Η ιστορία της Διεθνούς Έκθεσης είναι η ιστορία της Θεσσαλονίκης και αντίστροφα.
Κείμενα και φωτογραφίες από το εξαιρετικό βιβλίο – λεύκωμα «75 χρόνια επί 15 ημέρες» του γενικού διευθυντή της ΔΕΘ ΑΕ, κ. Κυρ. Ποζρικίδη, το οποίο έγραψε έπειτα από τετραετή έρευνα σε αρχεία και υλικό εφημερίδων, εκδόθηκε από τη ΔΕΘ ΑΕ και, φυσικά, περιλαμβάνει πολύ περισσότερα στοιχεία, απ’ αυτά που σταχυολογούνται εδώ.
«Την ημέρα των εγκαινίων της εκθέσεως την οποία ευνόησεν το υπέροχο κυανούν του ουρανού μας και το απαράμμιλον αίθριον της ατμόσφαιρας, όλοι οι θεσσαλονικείς κι επισκέπται Έλληνες ενεφανίσθησαν συνειδητά υπερήφανοι. Ο σεμνός στίβος της Ελληνικής παραγωγής και της Ελληνικής ειρηνικότητας επαρουσίασεν εις τα όμματα των ξένων έναν μέγιστον βαθμόν αποδόσεως εργασίας. Ησθάνθημεν τον Ελληνικόν παλμόν, ησθάνθημεν την Ελλάδα εις το περίπτερον του Ελληνικού Καπνού, την Ελλάδα με το υπέρτερον δημιουργικόν της σφρίγος εις την έγερσιν της Θεσσαλονίκης, εις την σύγχρονον δημιουργική κι εμπορικήν ενεργητικότητά της, εις το όλον κομψόν συγκρότημα της μικράς πόλεως των 15 ημερών. Η επιτυχία της εκθέσεως ήτο τοιαύτη, ώστε να ημπορεί τις, χωρίς υπερβολήν, να χαρακτηρίσει αυτήν εθνική νίκη»
Μακεδονία 3 Οκτωβρίου 1926, Αχιλλέας Καλεύρας, γενικός διευθυντής Μακεδονίας
Πρώτη Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης, 3 – 17 Οκτωβρίου, 1926, διάρκεια 15 ημερών
Η πρώτη ΔΕΘ λειτούργησε στο πεδίο ασκήσεων του Γ’ Σώματος Στρατού, (πεδίον του Άρεως), συνολικής έκτασης 37.500 τ.μ. εκ των οποίων η έκθεση κατέλαβε τα 7.000 τ.μ. . Ο χώρος βρισκόταν ανάμεσα στις λεωφόρους Στρατού και Βασιλέως Γεωργίου, πίσω ακριβώς από το κτίριο το οποίο δεν υφίσταται σήμερα, αυτό της ηλεκτρικής εταιρίας. Η μοναδική είσοδος της έκθεσης βρισκόταν επί της Β. Γεωργίου, είχε μήκος 15 μ. και ύψος 7 μ. . Το σχέδιο της πύλης ήταν των Θεσσαλονικέων αδερφών Δημητριάδη, η καλλιτεχνική διακόσμηση του Σταμέρη και του εξ Αθηνών επιτελείου του, ενώ την κατασκευή είχε αναλάβει ο εργολάβος Αναγνωστόπουλος. Ο τελευταίος είναι ο ίδιος που είχε κατασκευάσει την αψίδα στην Ελληνοαιγυπτιακή έκθεση της Αλεξάνδρειας το 1912.
(Φωτογραφία δεξιά, το κτίριο της Ηλεκτρικής Εταιρίας)
Οι στεγασμένοι εκθεσιακοί χώροι περιελάμβαναν 9 περίπτερα για Ελληνικές και ξένες συμμετοχές, ενώ υπήρχαν ακόμη περίπου 30 ανεξάρτητες προσωρινές κατασκευές για μεμονωμένες ή ομαδικές συμμετοχές. Δεσπόζουσα θέση κατείχε το προσφυγικό περίπτερο.
Αριστερά της κεντρικής εισόδου βρισκόταν το περίπτερο του επικοισμού που ήταν μια καλύβα με 5 υπερμεγέθη κολοκύθια στη στέγη της. Μέσα στην καλύβα εξετίθεντο γεωργικά προϊόντα , ενώ υπήρχε και ανάγλυφος χάρτης της Μακεδονίας. Άλλα περίπτερα που ξεχώρισαν ήταν της εταιρίας «Σπάρτα» , του οίκου «Παπαγεωργίου», ο οποίος είχε κτίσει ως εκθετήριο μια εκκλησία Βυζαντινού ρυθμού, του οίκου «Ζέο Λε Ζεν», ο οποίος παρουσίαζε σαπούνια, αρώματα, οδοντόπαστες και πούδρες. Υπήρχαν αντιπροσωπείες αυτοκινήτων, γεωργικά μηχανήματα, εταιρία φρούτων και λαχανικών κτλ. .
Μεγάλη ατραξιόν της πρώτης ΔΕΘ ήταν το μικρό Ελβετικό σπιτάκι της “Nestle” το οποίο φιλοξενούσε μια αγελάδα. Οι επισκέπτες της ΔΕΘ, κυρώς λόγω της ανέχειας της εποχής έκαναν ατέλειωτες ουρές καθώς η Nestle μοίραζε δωρεάν γάλα στα παιδιά.
Στο περίπτερο της Nutricia μια όμορφη Ολλανδέζα με πράσινο φόρεμα και παραδοσιακό φακιόλι, καλωσόριζε τους επισκέπτες και τους παρουσίαζε για πρώτη φορά γάλα σε σκόνη ως βοήθεια του μητρικού θηλασμού.
Το κατάστημα Κούνιο διένειμε δωρεάν 8.000 καρτ ποστάλ της πόλης, ενώ στο περίπτερο των φαρμακευτικών προϊόντων της Παστέρ, παρουσιαζόταν η ριζική θεραπεία της συφιλίδος με το ελληνικό βισμούθιο (salibsmall) και των ρευματισμών με τη ρευματόλη.
Οι εκθέτες αριθμούσαν τους 600 ενώ το κόστος ενοικίασης του εκθετηρίου χώρου ανερχόταν σε 400 δρχ. / τ.μ., ενώ οι επισκέπτες σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακοίνωσε η ΔΕΘ ανέρχονταν στις 100.000.
Επίσημες κρατικές συμμετοχές ήταν της Βουλγαρίας και της Σοβιετικής Ένωσης.
Αξιοσημείωτα ακόμα στο περίπτερο του Φιξ, η μπύρα κόστιζε 1 δρχ. το ποτήρι ενώ γίνονταν παράλληλα πολλές εκδηλώσεις, όπως αθλητικοί αγώνες, λεμβοδρομίες, παραστάσεις θιάσων, ενώ ως προάγγελος του φεστιβάλ κινηματογράφου, η οργανωτική επιτροπή διοργάνωσε προβολές κινηματογραφικών ταινιών με τη χορηγία της DAG FILM CIE.
Κορυφαία εκδήλωση ο ποδοσφαιρικός αγώνας μεταξύ του Ηρακλή Θεσσαλονίκης καις της Σλάβια Σόφιας. Το πρόγραμμα περιελάμβανε ακόμη παρελάσεις, ποδηλασίες, κατασκευή πύργου παρατηρίου, πλήρη αναπαράσταση προσκοπικού στρατοπέδου, επιδείξεις α’ βοηθειών κτλ. . Τέλος στο πλαίσιο της πρώτης ΔΕΘ πραγματοποιήθηκε πανηγυρική έναρξη του εθνικού Ελληνικού μελοδράματος με την ΕΡΝΑΝΗΝ του Βέρντι.
Με την ευκαιρία της διεθνούς εκθέσεως Θεσσαλονίκης του 1926, ο Έλληνας της διασποράς Χρήστος Τσιγγιρίδης, που ήρθε στην Ελλάδα το 1925, παρουσιάζει τον πρώτο ραδιοφωνικό σταθμό.
Κατά τη διάρκεια της ΔΕΘ, η εμπορική κίνηση της πόλης παρουσίαζε σημαντική αύξηση. Μάλιστα, το 1926 οι πωλήσεις των καταστημάτων της Θεσσαλονίκης αυξήθηκαν κατά 20% έναντι του 1925.
Ταξίδι στον χρόνο
Kατά τη διάρκεια των δύο πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα, η Ελλάδα συμμετέχει στα διεθνή γεγονότα που συγκλονίζουν τον κόσμο, πολεμάει στο πλευρό των συμμάχων, αλλά και εναντίον των γειτόνων της και γνωρίζει στη συνέχεια την τραγωδία του 1922. Στη Θεσσαλονίκη, που προσπαθεί ακόμη να συνέλθει από την καταστροφική πυρκαγιά του 1917, συγκεντρώνονται αμέτρητα πλήθη προσφύγων που αναζητούν μια καλύτερη μοίρα στη φτωχομάνα.
Η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας την περίοδο αυτή χαρακτηρίζεται από μια προσπάθεια των κυβερνήσεων να επιλύσουν το πρόβλημα των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και του υψηλού πληθωρισμού. Αυτό, εξάλλου, αποτελούσε όρο των διεθνών κεφαλαιαγορών προκειμένου να αποκατασταθεί η δημόσια πίστη της χώρας, που χρειαζόταν δάνεια από το εξωτερικό για να αποκαταστήσει 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες και να εξισορροπήσει τον κρατικό προϋπολογισμό.
Ενδεικτικό της κατάστασης είναι ότι την άνοιξη του 1927 η Ελληνική Kυβέρνηση προσέφυγε στην Kοινωνία των Εθνών για να πετύχει έκδοση δανείου υπό την εγγύησή της, αφού η πίστη της χώρας στις ξένες αγορές ήταν τότε χαμηλή.
Η πόλη, πάντως, διαθέτει και τα στοιχεία εκείνα που θα επιτρέψουν στους κατοίκους της να ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον. Μακραίωνη ιστορία, λιμάνι σημαντικό, σύνδεση με τα Βαλκάνια και τη Δυτική Ευρώπη. Εμπορεύματα καταφθάνουν ακόμη και με καραβάνια από καμήλες, κυκλοφορούν πολλά ξένα νομίσματα, υπάρχουν ισχυρές εταιρείες, τράπεζες προξενεία.
Η σύνθεση του πληθυσμού αποτελείται από Έλληνες, Τούρκους, Βούλγαρους, Γάλλους, Αρμένιους, Ιταλούς και πολυάριθμους Εβραίους. Από οικονομικής πλευράς το κλίμα ήταν ευνοϊκό, καθώς υπήρχε κυκλοφορία διεθνών νομισμάτων και οι εμπορικές πράξεις είχαν υπολογίσιμη απήχηση στο εξωτερικό. Ήδη το 1928 λειτουργούν στην πόλη 24 προξενεία, χρηματιστηριακά γραφεία, οίκοι συναλλαγών, τράπεζες και ανώνυμες εταιρείες.
Ετσι, όταν ο Νικόλαος Γερμανός οραματίστηκε την καθιέρωση «ετησίας εμποροπανηγύρεως», το έδαφος ήταν πρόσφορο. Ο ιδρυτής της ΔΕΘ ήταν άνθρωπος διορατικός, δραστήριος και μορφωμένος. Είχε σπουδάσει στη Γερμανία και γνώριζε «τας εν Εσπερία γενομένας διεθνείς εμποροπανηγύρεις, των οποίων πολλάς επεσκέφθη», γεγονός που τον οδήγησε στην πεποίθηση ότι η διοργάνωση «μιας τοιαύτης Εκθέσεως θα ήτο μεγάλης ωφελείας πρόξενος και διά την Μακεδονίαν και δι’ ολόκληρον την Ελλάδα».
Για τη Θεσσαλονίκη, βέβαια, μια παρόμοια «γιορτή» δεν ήταν κάτι το πρωτοφανές. Αρχαιολογικές ανασκαφές μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917 οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι στην πόλη γιορτάζονταν τα Kαβείρια της προχριστιανικής εποχής, γιορτή θρησκευτική και εμπορική που κατήργησε ο Μέγας Θεοδόσιος το 394 μ.Χ. Kατά τα βυζαντινά χρόνια η μεγάλη αυτή εμποροπανήγυρη γίνονταν προς τιμήν του πολιούχου Αγίου Δημητρίου, τα θρυλικά Δημήτρεια. Εκεί τότε κατέφθαναν τα καραβάνια με τα εμπορεύματα και ξεφόρτωναν ακόμα και από καμήλες τα εξωτικά ανατολίτικα είδη, στη μεγάλη εμποροπανήγυρη της 26ης Οκτωβρίου.
Σε μια τέτοια πόλη, πολυεθνική και πολύγλωσση και σε σημαντικότατη γεωγραφική θέση, μια διεθνής εμποροπανήγυρις δεν θα ήταν δυνατόν να σημειώσει αποτυχία.
Το πρώτο βήμα για την ίδρυση της Εκθέσεων μπορεί να θεωρηθεί μια σύσκεψη που οργανώθηκε από παράγοντες της πόλης στις 25 Μαΐου του 1926, αν και από τότε ο Γερμανός και οι συνεργάτες του θα δώσουν πολλές μάχες ακόμη και ενάντιον της γραφειοκρατίας (η Αθήνα ενέκρινε μία μόνο διοργάνωση!), και θα αξιωθούν να εγκαινιάσουν την Πρώτη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης την Kυριακή 3 Οκτωβρίου του 1926.
Το Ιδρυτικό Συμβούλιο της Εκθεσης αποτέλεσαν οι Νικόλαος Γερμανός, Διομήδης Βαρλαμίδης (διευθυντής της Εθνικής Τραπέζης), Νικόλαος Δαρβέρης (διευθυντής του Ταχυδρόμου Βορείου Ελλάδος), Βασίλης Δημητρίου (διευθυντής της Ηλεκτρικής Εταιρείας), Πέτρος Συνδίκας (δήμαρχος), Πέτρος Λούβαρης (διευθυντής της εφημερίδας «Μακεδονικά Νέα») και οι έμποροι Μικές Μαυροκορδάτος, Σ. Γεωργιάδης, Ζήσης Βέρος, Δημήτρης Kουκουμπάνης και Α. Kατσαρός.
Με καισαρική τομή γεννήθηκε η ΔΕΘ
Από τότε που ο πρωτοπόρος Ν. Γερμανός και πέντε-έξι οξυδερκείς Θεσσαλονικείς συλλάβανε την ιδέα της «εμποροπανηγύρεως» μέχρι την υλοποίησή της, η ΔΕΘ ναυάγησε τρεις φορές. Αλλά ακόμη κι όταν ξεκίνησε υπήρχε έντονος προβληματισμός για τον χαρακτήρα της. Οι βασικοί στόχοι της (σύσφιγξη εμπορικών δεσμών Βορρά και Νότου, Ελλάδας και Βαλκανίων, ελληνικής και διεθνούς αγοράς) δεν φάνταζε να επιτυγχάνονται. Παρά, όμως, τα σοβαρά εμπόδια ο θεσμός επιβλήθηκε, θριάμβευσε και συνεχίζει την πορεία του 73 χρόνια.
Η ιστορική, πια, αίτηση για τη διοργάνωση της Διεθνούς Εκθεσης Θεσσαλονίκης υποβλήθηκε στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας στις 28 Απριλίου 1925. Πρωθυπουργός ήταν ο συντηρητικός φιλελεύθερος Α. Μιχαλακόπουλος και αρμόδιος υπουργός ο Κ. Σπυρίδης.
Στις 29 του ιδίου μηνός, δηλαδή την επόμενη ημέρα που ο Ν. Γερμανός συνέταξε την αίτηση, ο στρατηγός Οθωναίος, ένας από τους αφανείς συντελεστές στην ίδρυση της ΔΕΘ (είναι αυτός που εξασφάλισε τον πρώτο προσωρινό χώρο της), αναχώρησε από τη Θεσσαλονίκη για την Αθήνα.
Ισως η σύμπτωση να μην είναι τυχαία και ο στρατηγός να κόμιζε την επιστολή του Ν. Γερμανού προς το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Ο Αλέξανδρος Οθωναίος, από τους πρωτεργάτες του κινήματος του 1909, υπήρξε ο πρόεδρος του στρατοδικείου στη μοιραία δίκη των Εξι. Η επιρροή του στον βενιζελογενή χώρο την εποχή εκείνη ήταν αναμφισβήτητη. Οπως κι αν έφθασε η αίτηση στα χέρια του, ο Σπυρίδης την ενέκρινε χωρίς καθυστέρηση στις 30 Απριλίου».
Ενα μήνα αργότερα συνέρχεται η επιτροπή πρωτοβουλίας για τον θεσμό και συντάσσει το επίσημο πρακτικό που υποβάλλει στην κυβέρνηση, ώστε να εκδοθεί η τελική άδεια για την έκθεση. Η απάντηση έρχεται αμέσως και είναι θετική. Αρκεί οι διοργανωτές να βρουν χρήματα και χώρο. Το κράτος δεν διαθέτει τίποτα από τα δύο!
Παρ όλα αυτά, προγραμματίζεται η πρώτη έκθεση να πραγματοποιηθεί 18 – 31 Οκτωβρίου 1925. Λίγες εβδομάδες, όμως, μετά η κυβέρνηση (στο μεταξύ έχει επιβληθεί η δικτατορία Πάγκαλου) την αναβάλλει, με το αιτιολογικό ότι αρκετοί πρεσβευτές στη χώρα δεν ενημερώθηκαν εγκαίρως.
Ξαναπρογραμματίζονται (Νοέμβριος 1925) τα εγκαίνια για τον Μάιο του 1926. Οι πανίσχυροι βιομηχανικοί κύκλοι των Αθηνών προσπαθούν να πείσουν ότι η διοργάνωση της έκθεσης στη Θεσσαλονίκη θα είναι επιζήμια για την ελληνική βιομηχανία. Δύο μήνες νωρίτερα μέλη της οργανωτικής επιτροπής ήρθαν στην Αθήνα για να πείσουν όσους αντιδρούσαν στην έκθεση. Ο γενικός διοικητής Μακεδονίας δήλωνε ότι ήταν αδύνατη μια νέα αναβολή, αφού πολλά εκθέματα είχαν πάρει τον δρόμο προς τη Θεσσαλονίκη και αντιπρόσωποι των εκθετών βρίσκονταν ήδη στην πόλη για συνεννοήσεις.
Προσκόμματα
«Δεν βλέπω το λόγον, έγραφε, διότι μερικοί βιομήχανοι των Αθηνών και του Πειραιώς παρεμβάλλουν προσκόμματα εις την έκθεσιν, ενώ δι αντιπροσώπων των άλλοτε εδήλωναν συμμετοχήν. Ισως διότι δεν γίνεται εις Αθήνας. Εγώ, εν πάση περιπτώσει, μεταβαίνων εις Αθήνας θα επιμείνω να μην αναβληθή…»
Πριν φθάσει στην πρωτεύουσα η κυβέρνηση ανέβαλλε πάλι την έκθεση. «Ινα ετοιμαστούν καλλίτερον οι Ελληνες βιομήχανοι» σύμφωνα με τη σχετική απόφαση.
Νέα σύσκεψη στη Θεσσαλονίκη και νέα ημερομηνία για τα εγκαίνια! Το πινγκ-πονγκ μεταξύ Βορρά και Νότου συνεχίζεται. Στις αρχές Μαρτίου 1926 κυκλοφορούν φήμες πως η έκθεση ματαιώνεται πάλι. Τελικώς, ορίζεται για το φθινόπωρο και στις 3 Οκτωβρίου, επιτέλους, εγκαινιάζεται.
Δείτε: στο τέλος του άρθρου μετά τα σχόλια, συλλεκτικό βίντεο από το ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ
