Ο εκλεκτός φωτογράφος Βασίλης Μποζίκης (1944-2011), αποτύπωσε στο φακό του τη Θεσσαλονίκη του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Είναι δεκάδες φωτογραφίες μιας εμβληματικής δεκαετίας από το πλούσιο αρχείο του τεσσάρων σχεδόν δεκαετιών, το οποίο η οικογένειά του παραχώρησε στην πόλη που λάτρεψε και φυλάσσεται ες αεί στο ΚΙΘ.
Είχα την τύχη να συνεργαστώ επαγγελματικά επί χρόνια με τον Βασίλη Μποζίκη και να κρατήσω ως το τέλος της σύντομης ζωής του στενή φιλία. Ο Βασίλης δεν ήταν μόνο ένας καλλιτέχνης φωτορεπόρτερ που ‘’ζωγράφιζε’’ με το φακό του και ένας ευαίσθητος συλλέκτης εικόνων, αλλά μια πολυσυλλεκτική καλλιτεχνική προσωπικότητα που ασχολήθηκε με επιτυχία σε πολλούς τομείς της καλλιτεχνικής ζωής στη Θεσσαλονίκη και σε άλλες περιοχές της Μακεδονίας.
Ήταν δάσκαλος φωτογραφίας, δημοσιογράφος και εκδότης εντύπων, παραγωγός ραδιοφωνικών εκπομπών, ιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ ‘’Αθυτος της Αφύτου’’, επιμελητής φωτογραφικών εκθέσεων, δημιουργός ντοκιμαντέρ, συγγραφέας και μεταφραστής. Ειδικά το μάχιμο ρεπορτάζ της καθημερινότητας και οι καλλιτεχνικές φωτογραφίες θεατρικών και χορευτικών παραστάσεων είχαν ψυχή πάθος και ωραιότητα που συναρπάζουν και συγκινούν.
Ειδικά η έκθεση του ΚΙΘ δεν είναι απλώς μια εικονογραφία της Θεσσαλονίκης σε μια δύσκολη και κομβική δεκαετία του περασμένου αιώνα, αλλά μια ευαίσθητη και τεκμηριωμένη μαρτυρία μιας εποχής που είχε την τύχη να αποτυπωθεί στον φακό του Βασίλη. Πολλά από τα φωτογραφηθέντα θέματα έχουν χαθεί διαπαντός, ως ‘’θύματα’’ όχι μόνο του χρόνου, αλλά των βίαιων και ασύνετων αλλαγών (κατεδαφίσεις σπιτιών, αδυναμία προστασίας αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, ανέγερση άχαρων πολυκατοικιών κ.α), που σημειώθηκαν σ’ αυτήν τη δεκαετία.
Το παρακάτω κείμενο που μου ζητήθηκε από τους συντελεστές της έκθεσης δίνει διαγραμματικά το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο που ‘’εικονογραφεί’’ ο Βασίλης Μποζίκης.
Η δεκαετία των μεγάλων πολιτικών αλλαγών
Η ταραχώδης δεκαετία του 1970 έχει δυο διακριτές ενότητες. Η πρώτη τετραετία δοκιμάζεται από το δικτατορικό καθεστώς και η συνεχόμενη εξαετία, μετά την πτώση της χούντας, από τους αγώνες για τον εκδημοκρατισμό, τη συνταγματική αποκατάσταση και τις κοινωνικές αλλαγές.
Το 1971, στο πλαίσιο της νομιμοποίησης του καθεστώτος, η χούντα ανακοίνωσε κάποιες ελεγχόμενες ελευθερίες. Αυτές τις ρωγμές του στρατιωτικού νόμου αξιοποίησε το φοιτητικό κίνημα με εκδηλώσεις για συνδικαλιστικές και δημοκρατικές ελευθερίες και πολλοί αντικαθεστωτικοί πολίτες αντικατέστησαν την τακτική των μαχητικών αντιδικτατορικών οργανώσεων με τη λεγόμενη πολιτιστική αντίσταση. Σημειώθηκε έτσι μια έκρηξη σε εκδοτικές, θεατρικές, μουσικές και κινηματογραφικές δράσεις, που συσπείρωναν τον κόσμο και προκαλούσαν ανοιχτά τη χούντα.
Το αντιδικτατορική φοιτητικό κίνημα κορυφώθηκε με την κατάληψη της Πολυτεχνικής στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη τον Νοέμβριο του 1973, που προκάλεσαν ανακατατάξεις στο δικτατορικό καθεστώς. Μεσολάβησε ένα εξάμηνο βίας και συλλήψεων ως τον Ιούλιο του 1974, όταν, μετά την τραγωδία της Κύπρου, η χούντα παρέδωσε την εξουσία στους πολιτικούς. Εξαιτίας της τουρκικής εισβολής κηρύσσεται γενική επιστράτευση, η πόλη ζει μέρες κρίσιμες, ενώ οι τελευταίοι πολιτικοί κρατούμενοι απολύονται από τις φυλακές Διαβατών.
Τα μαύρα σύννεφα της επταετίας φεύγουν σιγά σιγά και ο ουρανός γαληνεύει. Η πάνδημη συγκέντρωση και η ομιλία του Κων. Καραμανλή στο χώρο του Μακεδονία Παλλάς, στις 31 Αυγούστου 1974, διαδηλώνουν την εθνική ενότητα και την σε βάθος αποχουντοποίηση. Η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, παρά την κυπριακή τραγωδία, προχωρά με γοργά βήματα στον εκδημοκρατισμό της χώρας. Τον Νοέμβριο γίνονται οι πρώτες ελεύθερες βουλευτικές εκλογές με θριαμβευτή τον Κων. Καραμανλή και με επίκεντρο των αθρόων προεκλογικών συγκεντρώσεων την πλατείας Αριστοτέλους.
Τον Δεκέμβριο, με το δημοψήφισμα για το πολιτειακό, καταργείται η μοναρχία και επικυρώνεται, με ποσοστό 80% στη Θεσσαλονίκη, το πολίτευμα της προεδρευόμενης Δημοκρατίας. Οι δεύτερες βουλευτικές εκλογές της μεταπολίτευσης γίνονται τον Νοέμβριο του 1977, με πρώτη δύναμη τη Νέα Δημοκρατία και δεύτερη το ΠΑΣΟΚ που σημειώνει μεγάλη πολιτική συσπείρωση.
Μια νέα εποχή αρχίζει για τον τόπο. Πολίτες και προοδευτικά κόμματα αγωνίζονται για τη στερέωση και την ενδυνάμωση της Δημοκρατίας και την τιμωρία των πρωταγωνιστών της χούντας. Οι διαδηλώσεις για διάφορα εργασιακά και κοινωνικά αιτήματα και οι πορείες διαμαρτυρίας στους δρόμους για το Κυπριακό και τη δίωξη των χουντικών χρωματίζουν την πρώτη μεταπολιτευτική πενταετία. Δυναμική παρουσία έχει η νεολαία της Θεσσαλονίκης με τις φοιτητικές εκλογές, τα κομματικά πολιτιστικά φεστιβάλ σε πάρκα και τις διαδηλώσεις για την αποχουντοποίηση και την επικράτηση της δημοκρατικής τάξης στο πανεπιστήμιο.
Την ίδια περίοδο σημειώνονται έντονη ζύμωση και λαϊκές κινητοποιήσεις για κοινωνικά θέματα, με αφορμή την ψήφιση νέων νόμων, όπως για την τρομοκρατία, το αυτόματο διαζύγιο κλπ. Στο κλίμα των ελεύθερης έκφρασης, οι εργαζόμενοι πολλών κλάδων διεκδικούν με δημόσιες διαμαρτυρίες, μέχρι απεργία πείνας, τα δικαιώματά τους για καλύτερες συνθήκες εργασίας και αμοιβές.
Μετά το 1974, η δημόσια και ελεύθερη λαϊκή έκφραση παίρνει τη θέση της δικτατορικής καταπίεσης και φίμωσης των ατομικών ελευθεριών. Οι μεγάλες αλλαγές της δεκαετίας του ’70, το πάθος και οι λαϊκές διεκδικήσεις για δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη αποτυπώθηκαν εναργέστατα στον φακό του Βασίλη Μποζίκη.
Χ.ΖΑΦ.
Σύντομο βιογραφικό του Βασίλη Μποζίκη
Ο Βασίλης Μποζίκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1944. Ως μικρό παιδί έζησε λίγα χρόνια στα Γιαννιτσά, όπου ήταν δάσκαλος ο πατέρας του. Η γειτονιά του στη Θεσσαλονίκη ήταν το Διοικητήριο. Στην προσπάθειά του να σπουδάσει σκηνοθεσία περιπλανήθηκε για λίγο στην Αθήνα. Τελικά τον κέρδισε η γενέθλια πόλη και η φωτογραφία. Εργάστηκε την περίοδο 1969-2005 κυρίως ως φωτορεπόρτερ, αλλά και δημοσιογράφος σε εφημερίδες και περιοδικά της Θεσσαλονίκης και ως παραγωγός ραδιοφωνικών εκπομπών στην ΕΡΤ 3 και στον 102 FM.
Συνεργάστηκε με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (1976-2002), το ΑΕΝΑΟΝ Χοροθέατρο (1983-1989), την Πειραματική Σκηνή της ΤΕΧΝΗΣ (1983-2005) και άλλους φορείς ως φωτογράφος θεατρικών παραστάσεων, μπαλέτου και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων. Είχε, γενικότερα, ενεργή συμμετοχή στα καλλιτεχνικά δρώμενα της Θεσσαλονίκης.
Πήρε μέρος σε πολλές, ατομικές κυρίως, εκθέσεις φωτογραφίας, παρουσιάζοντας το έργο του, δημιούργησε ντοκιμαντέρ, συνέγραψε κείμενα και θεατρικά έργα τα οποία και σκηνοθέτησε, μετέφρασε αρχαίες ελληνικές τραγωδίες, διοργάνωσε εκδηλώσεις πολιτισμού και υπήρξε εκδότης περιοδικών και επιμελητής σε ένθετα και σελίδες για τον πολιτισμό. Πληθωρική προσωπικότητα, ανήσυχος και ασυμβίβαστος άνθρωπος, κληροδότησε το Αρχείο του στην πόλη, διασώζοντας μέσα από αυτό μια ολόκληρη εποχή. (κείμενο της έκθεσης)
Ευχαριστoύμε το ΚΙΘ για την παραχώρηση των φωτογραφιών της έκθεσης του Βασίλη Μποζίκη, ‘’Ψυχή μου εσύ Θεσσαλονίκη’’, φωτογραφικές ματιές στη δεκαετία του 1970’’.
Του Χρίστου Ζαφείρη
