Η Διαγώνιος ματιά και μνήμη μας

Η Διαγώνιος ματιά και μνήμη μας

Η Διαγώνιος είναι ο δρόμος που συνδέει, ως υποτείνουσα τριγώνου, την εκκλησία της Αγίας Σοφίας με τον Λευκό Πύργο, ταυτώνυμος με την οδό Παύλου Μελά που αναγράφεται στις οδικές πινακίδες της.

Στην καθημερινή όμως πρακτική και μνήμη των μπαγιάτηδων Διαγώνιος σημαίνει η διαπλατυσμένη διασταύρωση των οδών Τσιμισκή και Παύλου Μελά με τη συμβολή και της οδού Βύρωνος και οι περιμετρικές προσόψεις των πολυκατοικιών που την περιβάλλουν.

Διάσημο τοπογραφικό σημείο, ιστορικός πάγκος εφημερίδων, κομβικό πέρασμα των μεταπολεμικών διαδηλώσεων και προπολεμική καμπή της γραμμής του τραμ όταν έπαιρνε την ευθεία της Τσιμισκή, η Διαγώνιος έχει συνδεθεί με τη μυθολογία της πόλης.

Η Διαγώνιος είναι τυπικό παράδειγμα πώς ένας μακρύς δρόμος μετατρέπεται στη λαϊκή τοπογραφία σε πλατεία και παίρνει περιμετρική διάσταση, ένας δρόμος που μεταμορφώνεται στη συνείδηση των κατοίκων σε ρυμοτομικό ομφαλό.

Παλιοί και νέοι Σαλονικιοί, εξαιρέσει των πολεοδόμων και των ταχυδρομικών διανομέων, ως Διαγώνιο προσδιορίσουν την πέριξ από τα οδικά φανάρια διασταύρωση, η οποία επεκτείνεται και σε δεύτερη περίμετρο που φτάνει ως τον πεζόδρομο της Γούναρη, τον κινηματογράφο Ηλύσια, τις οδούς Χρυσοστόμου Σμύρνης και Παλαιών Πατρών και την πλατεία Ναυαρίνου.

Η Διαγώνιος ματιά και μνήμη μας

Η Διαγώνιος ως οδός σχηματίστηκε μετά το 1925, όταν άρχισαν να γκρεμίζονται τα παλιά σπίτια, που σώθηκαν από τη τρομερή πυρκαγιά του 1917, για να εφαρμοστεί το νέο ρυμοτομικό σχέδιο της επιτροπής Εμπράρ στην πυρίκαυστη ζώνη του ιστορικού κέντρου. Η οδός μετατράπηκε σε βασική αρτηρία της πόλης μετά το 1927 όταν μετατέθηκε από το ύψος του Λευκού Πύργου η παραλιακή γραμμή του τραμ προς την οδό Τσιμισκή.

Από τις πρώτες οικοδομές που οριοθέτησαν πολεοδομικά τη Διαγώνιο ήταν το μέγαρο Βαλαούρη στη αριστερή γωνία Παύλου Μελά και Τσιμισκή που έφερε στην πρόσοψή της σε ανάγλυφη κορνίζα το μονόγραμμα Β του ιδιοκτήτη του και τη χρονολογία ανέγερσής του: 1925.

Ως γωνιακή πολυκατοικία, φάτσα στους επιβάτες του τραμ, προσέλκυσε από νωρίς επιχειρηματίες και πολιτικές ταμπέλες. Στον όροφο στεγάστηκε η «Λέσχη των Φιλελευθέρων» και αργότερα τα γραφεία της ΕΡΕ, φραστικός στόχος των διαδηλωτών στις φοιτητικές πορείες της δεκαετίας του ’60.

Στο ισόγειο λειτουργούσε το ζαχαροπλαστείο «Καμέλια» και μεταπολεμικά το ζυθεστιατόριο «Επτάλαφος». Η περίτεχνη οικοδομή έπεσε θύμα της μεταπολεμικής αντιπαροχής και στη θέση της υψώθηκε η σημερινή άχαρη πολυκατοικία, δίνοντας το σύνθημα για την καταστροφή των γειτονικών εξαιρετικών προσόψεων του μεσοπολέμου.

Ευτυχώς στην απέναντι πλευρά της Παύλου Μελά σώζεται ακέραιο το μέγαρο Μοσκώφ-Σεδένκο, που ανεγέρθηκε το 1924, και στο ισόγειό της, εκεί που βρίσκεται σήμερα υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας, στέγασε το ζαχαροπλαστείο «Τερκενλής», κοσμικό κέντρο με πολυτελείς πολυθρόνες και τραπέζια στο πεζοδρόμιο. Η Διαγώνιος πέρασε και στο δικαστικό δελτίο με τη δολοφονία του καπνέμπορου Νικολάου Μοσκώφ το 1938 έξω από το σπίτι του με δράστη απολυμένο εργάτη της καπναποθήκης του.

Από την παλιά περίμετρο των προσόψεων της Διαγωνίου σώζεται και το διπλανό κτίριο στη γωνία της οδού Βύρωνος, που στέγασε για δεκαετίες το Ιωακείμειο Λύκειο της Χρυσής Δέλλιου και μετά την κατοχή τον Δικηγορικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης.

Γνωστά στέκια της Διαγωνίου, πέρα από τον «Τερκενλή», ήταν το γαλακτοζαχαροπλαστείο «Κεφίρ», περίφημο για το ξυνόγαλο και τις τουλούμπες του, δίπλα στον πάγκο της «Δαγωνίου» με τις εφημερίδες που πουλούσε με κέφι και αστεία πειράγματα σε καλοκαιρινές κάψες και βαρδάρη ο πασίγνωστος εφημεριδοπώλης Μητσάρας Καραμίχος.

Λίγο μακρύτερα, στη γωνία της οδού Χρυσοστόμου Σμύρνης και Τσιμισκή ήταν η χορτοφαγία «Γκιγκιλίνη», με θαμώνες στη δεκαετία του 1960 προοδευτικούς φοιτητές, ενώ στην ίδια πολυκατοικία στεγάστηκαν τα γραφεία της ΕΔΗΝ, της νεολαίας της Ένωσης Κέντρου.

Δίπλα, επί της οδού Χρυσοστόμου Σμύρνης, ήταν η «Βιβλιοθήκη», το βιβλιοπωλείο της Νόρας, του Γιώργου και του Γιάννη που σκίαζε με το μπόι του και τη σοφία του ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης, ονομαστός χώρος ιδεολογικών ζυμώσεων και συζητήσεων.

Στην περιοχή της Διαγωνίου ανήκει και το Ουζερί Τσιτσάνη που άνοιξε στη γερμανική κατοχή ο Βασίλης Τσιτσάνης μαζί με τον κουνιάδο του Ανδρέα Σαμαρά επί της οδού Παύλου Μελά 22, απέναντι από τη σπίτι που όπου έμεινε με τη Θεσσαλονικιά γυναίκα του Ζωή.

Η Διαγώνιος δεν αποτελεί απλώς καθημερινό πέρασμα και πολεοδομικό στίγμα των Θεσσαλονικέων, είναι κεντρικό σταυροδρόμι στη μυθολογία της πόλης.

*Η φωτογραφία από τη συλλογή του Άρη Παπατζίκα. Δημοσιεύτηκε στο λεύκωμα Χρ. Ζαφείρη, Άρη Παπατζίκα, «Εν Θεσσαλονίκη 1900-1961», εκδόσεις Εξάντας.

Του Χρίστου Ζαφείρη

Πηγή: thessmemory.gr

Διαβάστε επίσης

Ζωγραφική σε αχαρτογράφητα νερά... Φυλακές Επταπυργίου 1984-1989

Ζωγραφική σε αχαρτογράφητα νερά… Φυλακές Επταπυργίου 1984-1989

Η ζωγραφική ημερεύει τον άνθρωπο…
Στην χάραξη γραμμών και στην ρευστότητα των χρωμάτων, μέσα από το ανθρώπινο χέρι, ο άνθρωπος κάθε ηλικίας, γνωστικής βαθμίδας και δεξιότητας συναντά τον βαθιά μέσα του εαυτό, γίνεται Δημιουργός

Close