Η περιπετειώδης γνωμοδότηση του ΚΑΣ να αποσπαστούν προσωρινά τα αρχαία από τον σταθμό Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης και να επανατοποθετηθούν κλείνει ένα θέμα, αλλά ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο.

Όλα σε αυτήν την ιστορία ξεκίνησαν στραβά. Και ξεκίνησαν έτσι γιατί το κατ’ αρχήν ερώτημα ήταν τι μπορεί, θέλει, προτίθεται να κάνει η Αττικό Μετρό και όχι τι είναι σωστό να γίνει για τα αρχαία, ανεξαρτήτως κάθε άλλου παράγοντα. Πριν από έναν χρόνο, λοιπόν, για την Αττικό Μετρό, οποιαδήποτε άλλη λύση εκτός από τη μεταφορά των αρχαίων του σταθμού Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη σε άλλο χώρο σήμαινε, αν όχι την καταστροφή του κόσμου, τουλάχιστον την καταστροφή της Θεσσαλονίκης. Έναν χρόνο μετά, ύστερα από 12.500 χιλιάδες υπογραφές υπέρ της διατήρησης των εξαιρετικά σημαντικών ευρημάτων στη θέση τους και την έκταση που πήρε το θέμα εντός και εκτός Ελλάδας, βρέθηκαν όχι μία, όχι δύο, αλλά έξι λύσεις, που όλες συγκλίνουν – με διαφοροποιήσεις μεταξύ τους – στην απόσπαση των αρχαιοτήτων για να συνεχιστούν οι εργασίες στον σταθμό και την επανατοποθέτησή τους.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Υστέρα, λοιπόν, από μία 11ωρη (ώς τις 3 τα ξημερώματα) και πρωτοφανούς έντασης και όξυνσης συνεδρίαση του ΚΑΣ, που κλήθηκε ύστερα από έναν χρόνο να αποφασίσει εκ νέου για την τύχη των αρχαιοτήτων του σταθμού Βενιζέλου στο Μετρό Θεσσαλονίκης, η απόφαση ελήφθη: το μοναδικό και πολύ σημαντικό για την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα εύρημα θα αποσπαστεί προκειμένου να συνεχιστούν οι εργασίες του μετρό και θα επανατοποθετηθεί εν συνόλω στο πρώτο επίπεδο, ορατό και επισκέψιμο.

Αλλά είναι προφανές ότι το θέμα δεν θα κλείσει ούτε με αυτήν την απόφαση, και θα δούμε αμέσως γιατί.

Πρώτον: Μια απόφαση για ένα τόσο σοβαρό θέμα, που λαμβάνεται με οριακή πλειοψηφία, ο υπουργός Πολιτισμού θα πρέπει να το σκεφτεί πολύ σοβαρά αν θα την υπογράψει ή θα αναπέμψει το θέμα. Τα 8 μέλη του Αρχαιολογικού Συμβουλίου ήταν υπέρ της λύσης που δόθηκε έναντι 7 μελών που πρότειναν να ζητηθεί γνώμη ανεξάρτητου εμπειρογνώμονα για τη δυνατότητα διατήρησης των αρχαίων χωρίς να προηγηθεί απόσπασή τους, κάτι που άλλωστε συμφωνεί και με τον πρώτο όρο της επιτροπής αναστολών του ΣτΕ.

Δεύτερον: Η ίδια διαδικασία της ψηφοφορίας, η οποία κατέληξε στη συγκεκριμένη λύση, ήταν περίεργη, αν όχι προβληματική. Καταρχάς η πλειοψηφία των μελών ψήφισε υπέρ μιας αυτοψίας στον χώρο, η οποία δεν έχει γίνει ποτέ, τη στιγμή που γίνονται αυτοψίες πριν ληφθεί απόφαση για υποθέσεις μικρότερης σημασίας και δυσκολίας. Και τότε, και ενώ η συζήτηση και η ψηφοφορία είχε ολοκληρωθεί, μπήκε στο ΚΑΣ ο διευθυντής του Μετρό Θεσσαλονίκης Γ. Κωνσταντινίδης και ανέγνωσε έγγραφο της Επιθεώρησης Εργασίας, σύμφωνα με το οποίο η είσοδος στον χώρο, λόγω της ύπαρξης υδραργύρου και ενδεχόμενης έκθεσης σε μόλυνση, επιτρέπεται μόνο κατόπιν άδειας γιατρού και τεχνικού συμβούλου, εκτός αν όποιος μπαίνει το κάνει με δική του ευθύνη. Όμως η σύμβαση της Αττικό Μετρό με την εξειδικευμένη εταιρεία που απολύμανε τον χώρο από τον υδράργυρο έχει λήξει. Κάποια μέλη του ΚΑΣ επισήμαναν ότι οι ίδιοι έχουν επισκεφθεί τα αρχαία χωρίς να έχουν εμποδιστεί για λόγους ασφαλείας, αλλά στο μεταξύ κάποιοι άλλοι ανέκρουσαν πρύμναν, οπότε η πρώτη ψηφοφορία ακυρώθηκε. Ακολούθησαν άλλες τέσσερις ψηφοφορίες μέχρι να ληφθεί η τελική γνωμοδότηση. Δεν γνωρίζουμε πόσο συχνό είναι τα συλλογικά όργανα, μετά την ολοκλήρωση ψηφοφορίας και τη λήψη απόφασης, να την αλλάζουν κατόπιν παρέμβασης ενός τρίτου εξωτερικού παράγοντα.

Εντούτοις, το προηγούμενο διάστημα πλήθος ανθρώπων μπήκε στον χώρο, φορείς της πόλης, επιστήμονες, καθηγητές, φοιτητές. Πιθανόν, η εξειδικευμένη εταιρεία να ήταν παρούσα και να παρείχε εγγυήσεις ασφάλειας με μετρήσεις επιτόπου. Αλλά αναρωτιόμαστε: Εφόσον η σύμβαση μαζί της έχει λήξει, πώς θα γίνει η απόσπαση των αρχαίων; Θα εκτεθούν οι εργαζόμενοι στον υδράργυρο ή θα επαναληφθεί σύμβαση με την εξειδικευμένη εταιρεία; Σε αυτήν την περίπτωση, λοιπόν, γιατί δεν μπορούσε να βρεθεί μία λύση προκειμένου διευκολυνθεί η επίσκεψη του ανώτατου θεσμικού οργάνου του κράτους για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς;

Τρίτον: Ικανοποιείται, άραγε, επαρκώς ο πρώτος όρος της Επιτροπής Αναστολών του ΣτΕ, δηλαδή «η διερεύνηση πλήρως διά των αρμοδίων επιστημονικών συμβουλίων και με βάση τεχνικές μελέτες της δυνατότητας διατήρησης των αρχαιοτήτων στη θέση την οποία αποκαλύφθηκαν διασφαλίζοντας έτσι στο ακέραιο την αυθεντικότητά τους»; Τη σχετική τεχνική μελέτη έφερε η ίδια η Αττικό Μετρό, δηλαδή ο ενδιαφερόμενος, γεγονός που ίσως να είναι νόμιμο, αλλά σίγουρα ελέγχεται για την ηθικότητά του. Παρουσίασε, δε, 4σέλιδη (!) μελέτη υπογεγραμμένη από 17 μηχανικούς και συμβούλους της Αττικό Μετρό που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι είναι αδύνατον να γίνει ο σταθμός χωρίς προηγουμένως να αποσπαστούν τα αρχαία, βάσει ενός σεναρίου καταστροφής, σύμφωνα με το οποίο μια τέτοια λύση θα σήμαινε 13 χρόνια καθυστέρηση, 60 εκατ. επιπλέον και γκρέμισμα 6 πολυκατοικιών. Αυτό το σενάριο δεν έπεισε ούτε μερίδα μελών του ΚΑΣ, ούτε όμως και τον δήμαρχο της πόλης Γιάννη Μπουτάρη. Με αυτά τα δεδομένα, έξι μέλη του Αρχαιολογικού Συμβουλίου διατύπωσαν την άποψη ότι πρέπει να ζητηθεί μία ανεξάρτητη εμπειρογνωμοσύνη. «Αυτό απαιτεί να απευθυνθούμε σε διεθνές γραφείο με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε χρόνο και σε κόστος για ένα συγχρηματοδοτούμενο έργο» αντέτεινε η προεδρεύουσα και γ.γ. του ΥΠΠΟΑ Λίνα Μενδώνη. «Εξέλιπε η εμπιστοσύνη στην Αττικό Μέτρο» είπε ο αρχαιολόγος Δημήτρης Αθανασούλης. «Αμφισβητώ την τακτική της Αττικό Μετρό» είπε ο Γιάννης Μπουτάρης. «Δεν μπορώ να πιστέψω την Αττικό Μετρό» συμπλήρωσε η αρχαιολόγος Άλκηστις Παπαδημητρίου.

Φυσικά και υπάρχουν άλλες λύσεις ώστε να μη χρειαστεί να αποσπαστεί το αρχαίο, αρκεί να διερευνηθούν. Κάποιες παρουσίασε η πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων Δέσποινα Κουτσούμπα, όπως την πρόταση του πολιτικού μηχανικού Κώστα Ζάμπα, αλλά και το παράδειγμα τμήματος της αρχαίας Σαρδικής που ήρθε στο φως στο Μετρό της Σόφιας.

Τέταρτον: Η ίδια η απόφαση τη προσωρινής απόσπασης, μετακίνησης και επανατοποθέτησης έχει πολλά προβλήματα. Καταρχάς διότι είναι πιθανό το αρχαίο να καταλήξει να εκπέσει στον ρόλο σκηνικού, που στερείται κάθε επαφής με τον χώρο και ζωντανής σχέσης με την πόλη.

«Δεν πρόκειται για έναν δρόμο» είπε ο Δ. Αθανασούλης. «Είναι ένα παλίμψηστο από τον 5ο ώς τον 9ο αιώνα, που δείχνει τη μετατροπή του αρχαίου κόσμου σε μεσαιωνικό την εποχή που υπήρχαν μόνο δύο πόλεις στον κόσμο, η Κωνσταντινούπολη και η Θεσσαλονίκη. Έχει παγκόσμια επιστημονική διάσταση, είναι σύνθετο έργο και δεν ξέρω αν θα φαλκιδευτεί η αυθεντικότητά του όταν μετακινηθεί» συμπλήρωσε. «Σε αυτό το εύρημα σώζεται η διαχρονία της πόλης σε τρισδιάστατη μορφή» είπε η αρχαιολόγος Αναστασία Τούρτα. «Πώς άραγε θα μετακινηθεί; Μιλάμε για ένα πλέγμα δρόμων, αγωγών, τοίχων».

Πέμπτον: Το σενάριο της κατάργησης του σταθμού, επίσης, για την Αττικό Μετρό δεν μπαίνει στη συζήτηση, αφού αντιτείνει ότι αυτό θα προκαλέσει πέραν των αποδεκτών ορίων υπέρβαση της χωρητικότητας στους γειτονικούς σταθμούς Αγ. Σοφίας και Δημοκρατίας. Μήπως, όμως, θα έπρεπε τελικά αυτή η λύση να τεθεί πιο επιτακτικά από το ίδιο το υπουργείο Πολιτισμού; Μήπως τελικά είναι η πιο τίμια και δίκαιη λύση για το εύρημα; Και μήπως, σε αυτό το πλαίσιο, το ίδιο το αρχαίο κατισχύει του κόστους και των όποιων καθυστερήσεων στο έργο;

ΤΟ ΕΙΧΑΝ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙ!

Άλλωστε, για τις σημερινές περιπέτειες την πρώτη και μέγιστη ευθύνη φέρει η ίδια η πολιτεία, η δημόσια διοίκηση και η Αττικό Μετρό και τελικά είναι θέμα πολιτικής απόφασης. Διότι όλοι γνώριζαν τι θα συναντήσει το μετρό στον δρόμο του επιλέγοντας αυτήν τη χάραξη. Στην απόφαση έγκρισης της χάραξης του μετρό τον Δεκέμβριο του 2004, η οποία υπογράφεται από τον τότε υφυπουργό Πολιτισμού Πέτρο Τατούλη, σημειώνεται: «ο σταθμός Βενιζέλου εντάσσεται στο ιστορικό κέντρο της πόλης και είναι πιθανή η αποκάλυψη δημόσιων κτισμάτων με σημαντικά αποτελέσματα για την ιστορία και την τοπογραφία τη πόλης, όπως μεταξύ άλλων λείψανα που πιθανόν να σχετίζονται…

Γράφει η Δήμητρα Μυρίλλα εδώ