…και το υπόγειο καταφύγιο των Ναζί.
Το Νοέμβριο του 2016 το Νοσοκομείο «Γ. Γεννηματάς» της Θεσσαλονίκης, γνωστότερο ως Κεντρικό Νοσοκομείο ή Νοσοκομείο των Προσφύγων γιόρτασε με διάφορες εκδηλώσεις (εκθέσεις, ξεναγήσεις, ομιλίες) τα εκατό χρόνια προσφοράς στην υγεία και την περίθαλψη των κατοίκων της Θεσσαλονίκης και της Βόρειας Ελλάδας, μέσα από θυσίες, κατοχές και περιπέτειες που ακολούθησε η Μακεδονία αυτήν την εκατονταετία. Με την ευκαιρία αυτή άνοιξε στο κοινό και το υπόγειο καταφύγιο των Ναζί όπου στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής λειτουργούσε στρατιωτικό χειρουργείο…
Το νοσοκομείο, που φέρει σήμερα το όνομα «Γ. Γεννηματάς» (στην οδό Εθνικής Αμύνης, απέναντι από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο) ιδρύθηκε το 1916, στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου. Το κτήριο που προϋπήρχε, με άλλη χρήση, μετατράπηκε σε στρατιωτικό νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού, όπου εκτός από τους στρατιωτικούς, νοσηλεύτηκαν και πολλοί ασθενείς πρόσφυγες και πυροπαθείς μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917.
Για το πότε χτίστηκε το κτήριο του νοσοκομείου και για ποια χρήση υπάρχουν δυο απόψεις. Η μία που στηρίχτηκε σε πληροφορίες του παλιού γιατρού Σταύρου Πολυζωϊδη, ο οποίος έγραψε βιβλίο για την υγειονομική ιστορία της Θεσσαλονίκης. Ο Πολυζωίδης γράφει ότι το παλιό κτήριο του σημερινού νοσοκομείου ανεγέρθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα για να στεγάσει την οθωμανική σχολή χωροφυλακής.
Το αρχικό κτήριο, με έναν κεντρικό πυρήνα και δύο πλάγιες πτέρυγες, προσαρμόστηκε στις ανάγκες του διωκτικού σώματος, γι’ αυτό και στο ισόγειό του υπήρχαν οι στάβλοι για την έφιππη αστυνομία. Μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912, στο ίδιο κτήριο στεγάστηκε η ελληνική αστυνομία, οι βρακοφόροι χωροφύλακες που έφερε στην πόλη ο Ελευθέριος Βενιζέλος από την Κρήτη.
Τη δεύτερη άποψη, που θεωρείται και η πιο έγκυρη, γιατί στηρίζεται σε τεκμηριώση των πληροφοριών, καταθέτει ο καθηγητής της Αρχιτεκτονικής Βασίλης Κολώνας στο πρόσφατο βιβλίο του «Η Θεσσαλονίκη εκτός των τειχών. Εικονογραφία της συνοικίας των Εξοχών (1885-1912)». Γράφει ότι το αρχικό κτήριο του σημερινού νοσοκομείου χτίστηκε το 1909 για να στεγάσει την εμπορική σχολή του Τουρκικού Κομιτάτου «Ένωσις και Πρόοδος».
Ήταν ένα σύγχρονο εκπαιδευτήριο με όλες τις προδιαγραφές της ευρωπαϊκής παιδαγωγικής και σχολικής υγιεινής. Στη σχολή, που διέθετε και οικοτροφείο, φοιτούσαν γύρω στους 200 μαθητές. Η τεκμηρίωση του καθηγητή Κολώνα μάλλον βάζει σε σωστή βάση την ιστορία του κτηρίου. Ο ίδιος, βέβαια, δημοσιεύει στο βιβλίο του και μια καρτ ποστάλ του κτηρίου που φέρει πάνω της λεζάντα σε παλαιοτουρκική γραφή και στα ελληνικά: «Σχολείον των Αξιωματικών, Θεσσαλονίκη», που δεν προσομοιάζει με τη χρήση του.
Άλλαξε εκπαιδευτική χρήση η εμπορική σχολή του Κομιτάτου ή ονομάστηκε έτσι λόγω του στρατιωτικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης του; Πιθανώς στις παραμονές του βαλκανικού πολέμου να στέγασε τουρκικό στρατιωτικό σχηματισμό που συνεχίστηκε και επί ελληνικής διοίκησης μετά το 1912, ως τη μετατροπή του σε νοσοκομείο. Τέλος πάντων, οι επιστήμονες έχουν ακόμη ανοιχτό ερευνητικό πεδίο για την ιστορία αυτού του πολύπαθου διατηρητέου κτηρίου της Θεσσαλονίκης…
«Κεντρικόν Νοσοκομείον Προσφύγων»
Το παλιό στρατιωτικό νοσοκομείο, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, ανακαινίστηκε και εξοπλίστηκε με τα απαραίτητα εργαστήρια και ιατρικά μηχανήματα. Τα χρήματα για την ανακαίνιση του νοσοκομείου πρόσφεραν η σύζυγος του Ελευθέριου Βενιζέλου Έλενα και το ζεύγος Εμμανουήλ και Βιργινίας Τσουδερού. Το νοσηλευτικό ίδρυμα προοριζόταν για την περίθαλψη Μικρασιατών και Θρακιωτών προσφύγων, που έφταναν κατά χιλιάδες στη Θεσσαλονίκη, γι’ αυτό και ονομάστηκε Κεντρικόν Νοσοκομείον Προσφύγων.
Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, από το 1941 έως το 1944, το Κεντρικό Νοσοκομείο επιτάχθηκε από τους Γερμανούς, ενώ οι ασθενείς και οι κλινικές μεταφέρθηκαν στο κτήριο της παλιάς Τεχνικής σχολής «Αριστοτέλης» στην Καλαμαριά.
Μετά το 1950 το νοσοκομείο άρχισε να επεκτείνεται και να εκσυγχρονίζεται, αλλά στους σεισμούς του 1978 έπαθε μεγάλες ζημιές που αποκαταστάθηκαν. Το 1994 το Κεντρικό μετονομάστηκε σε Νομαρχιακό Γενικό Νοσοκομείο «Γεώργιος Γεννηματάς», τιμώντας τον δραστήριο υπουργό που έστησε το Εθνικό Σύστημα Υγείας.
Σήμερα το νοσοκομείο «Γ. Γεννηματάς», παρά την παλαιότητα των κτηρίων, είναι ένα σύγχρονο ίδρυμα που προσφέρει σπουδαίες ιατρικές υπηρεσίες, μέσω του ΕΣΥ και των πανεπιστημιακών κλινικών, σε ασθενείς από ολόκληρη τη Βόρεια Ελλάδα.
Το γερμανικό καταφύγιο – χειρουργείο
Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής (1941-1944) το νοσοκομείο επιτάχτηκε από τους Γερμανούς, οι οποίοι για λόγους προστασίας και ασφάλειάς τους κατασκεύασαν στην αυλή του νοσοκομείου με μπετόν αρμέ εκτεταμένο καταφύγιο όπου λειτούργησαν ολόκληρο υπόγειο χειρουργείο και αίθουσες νοσηλείας!
Το καταφύγιο είχε μια είσοδο και τρεις διεξόδους προς διάφορα άγνωστα σήμερα σημεία. Το σύστημα με αίθουσες και διαδρόμους, υδραυλική και ηλεκτρική εγκατάσταση και αερισμού, διατηρήθηκε ως τις μέρες μας, εκτός από κάποια τμήματα που καταστράφηκαν κατά την ανακατασκευή του νοσοκομείου στη δεκαετία του 1970 και στις εργασίες επισκευής μετά τους σεισμούς του 1978.
Το γερμανικό καταφύγιο, παρά την καταστροφή του εξοπλισμού του από τους Γερμανούς κατά την αποχώρηση τους από την πόλη, διατηρεί την εικονογράφηση της εποχής με διάφορα συνθήματα στην γερμανική γλώσσα και ζωγραφικές απεικονίσεις.
Σήμερα το … στεγανοποιημένο υπόγειο καταφύγιο χρησιμοποιείται ως αποθηκευτικός χώρος του νοσοκομειακού αρχείου και άνοιξε για το κοινό με αφορμή την επέτειο των εκατό χρόνων του.
του Χρίστου Ζαφείρη
Οι φωτογραφίες του καταφυγίου ανήκουν στον φωτορεπόρτερ Αλέξανδρο Αβραμίδη και εικονογραφούν το σχετικό ρεπορτάζ για το γερμανικό καταφύγιο του εκλεκτού δημοσιογράφου Κώστα Κουκουμάκα, αναρτημένο στο διαδίκτυο. Ευχαριστώ και δημόσια τους δύο καλούς συναδέλφους.
Δείτε ένα τηλεοπτικό ρεπορτάζ με ιστορικά στοιχεία της εκατονταετίας για το Νοσοκομείο «Γ. Γεννηματάς» της TV100
