Είμαι σίγουρη πως στο άκουσμα και μόνο της λέξης «Εφηβεία» οι περισσότεροι από εμάς τους ενήλικες, είτε ως γονείς είτε ως εκπαιδευτικοί φέρνουμε στο μυαλό μας ατέλειωτους καυγάδες και αδιέξοδες συζητήσεις.
Υπάρχει λοιπόν ένας μύθος γύρω από την εφηβεία, πως πρόκειται για μια πολύ δύσκολη κατάσταση που θα επιφέρει τρομακτικές αλλαγές, τις οποίες δύσκολα θα μπορέσουμε να διαχειριστούμε.
Η αλήθεια είναι πως μόνο ένα μικρό ποσοστό των εφήβων φτάνει στο σημείο να αναπτύξει σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα, παρόλο που όλοι οι έφηβοι, ακόμα και όσοι έχουν μια ομαλή εξέλιξη, έρχονται κάποια στιγμή αντιμέτωποι με συναισθήματα άγχους, αμφιβολίας και θλίψης.
Για να πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή, θα διευκόλυνε να αναφερθούμε σε ορισμένα βασικά στοιχεία γύρω από την εφηβεία. Το πρώτο ερώτημα που με αγωνία διατυπώνουν συχνά οι γονείς είναι πότε ξεκινάει και πότε ολοκληρώνεται άραγε η εφηβεία.
Μια πρώτη πιο γενική απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα ήταν η ακόλουθη: η εφηβεία ξεκινάει όταν το άτομο γίνεται ικανό για αναπαραγωγή (12-13 ετών) και ολοκληρώνεται όταν το άτομο θεωρείτε έτοιμο να αναλάβει τον ρόλο του ενήλικου (20-21 ετών). Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι ο όρος «εφηβεία» ουσιαστικά αναφέρεται όχι μόνο στην βιολογική ανάπτυξη του ατόμου, αυτό που αποκαλούμε «ήβη», αλλά και στην ψυχολογική του ανάπτυξη.
Μοιάζει δηλαδή σαν να έχει η εφηβεία την αρχή της στην βιολογία και το τέλος της στον πολιτισμό, γεγονός το οποίο μας βοηθάει να κατανοήσουμε γιατί είναι τόσο δύσκολο να προσδιορίσουμε τα ακριβή χρονικά όρια της εφηβείας. Έτσι ενώ το άτομο στα 18 του χρόνια θεωρείτε ώριμο βιολογικά και πνευματικά, κοινωνικά δεν θεωρείτε ότι είναι έτοιμο να αναλάβει τις ευθύνες μιας ενήλικης ζωής.
Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στις μέρες μας καθώς έχει επιμηκυνθεί αρκετά ο χρόνος σπουδών, επαγγελματικής αποκατάστασης και ανεξαρτητοποίησης των νέων από τους γονείς τους. Μια ενδιαφέρουσα διάσταση για τα χαρακτηριστικά μιας καλά ολοκληρωμένης εφηβείας, που σίγουρα θα κάνει τους περισσότερους από εμάς να αναρωτηθούν καταρχήν για τον ίδιο τους τον εαυτό.
Είναι αυτή που διατυπώνει η Φ.Ντολτό λέγοντας: «…κάποιος που έχει ολοκληρώσει την εφηβεία του δεν λαμβάνει πια υπόψη του τους γονείς στη λήψη αποφάσεων, δεν νιώθει ένοχος όταν τους αποχωρίζεται, δεν ελπίζει πια να αλλάξει τους γονείς του και η αναπαράσταση που έχει για τον εαυτό του δεν εξαρτάται πια από τους γονείς του».
Επιχειρώντας μια ειδικότερη αναφορά στις αλλαγές που βιώνει ο έφηβος σε διάφορους τομείς της ζωής του θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τα ακόλουθα:
– σωματικές αλλαγές -> αύξηση των διαστάσεων του σώματος, εμφάνιση πρωτογενών & δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου
– γνωστικές αλλαγές -> η σκέψη του έφηβου μπορεί τώρα πια να κινείται όχι μόνο στον χώρο του συγκεκριμένου και του υπαρκτού (όπως συνέβαινε κατά την παιδική ηλικία) αλλά και στον χώρο του πιθανού, των υποθέσεων και των θεωριών
– συναισθηματικές αλλαγές -> εκκρίνονται νέες ορμόνες που αυξάνουν την ετερόφυλη σεξουαλική έλξη, η ψυχική διάθεση του έφηβου χαρακτηρίζεται από διακυμάνσεις, αστάθεια και ένταση
– κοινωνικές αλλαγές -> ο έφηβος προσπαθεί να ανεξαρτητοποιηθεί από τους γονείς του & ταυτίζεται με την ομάδα των συνομηλίκων
Οι παραπάνω αλλαγές γίνονται σταδιακά μέσα σε αρκετά χρόνια τα οποία θα μπορούσαμε να προσδιορίσουμε σε γενικές γραμμές ως εξής:
– από 12-13 μέχρι 15 ετών, ο έφηβος προσπαθεί να προσαρμοστεί στις οργανικές αλλαγές του σώματος και βιώνει μια εσωτερική μάχη ενάντια στην επιθυμία να παραμείνει παιδί και να τον φροντίζουν οι γονείς του
– από 15 μέχρι 17-18 ετών, ο έφηβος προσπαθεί να ανεξαρτητοποιηθεί συναισθηματικά από τους γονείς του, ενώ τώρα οι συνομήλικοι παίζουν σπουδαιότερο ρόλο όταν αποφασίζει τι είναι σωστό και τι όχι
– από 18 μέχρι 21 ετών, βλέπει τον εαυτό του ως «άντρα» ή «γυναίκα» καθώς τόσο οι σεξουαλικές όσο και οι κοινωνικές του σχέσεις γίνονται πιο σταθερές
Η εφηβεία είναι σαν να αποτελεί ένα είδος «ανακεφαλαίωσης» προηγούμενων φάσεων ανάπτυξης και εξέλιξης του παιδιού. Τα πρώτα εφηβικά χρόνια μοιάζουν με την βρεφική ηλικία είναι περίοδοι ταχύτατης σωματικής ανάπτυξης, τα επόμενα 2-3 χρόνια μοιάζουν με την προσχολική ηλικία είναι περίοδοι σταδιακής απομάκρυνσης από τους γονείς και ένταξης σε ομάδες συνομηλίκων, ενώ τα τελευταία εφηβικά χρόνια μοιάζουν με την σχολική ηλικία είναι περίοδοι παραγωγικότητας, γνώσεων και εκμάθησης κοινωνικών δεξιοτήτων.
Αν ορίσουμε κάθε κρίση γενικότερα, ως μια αλλαγή της υπάρχουσας ισορροπίας, τότε εξ ορισμού η εφηβεία είναι μια φυσιολογική οικογενειακή κρίση στην οποία ο έφηβος συμπορεύεται με τους γονείς του. Επομένως αυτό που έχει αξία να αναδείξουμε είναι όχι μόνο το πώς η αλλαγή της εφηβείας επηρεάζει τους γονείς, αλλά και το πώς οι ίδιοι οι γονείς συμβάλλουν στην αλλαγή.
Για να το πούμε πιο απλά, είναι σαφές ότι η εφηβεία θα αλλάξει την ισορροπία σε μια οικογένεια, παράλληλα όμως και οι γονείς θα αλλάξουν προς την ανθρώπινη τους ιδιότητα. Εστιάζοντας στην φάση ζωής στην οποία βρίσκονται οι γονείς αυτή τη χρονική στιγμή διαπιστώνουμε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα σύμπτωση, καθώς τα παιδιά μπαίνουν στην εφηβεία πολλοί γονείς μπαίνουν ή ετοιμάζονται να μπουν στην μέση φάση της ενήλικης ζωής τους.
Αυτό σημαίνει ότι έρχονται αντιμέτωποι με συναισθήματα, θετικά αλλά και δύσκολα, για τις αλλαγές στο σώμα, την σεξουαλικότητα, τις σχέσεις τους, για τον απολογισμό της μέχρι τώρα ζωής αλλά και τις νέες προτεραιότητες και στόχους. Έτσι λοιπόν γονείς και έφηβοι διανύουν διαφορετικές φάσεις ζωής, φορτωμένες με δύσκολους μύθους και δύσκολες πραγματικότητες σε ότι αφορά τις βιολογικές, ψυχολογικές και κοινωνικές αλλαγές.
Επιπλέον μια από τις πιο δύσκολες και συναισθηματικά φορτισμένες καταστάσεις για τον γονιό, είναι η ενηλικίωση και η ανεξαρτητοποίηση του παιδιού. Ο έφηβος λοιπόν ετοιμάζεται να φύγει από το σπίτι, γιατί πρέπει σιγά – σιγά να φύγει. Και είναι αλήθεια πως αν γονείς μπορούν σε αυτή τη φάση να παραδεχτούν το επικείμενο ταξίδι του, θα αντιδράσουν με θλίψη και αληθινό πένθος.
Γιατί χάνουν το παιδί τους, για να ξαναβρούν αργότερα έναν ενήλικο άνθρωπο με τον οποίο θα τους συνδέουν κοινές αναμνήσεις & κοινοί δεσμοί. Ωστόσο αυτή τη χρονική στιγμή χρειάζεται να αντιμετωπίσουν την «άδεια φωλιά» και να μεταφέρουν μέρος της καθημερινής ενέργειας που μέχρι τώρα ήταν συγκεντρωμένο στα παιδιά, κάπου αλλού.
Κοντά σε όλα αυτά οι γονείς έρχονται αντιμέτωποι και με την συμπεριφορά του δικού τους έφηβου, η οποία μπορεί να κυμαίνεται από την αδιαφορία, μέχρι την επίκριση αλλά και την αντίφαση την μια να λέει ο έφηβος «Σε χρειάζομαι» και την άλλη «Δεν σε χρειάζομαι». Και είναι αλήθεια πως αυτή την περίοδο ακόμα και οι πιο σίγουροι για τον εαυτό τους γονείς υποφέρουν πολύ.
Εύκολα κατανοούμε λοιπόν πως τόσο οι γονείς όσο και τα παιδιά έχουν να αντιμετωπίσουν αντίστοιχες κρίσεις τις οποίες ή μπορεί να συμπληρώσουν αμοιβαία οπότε θετικά να ωριμάσουν και οι δυο, ή να έρθουν σε σύγκρουση που κάποιες φορές καταλήγει σε ψυχοπαθολογικές καταστάσεις όπως είναι η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών αλλά και η κατάθλιψη, η ανορεξία, η αντικοινωνική συμπεριφορά κ.λπ. Κοινός παρανομαστής όλων αυτών των καταστάσεων είναι ένας έφηβος που δυσκολεύεται, δυσφορεί, νιώθει δυστυχισμένος.
Ως γονείς δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως όπως όταν τα παιδιά μας ήρθαν στο κόσμο φτιάξαμε με πολύ φροντίδα ένα ασφαλές περιβάλλον για να μεγαλώσουν έτσι και τώρα με την ίδια φροντίδα χρειάζεται να φτιάξουμε ένα περιβάλλον το οποίο θα διευκολύνει την ανάπτυξη των εφήβων μας.
Ως γονείς των εφήβων καλούμαστε:
– να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο ασκούσαμε μέχρι σήμερα τη γονική μας ευθύνη / ρόλο
– να διατηρήσουμε τον παιδαγωγικό μας ρόλο –χωρίς να γίνουμε αυταρχικοί ή «φιλαράκια»- για να δώσουμε στον έφηβο τη δυνατότητα να μεγαλώσει
Με μια κατάλληλη λοιπόν στάση είναι δυνατόν να αποτελέσει η εφηβεία για την οικογένεια, μια ευκαιρία για ανάπτυξη αρμονικών σχέσεων, ή τουλάχιστον τόσο αρμονικών όσο και σε οποιαδήποτε άλλο στάδιο εξέλιξης του παιδιού. Εξάλλου είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αξιοποιήσουμε την ευκαιρία που μας δίνει η εφηβεία, να απολαύσουμε τα τελευταία στην ουσία χρόνια που το παιδί θα βρίσκεται κοντά μας.
Και επειδή γνωρίζουμε όλοι πολύ καλά πια σήμερα πως δεν υπάρχουν έτοιμες συνταγές για όλους τους γονείς και όλους τους έφηβους, καλούμε όσους από εσάς επιθυμούν μια περαιτέρω αναφορά σε αυτά τα θέματα στον κύκλο των συναντήσεων που κάθε χρόνο κάνουμε για γονείς εφήβων. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί μας τις εργάσιμες ημέρες και ώρες στα τηλέφωνα: 2610.623290 & 2610.226948 ή στο www.kpachaia.gr
Θα κλείσω με λίγα λόγια από το βιβλίο «Πλάθοντας ανθρώπους» της V.Satir:
«Δεν είναι ούτε εύκολο, ούτε απλό να τα βγάλεις πέρα με το στάδιο της εφηβείας. Και οι γονείς και οι έφηβοι πρέπει να κάνουν υπομονή, να συνεχίσουν να μιλούν και να αγαπιούνται, αν θέλουν να το ξεπεράσουν. Σε αυτή την περίοδο της τρομακτικής αλλαγής, ο καθένας παρουσιάζεται αλλιώτικός και θα πρέπει να αρχίσουν την γνωριμία τους από την αρχή…»
Γράφει η Σταύρου Θωμαΐς, Κοινωνική Λειτουργός
Κέντρο Πρόληψης Εξαρτήσεων & Προαγωγής Ψυχοκοινωνικής Υγείας Αχαΐας
Πηγή: kpachaia.gr
Thessaloniki Arts and Culture
