«Οι Φοβερές / Σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα!…/…Οι σημαίες οι Φοβερές / της Λευτεριάς ξεδιπλωθείτε στον αέρα!»

Με τους στίχους αυτούς τέτοιες μέρες, πριν από 81 χρόνια, στις 28 Φεβρουαρίου το 1943 ο Άγγελος Σικελιανός αποχαιρετούσε τον αποθανόντα ποιητή Κωστή Παλαμά. Ο λαός των Αθηνών με βροντερή φωνή και ψάλλοντας τον Εθνικό Ύμνο μπροστά στα αμήχανα βλέμματα των Γερμανών κατακτητών αποχαιρετούσε κι αυτός τον μεγάλο Έλληνα ποιητή.

Μπορεί το φέρετρο του ποιητή να μην το σκέπαζε η Ελληνική Σημαία, ωστόσο η αναφορά του Σικελιανού στις «Φοβερές Σημαίες της Λευτεριάς» έδινε το έναυσμα στο πλήθος των Ελλήνων να βροντοφωνάξει  το πάθος του για την Ελευθερία.

Τη σημαία στο φέρετρο του Παλαμά μπορεί να την απαγόρευσαν οι Γερμανοί. Δεν μπόρεσαν, όμως, να προλάβουν και να απαγορεύσουν το συνειρμό του λαού που στο άκουσμα του στίχου «Φοβερές Σημαίες της Λευτεριάς» ένιωσε μέσα του ένα τράνταγμα συναισθημάτων  που πύργωσαν και γιγάντωσαν τον πόθο του για Εθνική Ελευθερία.

Πώς μπορεί, όμως, μία λέξη, “Σημαίες”  να πυροδοτήσει τα πιο αγνά, τα πιο ανθρώπινα και τα πιο συλλογικά συναισθήματα και να σβήσει ή να εξαϋλώσει το φόβο προς τους κατακτητές; Πώς μπορεί μία λέξη να μάς παραπέμψει σε μία έννοια, αυτή με τη σειρά της σε κάτι υλικό και υπαρκτό, σε ένα πανί, που με τον έντονο χρωματισμό του να διεγείρει τον πόθο για την Ελευθερία;

Ποιοι ανθρώπινοι εσωτερικοί μηχανισμοί –νοητικοί, ψυχολογικοί, ηθικοί– μάς  βοηθούν ή και μάς υποχρεώνουν να ανιχνεύουμε την βαθύτερη σχέση ανάμεσα σε ένα υλικό πράγμα (πανί) και σε ένα σύστημα αφηρημένων, άυλων και πολυποίκιλων ανθρώπινων αξιών και  εθνικών ιδανικών;

Δεν γνωρίζω αν οι γλωσσολόγοι, οι ψυχολόγοι, οι βιολόγοι, οι γενετιστές ή οι  σύγχρονοι ”πιστοί” της Τεχνητής Νοημοσύνης μπορούν να μάς  δώσουν μία πειστική απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα.

Η ανθρώπινη ψυχή και οι υπόγειες διαδρομές της ανθρώπινης ύπαρξης παραμένουν ακόμη άγνωστες και καταυγάζουν το μεγαλείο του πλάστη και δημιουργού μας.

Όλα τα παραπάνω μυστήρια της ανθρώπινης φύσης αποτυπώνονται και αισθητοποιούνται με την διαχρονική και πανανθρώπινη ανάγκη  για δημιουργία Συμβόλων.

Τα σύμβολα από τη φύση τους συνυφαίνουν το απτό, το υλικό με κάτι αφηρημένο και  άυλο. Στο σύμβολο, όπως μας πληροφορεί και το  “έτυμον”  της λέξης, συμβάλλουν, συγκλίνουν, συνυπάρχουν και αλληλονοηματοδοτούνται άσχετα ως προς τη φύση τους πράγματα, όπως το λαξευμένο μάρμαρο ( δηλαδή το άγαλμα) με μία αφηρημένη έννοια που ενυπάρχει  σε μία αξία ή σε ένα ιδανικό.

Στην κατηγορία, ίσως την κορυφαία μεταξύ των πολλών συμβόλων, ανήκει και η  Σ η μ α ί α.

Από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα σε πλανητικό επίπεδο οι άνθρωποι εκφράζονταν μέσα από το σύμβολο της Σημαίας, έστω και με διάφορες παραλλαγές της, όπως τα φλάμπουρα κι άλλα παρόμοια. Αυτή η διαχρονική και οικουμενική παρουσία της Σημαίας ως συμβόλου πιστοποιεί με τον πιο εναργή τρόπο την κοινότητα των ανθρώπινων συναισθημάτων και ιδανικών.

Την αξία και την επίδραση του συμβόλου της Σημαίας στον ψυχισμό των ανθρώπων την διαπιστώνουμε και από την παρουσία της σε πολλούς χώρους και ανθρώπινες εκδηλώσεις. Η σημαία κυματίζει περήφανα στον ιστό και στα δημόσια κτίρια, στις παρελάσεις, στα γήπεδα σε αγώνες των Εθνικών μας ομάδων, σε κάποιες πορείες απεργών ή διαδηλωτών, σε κάποιες εξεγέρσεις, σκεπάζει το φέρετρο κάποιων δημόσιων προσώπων ή εθνικών ευεργετών και φυσικά σε κάποια μακρινά νησάκια των θαλασσών μας.

Η σημαία ως εθνικό σύμβολο δεν κοσμεί μόνον κάποια στρατιωτικά κτίρια, αλλά αποτελεί βασικό εξάρτημα του στρατού σε περιόδους πολέμου, όπου αποτελεί ύψιστη τιμή η διάσωσή της ή η ανύψωσή της  σε κάποιο χώρο ή ύψωμα. Όπως αποτελεί ντροπή ή και προδοσία η εγκατάλειψη ή η παράδοσή της στον εχθρό.

Χρειάζεται βαθιά γνώση της λειτουργίας του ανθρώπινου ψυχισμού και συνειδητοποίηση των ανθρώπινων αδυναμιών ή και του διάχυτου αισθήματος ανασφάλειας που πηγάζει από την τραγική γνώση της περατότητάς μας για να ερμηνεύσουμε το “δάκρυ”  από τη θέα και μόνον του κυματισμού της εθνικής μας σημαίας.

Δεν γνωρίζω αν υπάρχει κάποιο άλλο υλικό στοιχείο, όπως το “πανί της σημαίας”, που να προκαλεί τόσο βαθιά και έντονα αλλά και τόσο αλληλοαναιρούμενα συναισθήματα στον άνθρωπο. Νιώθουμε βαθιά συγκίνηση και περηφάνια στη θέα της σημαίας μας, όπως νιώθουμε φόβο, οργή και μίσος με τη σημαία του εχθρού μας.

Βέβαια, τα παραπάνω ερμηνεύονται σύμφωνα και με τη θέση του Επίκτητου. Δεν μάς φοβίζουν ή δεν μάς εμπνέουν τα πράγματα αλλά η γνώμη “η δόξα” που έχουμε γι αυτά “Ταράττει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα”

Όλα εξαρτώνται από τι έχει επενδύσει ψυχολογικά το κάθε άτομο ξεχωριστά  ή ένας λαός σε αυτό το άψυχο πανί που μάς συγκλονίζει και μάς εμπλουτίζει με τα πιο έντονα και ωραία συναισθήματα.    

Αν προσπαθήσει κάποιος να περιγράψει το πλήθος  των συμβολισμών μιας σημαίας σίγουρα θα βρισκόταν σε πολύ δύσκολη θέση από το φόβο μήπως αφήσει κάτι έξω από το σώμα των συμβολισμών.

Η σημαία, λοιπόν, η κάθε σημαία ανεξάρτητα από λαό και έθνος, δεν είναι εκείνο το φτωχό και πολύχρωμο πανί αλλά εκείνο το σύμβολο στο οποίο άνθρωποι και λαοί, ανεξάρτητα από μόρφωση και οικονομική κατάσταση αναγνωρίζουν ή και ανιχνεύουν την ταυτότητά τους. Η σημαία αποτελεί το αναγνωριστικό σημάδι κάθε χώρας. Σήμα, σημάδι, Σημαία.  

Η σημαία είναι η αντανάκλαση της ιστορικής και πολιτιστικής ταυτότητας κάθε χώρας και λαού ή έθνους. Στα χρώματα, στη διάταξη και στις εικόνες μιας σημαίας εμπεριέχονται όλα εκείνα τα στοιχεία που παραπέμπουν άμεσα ή έμμεσα στην ιστορία, στον πολιτισμό ενός λαού, στα ιδανικά του, στις αξίες του, στους πόθους του, στις προσδοκίες του, στις εθνικές του φαντασιώσεις και φυσικά στους ιστορικούς και γεωπολιτικούς δεσμούς του με άλλους λαούς.

Η επιλογή των χρωμάτων μιας σημαίας και η διάταξή τους δεν είναι καθόλου τυχαία. Υποκρύπτουν συμβολισμούς που πολλές φορές αγνοούμε και σχετίζονται τόσο με πραγματικά γεγονότα όσο και με τις υπόρρητες εθνικές φαντασιώσεις κάθε λαού. Εδώ και χιλιάδες χρόνια οι σημαίες αντιπροσωπεύουν τις ελπίδες, τα όνειρα  και τις απωθημένες προσδοκίες των λαών.

Μια σημαία μπορεί να χρησιμοποιείται από τους τρόφιμους της εξουσίας για να επιβάλλουν τη δύναμή τους ή να την νομιμοποιήσουν. Χρησιμοποιείται, όμως, κι από τον λαό ή τον όχλο για την ανατροπή μιας μισητής εξουσίας στο όνομα της δημοκρατίας και των πολιτικών ελευθεριών.

Στα καθ’ ημάς η Γαλανόλευκη συνιστά το ιερότερο σύμβολο αφού στις πτυχές και στους κυματισμούς της περικλείει όλους τους αγώνες, τις θυσίες και τον ηρωισμό της Ελληνικής Ψυχής. Εκφράζει και διαλαλεί την Εθνική  μας Ενότητα, το Θρησκευτικό μας φρόνημα και το αδάμαστο Πάθος μας για Ελευθερία και Εθνική ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση.

Σε ένα άλλο επίπεδο η Σημαία μας ενσαρκώνει τα Οράματά μας για μια  ζωή που τη χαρακτηρίζει ο ασίγαστος πόθος  και το άσβeστο πάθος για Δημοκρατία, Αξιοπρέπεια και Σεβασμό στο δικαίωμα να ζούμε ως άτομα, λαός και Έθνος σύμφωνα με τις αρχές και τις αξίες που μάς κληρονόμησαν οι πρόγονοί μας.

Συνοπτικά θα μπορούσε κάποιος να τονίσει πως στη Γαλανόλευκη Σημαία μας αποκρυσταλλώνεται με τον πιο εμφανή τρόπο η ζωντανή και αδιάλειπτη Ιστορία του λαού μας στις δαιδαλώδεις και κακοτράχαλες ατραπούς του χρόνου, η Ορθόδοξη Χριστιανική μας Πίστη που βρήκε έναν κοινό βηματισμό μετά από πολλές παλινωδίες και συγκρούσεις με το αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα και φυσικά το Γαλάζιο και Λευκό χρώμα του Ελληνικού χώρου και Τοπίου.

Για πολλούς μελετητές η Σημαία ως σύμβολο, η κάθε σημαία, είναι ταυτόσημα με τον Πατριωτισμό αφού με έναν μυστηριώδη και ακατάληπτο τρόπο συμπυκνώνει όχι μόνον την Ιστορία, τα συντελεσμένα, δηλαδή, Εθνικά Γεγονότα (νίκες και ήττες), αλλά και τα κρυμμένα Συλλογικά Συναισθήματα και τις Εθνικές Φαντασιώσεις κάθε Λαού.

Στις μέρες μας που το πνεύμα της Παγκοσμιοποίησης τείνει να ισοπεδώσει τα πάντα και να επιβάλλει μία θλιβερή και άχρωμη ομοιομορφία αποτελεί οξύμωρο σχήμα άνθρωποι και λαοί να επιμένουν να προσκολλώνται σε σύμβολα και σημαίες.

Γιατί αλήθεια ο Πατριωτισμός, η λατρεία του Ιστορικού παρελθόντος και το προσκύνημα στα Εθνικά Σύνολα και Εμβλήματα παραμένουν ακόμη τόσο ισχυρά;

Πώς ερμηνεύεται αυτό το πάγωμα στον χρόνο κάποιων λέξεων, εννοιών και συμβόλων,  όπως: Πατρίδα, Θρησκεία, Φυλή  Καταγωγή, Γλώσσα, Σημαία;

Δεν λείπουν, ωστόσο κι εκείνοι που στην Σημαιο-Λατρεία διαβλέπουν μία άγονη Αρχαιολατρία, μία ανιστόρητη Πατριδολατρία κι έναν επικίνδυνο Εθνικισμό. Πιστεύουν, δηλαδή, πως οι Σημαίες είναι υπολείμματα του Μιλιταρισμού (αμυντικού ή επιθετικού αδιάφορο). Θεωρούν πως οι Σημαίες λειτουργούν διχαστικά, υπονομεύουν την παγκόσμια Ειρήνη αφού ως εθνικά σύμβολα τρέφουν και πυροδοτούν τον “Εθνικό Πυρετό” και το μύθο της “Φυλετικής ανωτερότητας”.

Με έναν απλοϊκό, δηλαδή, τρόπο συνδέουν τη συλλογική απάτη του Εθνικισμού, και την εθνική μισαλλοδοξία με τις Σημαίες.

Στις μέρες μας οι σημαίες φαίνεται πως έπεσαν θύματα της εξέλιξης και της προόδου των επιστημών, της τεχνολογίας, του διαδικτύου και της τεχνητής νοημοσύνης όπως και της εμφάνισης διάφορων κινημάτων όπως της Πολιτικής Ορθότητας και του Woke Culture που αποδόμησαν τα παραδοσιακά ερείσματα των λαών μέσα από τη γλωσσική σύγχυση ή και τις απαγορεύσεις που επέβαλαν.

Στην γλωσσική βαβυλωνία και στον εννοιολογικό  κυκεώνα που ζούμε κάποιες καθαγιασμένες Έννοιες-Λέξεις και σύμβολα τείνουν να αποδομηθούν  ή και να ενοχοποιηθούν για όλα τα δεινά του σύγχρονου κόσμου. Είναι η λογική και η εύκολη τεχνική της «Πλάνης της Ψευδούς Αιτίας» ή και της «Πλάνης της μοναδικής αιτίας ή του αποδιοπομπαίου τράγου».

Για όλα φταίνε, λοιπόν, ο Πατριωτισμός και τα σύμβολά του; Οι Εθνικοί Ύμνοι και Η σημαία;

Ξεχνούν, όμως, όλοι αυτοί οι αρνητές των εθνικών συμβόλων πως η αγάπη για την πατρίδα που εκφράζεται μέσα από την αποδοχή του συμβόλου της σημαίας αναπτύσσεται και εκδηλώνεται χωρίς καμία διάθεση υποτίμησης ή περιφρόνησης άλλου έθνους. Ο στρατηγός Ντε Γκωλ είχε επισημάνει με λακωνικό τρόπο τη διαφορά μεταξύ Πατριωτισμού και Εθνικισμού.

        “Πατριωτισμός είναι όταν βάζεις πάνω από όλα την αγάπη για τη χώρα σου. Εθνικισμός είναι όταν βάζεις πάνω από όλα το μίσος για τις άλλες χώρες “.

Σε μια εποχή, λοιπόν, που ευδοκιμούν οι διάφοροι -ισμοί, όπως ο Εθνικισμός, ο Εθνισμός και ο Διεθνισμός, οφείλουμε να βρούμε ως άτομα και ως λαός τα σημασιολογικά όρια του Πατριωτισμού και να τον αντιπαραβάλουμε με το πνεύμα του Εθνομηδενισμού.  Κι αυτό γιατί ο Πατριωτισμός και η απότοκη πίστη στα Σύμβολά του (σημαία) δεν είναι Ιδεολογία αλλά «αίσθημα».

Μπορεί σήμερα οι παλιές και οι σταθερές βεβαιότητες να καταρρέουν και όλα να σχετικοποιούνται από ένα έντονο συναίσθημα σκεπτικισμού, αλλά οι άνθρωποι στρέφονται σε παραδοσιακά Σύμβολα (σημαία) αναζητώντας ένα απάνεμο λιμάνι και μία σίγουρη άγκυρα. Κι αυτό γιατί σε μία σημαία συμπυκνώνονται όλες οι προσδοκίες και τα ιδανικά ενός ανθρώπου, ενός λαού  ή ενός έθνους ανεξάρτητα αν όλα αυτά συνιστούν και τη ζώσα πραγματικότητα.

Ενδιαφέροντα είναι τα λόγια του αμερικανού υπουργού εξωτερικών, Φράνκλιν Κ. Λέιν, για τη σημαία που μπορεί να είναι “Όλα όσα πιστεύεις ότι μπορεί να είναι. Αυτό είναι το συναισθηματικό φορτισμένο έμβλημα που λέγεται σημαία. Έχει τη δύναμη να αφυπνίζει και να ενσαρκώνει συναισθήματα τόσο ισχυρά, ώστε κάποιες φορές οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να ακολουθήσουν αυτό το κομμάτι υφάσματος μέχρι και στη φωτιά της μάχης και να δώσουν ακόμα και τη ζωή τους για όλα όσα συμβολίζει”.

Δεν θα μπορούσα να τελειώσω αυτόν τον ύμνο για το σύμβολο της Σημαίας χωρίς να καταγράψω το  τοπίο του σύγχρονου ανθρώπου και τη θέση-ρόλο του Συμβόλου της Σημαίας σε αυτό:

     “Μένουμε ασφαλείς σε ένα περιβάλλον / γενικευμένης ανασφάλειας. / Προοδευτικοί σε ένα περιβάλλον / γενικευμένης οπισθοδρόμησης. / Ειρηνικοί σε ένα περιβάλλον / γενικευμένης εχθροπάθειας. / Επαναστατικοί σε ένα περιβάλλον / γενικευμένης υποδούλωσης. / Ορθολογικοί σε ένα περιβάλλον / γενικευμένου παρaλογισμού. / Επιστημονικοί σε ένα περιβάλλον / γενικευμένου δογματισμού. Ελεύθεροι / σε ένα περιβάλλον γενικευμένης / ανελευθερίας”. (Βιβή Φατούρου)

Αξία, επομένως, δεν έχει να σηκώνουμε τη Σημαία μας, το Εθνικό μας Σύμβολο ή να το καρφώνουμε σε μία βραχονησίδα για πέντε λεπτά δημοσιότητας, αλλά να το υπερασπιζόμαστε καθημερινά από τους αρνητές του.

Κι αυτό γιατί η Ελληνική Ψυχή μας βρίσκεται σε ένα Αιγαιοπελαγίτικο ξεχασμένο νησί που σε μία πετρώδη του βουνοκορφή κυματίζει η Ελληνική σημαία στο γαλάζιο καμπαναριό μιας  κατάλευκης εκκλησίτσας.

Μιας εκκλησίας και μιας σημαίας που δεν μπορείς να ξέρεις αν το μπλε είναι η αντανάκλαση του μπλε της Θάλασσας ή του Ουρανού. Ή αν το λευκό είναι η δήλωση της αθωότητάς μας ή η θέλησή μας να αντισταθούμε στο κακό και στο μαύρο χρώμα της ανθρώπινης αδικίας…

     *To παραπάνω κείμενο εκφωνήθηκε από την κ. Δώρα Παπά στο Πνευματικό Κέντρο της Εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου  Μπάρας Τρικάλων, στις 10 Μαρτίου 2024.

Κείμενο: Ηλίας Γιαννακόπουλος – Φιλόλογος, email: [email protected], ΙΔΕΟολις

Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Κάπλα