Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος αποτελεί μία από τις πιο πολύνεκρες συρράξεις από καταβολής ανθρώπινου γένους που άφησε βαθύ τραύμα σε ολόκληρο τον κόσμο.
Δεν είναι ακόμη ακριβής ο αριθμός των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους. Σύμφωνα με αριθμούς, 50 έως 85 εκατομμύρια άνθρωποι σκοτώθηκαν άμεσα ή έμμεσα (λόγω πείνας, κακουχιών κτλ) από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πήραν μέρος στις μάχες περίπου 100 εκατομμύρια στρατιώτες σε όλον τον κόσμο.
Ξεκίνησε στην Ασία το 1937, στην Ευρώπη το 1939 και ολοκληρώθηκε το 1945. Για να κατανοήσουμε πολλά πράγματα που συμβαίνουν σήμερα αλλά και την αξία της ειρήνης, μπορούμε να δούμε κάποια βιβλία που αφορούν τον ”απόλυτο πόλεμο”.
Ενδεχομένως να εκπλήξει τους γνώστες η απουσία βιβλίων όπως “Ο Β’ παγκόσμιος πόλεμος” του Ουίνστον Τσώρτσιλ, “Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ” της Χάνα Άρεντ ή τα βιβλία του Λόρενς Ρις.
Σκοπός του άρθρου ήταν αφενός να παρουσιάσει μία ευρεία εικόνα για μία σειρά γεγονότων και αφετέρου να παρουσιάσει κάποια βιβλία που ίσως να μην έτυχαν της προσοχής που θα τους άξιζαν από το αναγνωστικό κοινό. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που μένει είναι η μνήμη. Και η μνήμη πρέπει να μένει ζωντανή ώστε να αποφευχθεί η επανάληψη τέτοιων ακραίων φαινομένων όπως αυτό του Β’ παγκοσμίου πολέμου.
1. Η άγραφη διαταγή, Peter Longerich, Εκδόσεις Καλοκάθη.
Πρόκειται για ένα μεγάλης αξίας βιβλίο καθώς ρίχνει άπλετο φως στην βαρβαρότητα των ναζί σχετικά με το Ολοκαύτωμα. Πιο συγκεκριμένα, ο Longerich φέρνει στοιχεία που αποδεικνύουν, όχι μόνο ότι ο Χίτλερ γνώριζε για την περιβόητη ”Τελική Λύση” (η κωδική ονομασία των ναζί για τη γενοκτονία των Εβραίων) αλλά τη σχεδίασε μεθοδικά.
Τα προηγούμενα χρόνια είχαν αρχίσει να διαδίδονται ιδέες και απόψεις περί άγνοιας του Χίτλερ. Τα ιστορικά τεκμήρια που βρίσκονται σε αυτό το βιβλίο, αποδεικνύουν οτι ο Χίτλερ επίτηδες απέφευγε τα γραπτά, όμως προωθούσε σε έμπιστους σε αυτόν αξιωματικούς, τη βαρβαρότητα του Ολοκαυτώματος.
2. Sonderkommando: μέσα από την κόλαση των θαλάμων αερίου, Shlomo Venezia, εκδόσεις Πατάκη
Κατά την διάρκεια λειτουργίας των στρατοπέδων του θανάτου, υπήρξαν κάποιοι άνθρωποι που βίωσαν την φρίκη σε όλη της την έκταση. Οι Sonderkommandos αποτελούσαν ομάδες κατά βάση Εβραίων, οι οποίοι λόγω της γερής τους κράσης είχαν επιφορτιστεί με τον μακάβριο ρόλο της συνοδείας των μελλοθανάτων στους θαλάμους αερίων αλλά και την αποκομιδή των νεκρών όταν τελείωνε η εκτέλεση.
Ένας από τους Sonderkommandos που επέζησε ήταν ο γεννημένος στη Θεσσαλονίκη Εβραίος Shlomo Venezia. Στο βιβλίο αυτό, ο γηραιός πια Shlomo επιστρέφει στον τόπο που βίωσε ό,τι πιο σκληρό μπορεί να βιώσει ένας άνθρωπος και διηγείται με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες όσα είδε στα στρατόπεδα του θανάτου κατά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο.
Ο Shlomo Venezia λίγο πριν το τέλος της ζωής του επέστρεψε στο κολαστήριο του Άουσβιτς και διηγήθηκε on camera περιστατικά από την εποχή εκείνη. Δυστυχώς, δε πρόλαβε να δει ολοκληρωμένο το ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε καθώς απεβίωσε λίγες ημέρες μετά το τέλος των γυρισμάτων.
3. Η Πτώση, Joachim Fest, Εκδόσεις Ποταμός.
Είναι το βιβλίο πάνω στο οποίο βασίστηκε και η ομώνυμη ταινία, η οποία προκάλεσε παγκόσμια αίσθηση. Ο συγγραφέας περιγράφει τις τελευταίες μέρες των ναζί. Μέσα από την εξιστόρηση αποκαλύπτεται πλήρως ο μανιακός χαρακτήρας του Χίτλερ.
Ο Αδόλφος Χίτλερ, ήταν εκτός πραγματικότητας, διέταζε ανύπαρκτες στρατιές να επιτεθούν, κατηγορούσε για προδοσία συνεργάτες του και ταυτόχρονα, οραματιζόταν νέες κατακτήσεις. Οι τελευταίες μέρες στο κρησφύγετό του, αποδεικνύουν τον ψυχισμό του ανθρώπου που αιματοκύλησε την Ευρώπη.
4. Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, Sir Antony Beevor, Εκδόσεις Γκοβόστης.
Σε αυτό το βιβλίο, αντιλαμβανόμαστε γιατί ο Πόλεμος αυτός ονομάστηκε Παγκόσμιος. Από το σχολείο μαθαίνουμε κυρίως όσα εξελίχθηκαν στην Ευρώπη και τον έχουμε στο νου μας, ως ”Ευρωπαϊκό Πόλεμο”. Παρόλα αυτά, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έλαβε χώρα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, συμμετείχαν πάνω από 30 χώρες σε αυτόν και έγιναν μάχες που φωτίζονται περισσότερο στο βιβλίο.
Για παράδειγμα, ο σινοϊαπωνικός πόλεμος (μην ξεχνάμε πως η Ιαπωνία ήταν μια από τις δυνάμεις του Άξονα). Επίσης, στο έργο αυτό αναφέρονται και μάχες που έγιναν στην Αφρική και για τις οποίες λίγα μαθαίνουμε από το σχολείο ή από διάφορα ντοκιμαντέρ.
5. SS: οι λεγεώνες του τρόμου, Gordon Williamson, εκδόσεις Anubis
Το επίλεκτο σώμα των SS (Schutzstaffel) δημιουργήθηκε αρχικά για την προστασία των μελών του κόμματος NSDAP. Με την εισχώρηση και αργότερα την ηγεσία του σώματος από τον στενό συνεργάτη του Χίτλερ, του Χάινριχ Χίμλερ μετατράπηκε στο εφιαλτικότερο παραστρατιωτικό κομμάτι της ναζιστικής Γερμανίας.
Στο λεύκωμα του Gordon Williamson, υπάρχουν οι βιογραφίες μερικών εκ των σημαντικότερων προσώπων που υπηρέτησαν στα SS όπως του Adolf Eichmann αλλά και φωτογραφικό υλικό από τις επιχειρήσεις που εξαπέλυσε το σώμα των SS. Μερικές από τις φωτογραφίες που θα βρείτε στο βιβλίο, θα σοκάρουν καθώς αποτυπώνουν τον ωμό τρόπο εκτέλεσης. Και όχι στρατιωτών, αλλά απλών πολιτών και σε πολλές περιπτώσεις, ανήλικων παιδιών.
6. Χίτλερ, Sir Ian Kershaw, Εκδόσεις Μεταίχμιο.
Ο Χίτλερ συνεχίζει να είναι αντικείμενο επιστημονικής μελέτης. Όχι μόνο από ιστορικούς, αλλά και από ψυχαναλυτές και ειδικούς της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ο συγγραφέας εξιστορεί ολόκληρη τη ζωή του Χίτλερ και δίνει έμφαση στον χαρακτήρα του από τη στιγμή που υπηρέτησε ως δεκανέας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι και την αυτοκτονία του το 1945.
Παρόλο που ο συγγραφέας είναι ιστορικός, μας φωτίζει πτυχές του χαρακτήρα του Αδόλφου Χίτλερ που μπορούν να μας αποδείξουν πως όταν κάποιος ηγέτης έχει έντονη ψυχοπαθολογία, μπορεί να προβεί σε φρικαλέες πράξεις και να αφήσει σαν κληρονομιά του, τον τρόμο.
7. Η δίκη της Νυρεμβέργης, David Irving, εκδόσεις Γκοβόστης
Ο ιστορικός David Irving αποτελεί μία από τις πιο αμφιλεγόμενες συγγραφικές μορφές. Έχει κατηγορηθεί ως αρνητής του ολοκαυτώματος ενώ έχει συμμετάσχει και σε περιοδική έκδοση με στόχο την αναθεώρηση της ιστορίας. Ως συγγραφέας έχει να επιδείξει πλούσιο έργο αναφορικά με τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο και σημαντικό στοιχείο του έργου του θεωρείται η έρευνά του σε πρωτότυπες γερμανικές πηγές. Για την βελτίωση των γερμανικών του, ο David Irving πέρασε ένα εξάμηνο στην Γερμανία εργαζόμενος σε ένα εργοστάσιο!
Στο βιβλίο αυτό, ο συγγραφέας χρησιμοποιώντας αδημοσίευτες πηγές αλλά και προσωπικά ημερολόγια των πρωταγωνιστών παρουσιάζει την εικόνα της δίκης στην οποία ήδη το αποτέλεσμα ήταν προδιαγεγραμμένο. Ο δικαστής Robert H. Jackson είχε διοριστεί από τον πρόεδρο των Η.Π.Α. με σαφή στόχο την καταδίκη των εγκληματιών του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Και αυτό έγινε. Τι συνέβη όμως στη συνέχεια της καριέρας του δικαστή;
8. Αυτοβιογραφία, Rudolf Hess, Εκδόσεις Νεφέλη.
Ο Ηess υπήρξε ακόμη μια προσωπικότητα, η μελέτη της οποίας προκαλεί δέος στον κόσμο. Βέβαια αυτό το δέος, δεν είναι θαυμασμός αλλά απορία και τρόμος για το πώς μπορεί να γεννήθηκαν τέτοιοι άνθρωποι. Ήταν ένας από τους έμπιστους συνεργάτες του Χίτλερ και ήταν για 3 χρόνια διοικητής του στρατοπέδου του Άουσβιτς όπου έγιναν εγκλήματα που άφησαν τραύμα στην ψυχολογία των ανθρώπων για πολλές δεκαετίες. Με διαταγές του, σκοτώθηκαν 3 εκατομμύρια αθώοι άνθρωποι.
Ο ίδιος ο Hess, σε αυτό το βιβλίο και ενώ βρίσκεται φυλακισμένος μετά τη σύλληψή του από τους Βρετανούς, αποκαλύπτει τη δική του κοσμοθεωρία και τον τρόπο σκέψης του. Είναι πολύ καλό να διαβάζουμε τέτοια βιβλία ώστε να μπορούμε στο μέλλον, να προφυλάσσουμε την ειρήνη, διακρίνοντας επικίνδυνους ανθρώπους.
9. Δίκες των δοσίλογων 1944-1949, Δημήτρης Κουσουρής, εκδόσεις Πόλις
Πέρα από τους κατακτητές, ο λαός κάθε κατακτημένης χώρας είχε να αντιμετωπίσει και τους δοσίλογους που συνεργάστηκαν με τον εισβολέα. Η Ελλάδα δε θα μπορούσε να ξεφύγει από αυτό και στο βιβλίο του Δημήτρη Κουσουρή, θα δούμε πως οι συνεργάτες των Γερμανών στο Β’ παγκόσμιο πόλεμο ήρθαν αντιμέτωποι με την δικαιοσύνη. Τ
ο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του βιβλίου, πέρα από την εξαντλητική έρευνα του συγγραφέα, είναι η λειτουργία του διαλυμένου από τον πόλεμο κράτους σε συνθήκες ακραίας πόλωσης. Πώς κινούνταν ιδεολογικά και τι επέλεξαν να κάνουν οι μάρτυρες της μίας ή της άλλης πλευράς όταν κλήθηκαν στο δικαστήριο; Ένα έργο που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον καθώς τα χρόνια μετά τον πόλεμο καθόρισαν, εν πολλοίς, το νέο ελληνικό κράτος.
Και τελευταίο, ένα ακόμα που διαδραματίστηκε στην πόλη μας, τη Θεσσαλονίκη!
10. Δάγκουλας, ο “δράκος” της Θεσσαλονίκης, Ανδρέας Βενιανάκης, εκδόσεις Επίκεντρο
Στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, υπήρξαν πολλοί άνθρωποι οι οποίοι πήραν το μέρος του εχθρού και επιδώθηκαν με ιδιαίτερο ζήλο σε ό,τι τους ζητήθηκε να πράξουν. Ένας από αυτούς ήταν ο Αντώνιος Δάγκουλας, ο επωνομαζόμενος και “δράκος” της Θεσσαλονίκης. Ο Δάγκουλας συνεργάστηκε με τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής και μαζί με την παραστρατιωτική του ομάδα θεωρούνται υπεύθυνοι για τον θάνατο πολλών ανθρώπων.
Βρισκόμαστε στο 1944, λίγο πριν τελειώσει η γερμανική κατοχή και διάφορες ομάδες δωσιλόγων με το πρόσχημα της κομμουνιστικής απειλής επιδίδονται σε συλλήψεις και εκτελέσεις πολιτών. Μία ομάδα που ξεχώρισε χάρη στην “αποτελεσματικότητα¨ και τον ζήλο της, ήταν η ομάδα του Γρεβενιώτη Αντώνιου Δάγκουλα. Στις σελίδες του βιβλίου θα ανακαλύψουμε ένα ακόμη έγκλημα του πολέμου, αυτό του δωσιλογισμού και μάλιστα με ένα χαρακτηριστικότατο παράδειγμα.
Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Κάπλα
