημείωμα».
Ακολούθησαν άλλες τέσσερις ταινίες-ρομάντζα, ως το 1980, ρέποντας στον ποιητικό λυρισμό και τη συναισθηματολογία, που κατακρίθηκαν από τους κριτικούς και γιουχαΐστηκαν από τους θεατές του «Β’ εξώστη» κατά την προβολή τους στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.
Πικραμένος εγκατέλειψε τον κινηματογράφο το 1982 και το έριξε στο γράψιμο, γράφοντας εκατοντάδες μικρά ερωτικά διηγήματα, που τα εξέδιδε σε ολιγοσέλιδα βιβλία και φυλλάδια. Αποκομμένος από τη δουλειά του έζησε απόμακρος θαμώνας καφενείων ως το Σεπτέμβριο του 1990 που πέθανε σε ηλικία μόλις 56 χρόνων από οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου.
Ερωτικά τοπία
Οι ηθοποιοί Άγγελος Αντωνόπουλος και Αλεξάνδρα Λαδικού στη νέα παραλία της Θεσσαλονίκης. Σκηνή από την ταινία του Τάκη Κανελλόπουλου «Παρένθεση» του 1968.
Ο Τάκης Κανελλόπουλος διέσωσε στις ταινίες του το πολεοδομικό και φυσικό περιβάλλον της δεκαετίας του 1960 στην πόλη και την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Συνήθιζε να κάνει εξωτερικά γυρίσματα που τον βόλευαν για να ολοκληρώνει τα μεγάλα διαρκή πλάνα του. Έτσι, πέρα από τον «Ουρανό», που έχει ως μεγάλο «πρωταγωνιστή» το κακοτράχαλο και γαλήνιο τοπίο της Δυτικής Μακεδονίας, όλες οι άλλες ταινίες έχουν πολεοδομικά και φυσικά τοπία της Θεσσαλονίκης.
Ένα χιονισμένο πλάνο του Κανελλόπουλου στη σκάλα της Αρετσούς.
Οι ερωτικές κατά βάση ιστορίες του εκτυλίσσονται στην προκυμαία και τους δρόμους της πόλης, στην παραλία της Αρετσούς, στα γραφικά τοπία του ποταμού και του Δέλτα του Αξιού, στο Σέιχ Σου, στις γύρω λίμνες και τα έρημα χωράφια. Τα μέρη αυτά μέσα από το μάτι του Κανελλόπουλου παίρνουν άλλη διάσταση και μεταμορφώνονται σε ερωτικά τοπία.
Η ξύλινη σκάλα της Αρετσούς συμπληρώνει αισθητικά τον έρωτα της Λίλης Παπαγιάννη με τον Κώστα Καραγιώργη στην «Εκδρομή». Το παράλιο χιονισμένο τοπίο με τις εγκαταλειμμένες καρέκλες του καλοκαιριού μετατρέπεται σε θερμό περιβάλλον για να χωρέσει την ερωτική έξαρση της Αλεξάνδρας Λαδικού και του Άγγελου Αγγελόπουλου στην «Παρένθεση».
Οι παραποτάμιες λεύκες του Αξιού μεταμορφώνονται σε λυρικό σκηνικό στην έξοδο και την κάθαρση των ηρώων της ταινίας. Ο έρωτας, η τρυφερότητα, η μοναξιά, η απόγνωση και ο θάνατος που είναι οι «ήρωες» του Κανελλόπουλου, εμψυχώνουν, δίνουν νέα μορφή στα τοπία της ταινίας, τα οποία δεν είναι απλά κινηματογραφικά σκηνικά αλλά φορτισμένα με λυρισμό και αίσθημα.
Τα στέκια του
Το εξώφυλλο του αφιερωματικού τόμου του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στον Τάκη Κανελλόπουλο.
Είχα την τύχη στα τελευταία χρόνια της μοναξιάς του να συναντιόμαστε συχνά στα καφενεία όπου περνούσε τις περισσότερες ώρες την ημέρας. Τρία είναι αυτά τα καφέ που δέθηκαν με την ύπαρξή του.
Του «Φλόκα», στη γωνία Τσιμισκή και Αγίας Σοφίας, το «Ντορέ», που διατηρεί ως σήμερα το όνομά του στην περιοχή του Λευκού Πύργου (αλλά και το τραπέζι του σκηνοθέτη) και ο παλιός «Τόττης» στη γωνία Αγίας Σοφίας με την παραλιακή.
Ο «Φλόκας» είναι συνυφασμένος με την περίοδο της λάμψης του, το «Ντορέ» με την φάση της αμφισβήτησής του και ο «Τόττης» με τα χρόνια της μοναξιάς του. Πιο πολλές ώρες έφαγε στο «Ντορέ» και τον Τόττη». Εκεί καθόταν με τις ώρες με το τσιγάρο στο χέρι, πίνοντας απανωτά φλιτζάνια καφέ και γράφοντας μελλοντικά σενάρια και διηγήματα. Τον θυμάμαι στου «Τόττη» με καρφωμένο το βλέμμα του στη θάλασσα και στα απέναντι βουνά, κι ύστερα να σκύβει στο χαρτί ή το πακέτο με τα τσιγάρα και να γράφει.
Τον είχαν εγκαταλείψει και οι φίλοι του, αποκαμωμένοι από τις εμμονές του και την παραπονιάρικη γκρίνια του. Οι θαμώνες του καφενείου τον άφηναν στο ρεμβασμό του, αλλά όσοι τον πλησίαζαν αποζημιώνονταν με τον θερμό και φιλοσοφημένο λόγο του και την τρυφερότητά του. Τα τελευταία χρόνια δεν είχε χρήματα ούτε για καφέ και συντηρούνταν από την οικογένεια του.
Όμως πάντα περίμενε να πάρει τη ρεβάνς και να αποδείξει ότι δεν ήταν ξοφλημένος σκηνοθέτης. Μου έδειχνε συχνά αποσπάσματα από το σενάριο που έγραφε περιμένοντας χρηματοδότηση από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου. Με κέρασε ένα ποτό όταν εγκρίθηκε το ποσό, αλλά ήταν πια αργά. Σε λίγες μέρες άφησε οριστικά το γωνιακό καφενείο του «Τόττη»…
Ο δικός μας Τάκης Κανελλόπουλος είναι δάσκαλος και γενάρχης του νέου ελληνικού κινηματογράφου. Μια προτομή του κοιτάει μόνιμα προς το θέατρο της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών, τον τόπο της δόξας του. Αλλά η πόλη του συνεχίζει να αγνοεί την προσφορά του και να τον αποστρέφεται όπως στα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Χρίστος Ζαφείρης
*Οι φωτογραφίες προέρχονται από τον τόμο «Τάκη Κανελλόπουλος» που αφιέρωσε στον σκηνοθέτη το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Κάνε κλικ για να δεις την ταινία του Τάκη Κανελλόπουλου «Παρένθεση»
Πηγή: thessmemory.wordpress.com
