Τιμάμε τη μνήμη της Ζωής Καρέλλη με την ιστορία της Σιμωνίδας, που η πένα της μετέφερε στο θέατρο, το 1965, με το έργο «Σιμωνίς, η βασιλόπαις του Βυζαντίου». Μια τραγική ιστορία, ένα συγκλονιστικό θεατρικό.

Η ιστορία της Σιμωνίδας
Τον Απρίλιο του 1299 τελέστηκε στη Θεσσαλονίκη ένας βασιλικός γάμος. Ο κράλης της Σερβίας Στέφανος ο ΙΣΤ΄ Μιλουτίν νυμφεύτηκε την βασιλόπαιδα του Βυζαντίου Σιμωνίδα, θυγατέρα του Ανδρόνικου του Β΄ του Παλαιολόγου. Ήταν ένας γάμος πολιτικής σκοπιμότητας, με τον οποίο η βυζαντινή διπλωματία μετέτρεπε έναν ισχυρό εχθρό σε ισχυρό φίλο. Ήταν, επίσης, ένας γάμος επιεικώς απαράδεκτος. Όχι γιατί ο γαμπρός ήταν ένας βίαιος άντρας σαράντα χρόνια μεγαλύτερος από τη νύφη, αλλά γιατί η νύφη ήταν παιδί πέντε χρόνων.

Τα τελευταία χρόνια κάποιοι κατάστρεψαν την τοιχογραφία μαυρίζοντας τα μάτια της Σιμωνίδας. Ο κράλης των Σέρβων Στέφανος Μιλουτίν, σε τοιχογραφία της μονής Γκρατσάνιτσα
Ο γαμπρός έπαιρνε για προίκα την αναγνώριση της σερβικής κυριαρχίας στις βυζαντινές περιοχές που είχε κατακτήσει. Από την άλλη στα χρόνια της βασιλείας του η βυζαντινή επιρροή καθόρισε τη σερβική κοινωνία.

Η Σιμωνίδα υποτάχτηκε στην πικρή μοίρα της και έγινε κράλαινα των Σέρβων. Για δεκαπέντε χρόνια «δοκιμάστηκε σκληρά εκεί που δώρο πολύτιμο είχε σταλεί». Η βιαιότητα του συζύγου της, που δεν σεβάστηκε την τρυφερή παιδική της ηλικία, την καταδίκασε σε ατεκνία.

Το 1315 πέθανε στη Δράμα η Ειρήνη η Μομφερατική, η φιλόδοξη μητέρα που είχε συλλάβει το σχέδιο αυτής της συμμαχίας. Αρχικά προόριζε για σύζυγο του κράλη την αδελφή του συζύγου της Ευδοκία, αλλά όταν εκείνη αρνήθηκε, έγινε η Σιμωνίδα «συμμαχίας βαρβάρου τεκμήριον». Η Σιμωνίδα συνόδευσε τη σορό της μητέρας της από τη Δράμα στην Κωνσταντινούπολη και δεν ήθελε πλέον να επιστρέψει στη Σερβία. Ο Μιλουτίν απείλησε να κηρύξει πόλεμο κατά του Βυζαντίου, αν ο πατέρας της δεν την ανάγκαζε να επιστρέψει κοντά του. Η Σιμωνίδα κατέφυγε σε κάποιο μοναστήρι των Σερρών και αναζήτησε τη λύτρωση στο μοναχικό σχήμα.

Ο αδελφός της, ο «θεοφιλέστατος και ευσεβέστατος» καίσαρ Δημήτριος, πήγε στο μοναστήρι, έσκισε τον πέπλο της μοναχής Ευδοκίας και την υποχρέωσε να ακολουθήσει τη σερβική αποστολή, που θα την οδηγούσε πίσω στο σκληρό και αδυσώπητο καθήκον της.
Η Σιμωνίδα έμεινε άλλα έξι χρόνια στη Σερβία, μέχρι το 1321 που πέθανε ο κράλης και σύζυγός της. Επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ξαναντύθηκε το αγγελικό σχήμα και τελείωσε τις μέρες της στο μοναστήρι του Αγίου Ανδρέα.

«Τίποτα δεν πληρώνεται πιο ακριβά από την εξουσία κι όσο πιο μεγαλύτερη τόσο κι ανήμερη αυξαίνει», γράφει η Ζωή Καρέλλη.

Ο Γεώργιος Παχυμέρης σε μια σύντομη διήγηση εξηγεί πώς δόθηκε στη Σιμωνίδα αυτό το όνομα. Σύμφωνα με τον ιστορικό, ο Ανδρόνικος ο Β΄ ήταν πολύ στενοχωρημένος για την απώλεια δύο ή τριών κοριτσιών, που πέθαναν σχεδόν αμέσως μετά τη γέννησή τους. Είχε ήδη γιούς, αλλά επιθυμούσε και κόρες.

Όταν γεννήθηκε η Σιμωνίδα, από τον φόβο μην επαναληφθούν τα ίδια, άκουσε τη συμβουλή μιας γυναίκας που του πρότεινε να θέσει το παιδί κάτω από την προστασία ενός αγίου με τον εξής τρόπο: να πάρουν τις εικόνες των δώδεκα Αποστόλων και να ανάψουν μπροστά τους δώδεκα κεριά ίσου μήκους. Μέχρι να σβήσουν τα κεριά, να ψάλλονται ύμνοι για τη σωτηρία της νεογέννητης και να προσέξουν μπροστά σε ποια εικόνα θα σβήσει το τελευταίο κερί. Στο παιδί να δώσουν το όνομα αυτού του αποστόλου. Το τελευταίο κερί έσβησε μπροστά στην εικόνα του Σίμωνα κι έτσι το κορίτσι ονομάστηκε Σιμωνίδα.

Ο ιστορικός παρατηρεί ότι το επεισόδιο αυτό, που δείχνει την αγωνία του πατέρα για τη ζωή της κόρης του, σε συνδυασμό με το συνοικέσιο, με το οποίο ύστερα από πέντε χρόνια θυσίαζε το πεντάχρονο παιδί στον βωμό του πολιτικού συμφέροντος, δείχνει την έκταση του αδιεξόδου στο οποίο είχε περιέλθει ο Ανδρόνικος στην εξωτερική πολιτική του.

Σύμφωνα με τη σερβική παράδοση, ο Μιλουτίν είχε κάνει τάμα να χτίζει μία εκκλησία για κάθε χρόνο της βασιλείας του. Παρέμεινε στο θρόνο επί σαράντα δύο χρόνια και έχτισε σαράντα δύο ναούς. Τα μοναστήρια Γκρατσάνιτσα και Στουντένιτσα, που αναφέραμε πιο πάνω, είναι δύο από τις μονές που ανήγειρε ο Μιλουτίν, για να εκπληρώσει το τάμα του. Στο Άγιο Όρος έχτισε το καθολικό του σέρβικου μοναστηριού, της μονής Χιλανδαρίου, και ανακαίνισε την τράπεζά του. Έχτισε επίσης έναν οχυρωματικό πύργο, που φέρει το όνομά του, στην κοιλάδα του Αγίου Σάββα, για προστασία από τις συχνές επιδρομές πειρατών στα παράλια του Άθωνα. Κατά μία άποψη έργο του είναι ο άγιος Νικόλαος ο Ορφανός.

Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός
Ο Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός σε παλιά φωτογραφία. Κατά μία άποψη ιδρύθηκε από το Στέφανο Στ΄ Μιλουτίν. Κατά μία άλλη ιδρύθηκε από τον Νικόλαο Σκουτέριο Καπανδρίτη Ορφανό, από τον οποίο πήρε το όνομά του. Οι Τούρκοι τον έλεγαν Φουκαρά Αγιά Νικόλα.

Όπως είπαμε, ο Μιλουτίν πέθανε το 1321. Επειδή δυο χρόνια μετά την εκδημία του άρχισαν να συμβαίνουν θαυμαστά σημεία στον τάφο του, τον ξέθαψαν, βρήκαν το λείψανό του άφθαρτο και τον αγιοποίησαν, όπως είχαν κάνει με τον πατέρα του, τη μητέρα του και τον αδελφό του. Η σεπτή μνήμη του τελευταίου μέλους αυτής της αγίας οικογένειας εορτάζεται την ημέρα που παρέδωσε την αγία ψυχή του, ήτοι στις 29 Οκτωβρίου.

Ο ορθόδοξος συναξαριστής περιλαμβάνει και άλλους ηγεμόνες, υποδείγματα ακεραιότητος, φιλευσπλαχνίας και άλλων πολλών αρετών, των οποίων η μνήμη τιμάται από τους ευσεβείς χριστιανούς. Σχετικώς πρόσφατο παράδειγμα ο τελευταίος τσάρος της Ρωσίας Νικόλαος Ρομανόφ μετά της οικογενείας του, οι οποίοι, ως γνωστόν, ετελεύτησαν κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση και έκτοτε, ως αγία τσαρική οικογένεια, πρεσβεύουν υπέρ ημών.

Το έργο της Ζωής Καρέλλη «Σιμωνίς, η βασιλόπαις του Βυζαντίου» ανέβηκε από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, το 1966, σε σκηνικά και κοστούμια Δημήτρη Μυταρά και σκηνοθεσία Σπύρου Ευαγγελάτου, στην κεντρική σκηνή της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση μπορείτε να δείτε ΕΔΩ.

Κείμενο – έρευνα: Τέτη Σώλου