Μετά από τον Horacio Quiroga ήθελα να συνεχίσω στην ίδια περίπου γεωγραφική περιοχή, αλλάζοντας απλώς χώρα και συγγραφέα, ώστε να διευρύνω περαιτέρω τους λογοτεχνικούς μου ορίζοντες.
Αναχώρησα λοιπόν από την Ουρουγουάη με προορισμό την Αργεντινή. Όπως είχα πληροφορηθεί από τη βιβλιόφιλη παρέα μου, ήταν η γενέτειρα πολλών και σημαντικών συγγραφέων. Αποφάσισα να ασχοληθώ με κάποιον από αυτούς. Ποιόν να διαλέξω όμως; Πολλές οι επιλογές. Πολλά τα ονόματα. Πολλά τα λογοτεχνικά είδη. Το όνομα Ernesto Sabato μου κίνησε το ενδιαφέρον, κυρίως διότι το βιογραφικό του ήταν βουτηγμένο στο κόκκινο (και εγώ ως έφηβος, επίσης). Ψάχνοντας έναν καλό τίτλο για να ξεκινήσω, μου σύστησαν το «Περί ηρώων και τάφων», διότι…
ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Εστιάζοντας στον χαρακτήρα του Μαρτίν, ενός ανθρώπου σε αναζήτηση του εαυτού του, ο Ernesto Sabato πρόβαλλε όλες του τις υπαρξιακές ανησυχίες και τις θέσεις του περι μοναξιάς στο βιβλίο. Στις σελίδες του έψαξε τις απώτερες αλήθειες, που βρίσκονται στα υπόγεια της ανθρώπινης ύπαρξης. Μετέφερε τις βαθύτατες αυτοβιογραφικές εμμονές του στην εθνική αργεντίνικη ιστορία, ενώ διερεύνησε σε βάθος τη σχέση μεταξύ της συνείδησης και του ατόμου στον εξωτερικό κόσμο.
Είναι ίσως το γνωστότερο έργο του. Δημοσιεύθηκε το 1961 και εισέβαλλε στο πανόραμα της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας με μια τέτοια ποικιλία λογοτεχνικών στοιχείων, που κέρδισε δικαίως την θέση του καλύτερου αργεντίνικου μυθιστορήματος του 20ου αιώνα, καθώς και μια θέση στα εκατό καλύτερα βιβλία της ισπανόφωνης λογοτεχνίας του 20ου αιώνα. Επί πλέον, το εν λόγω βιβλίο καθιέρωσε τον συγγραφέα του ως οικουμενικό. Δημιουργοί, όπως οι Albert Camus, Graham Greene, Thomas Mann, Salvatore Quasimodo, Witold Gombrowicz και Maurice Nadeau, εγκωμίασαν ουκ ολίγες φορές το έργο του.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ
Το μυθιστόρημα αφηγείται παράλληλες ιστορίες που βαδίζουν στο ίδιο μονοπάτι, βασικότερες των οποίων είναι: «Διάπλαση του Μαρτίν», «Παρακμή των Βιδάλ Όλμος» και «Έκθεση περί τυφλών». Οι ιστορίες υφαίνονται με το ίδιο νήμα και διαδραματίζονται με φόντο τα τελευταία χρόνια της πρώτης περιόδου του Περονισμού στην Αργεντινή.
Διάπλαση του Μαρτίν
Ο Μαρτίν, βυθισμένος στις σκέψεις του, κάθεται σε ένα παγκάκι στο Πάρκο Λεσάμα, από τα πολυσύχναστα σημεία στο νότιο Μπουένος Άιρες, δίπλα στο άγαλμα της ρωμαϊκής θεότητας Κέρες (της αντίστοιχης ελληνικής θεότητας Δήμητρας), και εκεί ξεκινά η ιστορία, με την ανακάλυψη της εκπληκτικής και μυστηριώδους Αλεχάντρα Βιδάλ. Ο Μαρτίν, ένας μελαγχολικός και απαθής άνθρωπος, γιος ενός αποτυχημένου ζωγράφου και μιας γυναίκας του δρόμου, καθοδηγούμενος από κάποιους δασκάλους, υποβάλλεται σε μια σειρά δοκιμασιών αναζήτησης του εαυτού του. Όπως συμβαίνει όμως στο μυθιστόρημα στα μέσα του 19ου αιώνα, το εκπαιδευτικό ή διδακτικό παράδειγμα δεν εκπληρώνεται, και έτσι ο ήρωας ίσα που φτάνει στο τέλος της εφηβείας του, ανοίγοντας την πόρτα της ωριμότητας, αλλά χωρίς να τη διασχίζει.
Παρακμή των Βιδάλ Όλμος
Οι Βιδάλ Όλμος είναι μια αργεντίνικη οικογένεια που έχει συγγενικούς δεσμούς με την αριστοκρατία. Στο βιβλίο περιγράφονται οι βιογραφίες των μελών της σε βάθος 150 χρόνων, καταλήγοντας τελικώς στην Αλεχάντρα και τον πατέρα της, τον Φερνάντο Βιδάλ Όλμος. Σε μια, θα έλεγε κανείς, φαουστική ατμόσφαιρα, οι Βιδάλ Όλμος διαγράφουν το πεπρωμένο τους: την κάθοδο στον κάτω κόσμο.
Το κεφάλαιο ξεκινά με μια «σύντομη προκαταρκτική αφήγηση», η οποία μας συνδέει αμέσως με την τελευταία πράξη του δράματος της οικογένειας, όπου διαφαίνεται με κάθε λεπτομέρεια η βασανιστική και αιμομικτική σχέση αγάπης και μίσους των Φερνάντο και Αλεχάντρα, και ταυτοχρόνως το μίσος που τρέφει η δεύτερη για τον πατέρα της, που τη βίαζε από μικρό παιδί, με τη συνένεση της μητέρας της.
Έκθεση περί τυφλών
«Πότε ξεκίνησε αυτό που τώρα θα καταλήξει στον φόνο μου;». Με αυτό το ερώτημα αρχίζει το κεφάλαιο αυτό, και ενώ αποτελεί μέρος του μυθιστορήματος, μπορεί να διαβαστεί τελείως ξεχωριστά, λόγω της ιδιαίτερης δομής του. Είναι, σύμφωνα με πολλούς κριτικούς, το πιο βαθύ, πιο σκοτεινό και πιο ουσιαστικό κεφάλαιο στο μυθιστόρημα. Ο αφηγητής εδώ είναι ο Φερνάντο, αντικαθιστώντας το τρίτο πρόσωπο που μέχρι αυτό το σημείο χρησιμοποιούσε ο Ernesto Sabato. Δίδεται η ευκαιρία αφήγησης σε αυτόν το παρανοϊκό και αλλόκοτο χαρακτήρα, που ως τώρα, περιπλανιόταν σαν κοράκι πάνω από την πλοκή του μυθιστορήματος, περιμένοντας τον θάνατο του θύματός του.
Ο Φερνάντο, κατά την προετοιμασία της Έκθεσης, θέτει εαυτόν εκτός κάθε συναισθηματικής σχέσης με τους υπόλοιπους χαρακτήρες (μέλη της οικογένειάς του), παραλείποντας την οποιαδήποτε δράση που δεν συνδέεται με την εμμονή του: να διηγηθεί τις δραστηριότητες της αρχαίας και δαιμονικής Σέχτας των Τυφλών, η οποία, σύμφωνα με τον ίδιο, διέπει τον κόσμο και τους ανθρώπους.
Η «Έκθεση περί τυφλών» είναι ιδιότροπη, διότι ο Φερνάντο είναι ο ίδιος ένα ον ενός πνευματικού υβριδισμού, στη μέση του δρόμου της ομορφιάς και της φρίκης, της αγάπης και του μίσους, της ανοχής και του ρατσισμού. Μοιάζει με έναν θεατή που μπορεί να παρακολουθήσει δύο παραστάσεις ταυτόχρονα: τον παράδεισο και την κόλαση. Ως εκ τούτου, μέσα από αυτή την τρελή δυαδικότητα μας παραδίδει την Έκθεσή του, την αναζήτησή του.
Συνοψίζοντας, το κυρίαρχο στοιχείο στο έργο του Ernesto Sabato είναι η κατάβασις. Είναι γνωστό ότι όλες οι ηρωϊκές αφηγήσεις είναι χτισμένες με βάση το μοντέλο των μυήσεων και της ύψιστης δοκιμασίας: ο θάνατος, η κάθοδος στον κόσμο των νεκρών και το ταξίδι στο επέκεινα. Το «Περί ηρώων και τάφων» μπορεί να διαβαστεί λοιπόν ως μια μεγάλη κατάβαση, ένα ταξίδι στον κάτω κόσμο, στον κόσμο των νεκρών (κόσμος απαραίτητος και ιερός), κάτι για το οποίο μας προιδεάζει ο τίτλος που αναφέρει ήρωες αλλά και τάφους, στους οποίους αναπαύονται οι νεκροί, ήρωες της παλιάς Αργεντινής και οι ήρωες του θανάτου, της νεκροφιλίας, της διαφθοράς και της διάλυσης.
Ojalá el libro de Ernesto Sabato sea una buena guía en la busqueda del ser.
Μακάρι το βιβλίο του Ερνέστο Σάμπατο να είναι ένας καλός οδηγός στην αναζήτηση του εαυτού.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
Πρωτότυπος Τίτλος: Sobre héroes y tumbas
Ελληνικός Τίτλος: Περί ηρώων και τάφων
Συγγραφέας: Ernesto Sabato – Ερνέστο Σάμπατο (1911-2011)
Χώρα: Αργεντινή
Έτος Έκδοσης: 1961
