Ο Richard Layard είναι ένας κορυφαίος οικονομολόγος, ιδρυτής του Κέντρου Οικονομικών Επιδόσεων στο London School of Economics.
Τον τελευταίο καιρό έχει στρέψει την προσοχή του στη λεγόμενη «Οικονομία της ευτυχίας». Η θεωρία του εδώ ξεκινάει από τη διαπίστωση ότι το χρήμα είναι κακό μέσον για να προσεγγίσει κάποιος, αποκλειστικά με αυτό, την ευτυχία. Το βιβλίο του «Ευτυχία: Μαθήματα για μια νέα επιστήμη», έχει εγείρει πολλές συζητήσεις.
Πιστεύει ότι «το μέγα λάθος της οικονομικής πολιτικής σήμερα είναι ότι μοιάζει να εξισώνει τις αλλαγές που θα επέλθουν στην ευτυχία μιας κοινωνίας με αλλαγές που πρέπει να γίνουν στην αγοραστική της δύναμη». Με απλά λόγια, εάν έχω χρήματα να αγοράσω εκείνα που πιστεύω ότι θα με κάνουν ευτυχισμένο, δεν σημαίνει ότι τελικά θα είμαι κιόλας.
Στο βιβλίο του ο Layard συγκεντρώνει ευρήματα από ένα ευρύ φάσμα ακαδημαϊκών τομέων, όπως: ψυχολογία, νευροεπιστήμη, οικονομία, κοινωνιολογία και φιλοσοφία. Η έρευνα του εξετάζει βαθιά ποιοι παράγοντες μας κάνουν ευτυχισμένους και εξίσου σημαντικούς παράγοντες που προκαλούν δυστυχία και προσπαθεί να παράγει εναλλακτικές λύσεις πολιτικής έχοντας αυτά τα ευρήματα στο μυαλό.
Θα επικεντρωθούμε στους παράγοντες που έχει καθορίσει ο Layard από εκτεταμένες έρευνες που μας κάνουν ευτυχισμένους. Επτά ξεχωρίζουν και έχουν ως εξής:
-Οικογενειακές σχέσεις
-Οικονομική κατάσταση
-Εργασία
-Κοινότητα και φίλοι
-Υγεία
-Προσωπική ελευθερία
-Προσωπικές αξίες
Όπως και στις περισσότερες μελέτες, οι οικογενειακές σχέσεις (συμπεριλαμβανομένης της στενής ιδιωτικής ζωής μας) είναι πιο σημαντικές από οποιονδήποτε άλλο μοναδικό παράγοντα που επηρεάζει την ευτυχία μας.
Για να λάβουμε περισσότερες λεπτομέρειες σε αυτούς τους μεμονωμένους παράγοντες, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την Έρευνα Παγκόσμιων Αξιών που πραγματοποιήθηκε τέσσερις φορές από το 1981 και τα αποτελέσματά της καλύπτουν 90.000 άτομα σε 46 χώρες.
Στην έρευνα ένα άτομο αναφέρει την ευτυχία του σε κλίμακα από 10 έως 100 και αναφέρει επίσης διάφορα χαρακτηριστικά της ζωής του. (Η κλίμακα είναι στην πραγματικότητα 1-10 αλλά είναι πιο εύκολο να εξηγηθεί εάν όλες οι μονάδες πολλαπλασιαστούν με 10). Μπορούμε λοιπόν να χρησιμοποιήσουμε αυτά τα χαρακτηριστικά για να εξηγήσουμε την ευτυχία του. Για να αποφύγουμε λανθασμένα συμπεράσματα, πρέπει πάντα να εξετάζουμε την επίδραση κάθε χαρακτηριστικού διατηρώντας σταθερά τα άλλα χαρακτηριστικά.
Οικονομική κατάσταση
ας ξεκινήσουμε με το εισόδημα, ώστε να έχουμε κάποια μορφή αναφοράς για να στηρίξουμε την υπόλοιπη ανάλυση. Η πτώση του εισοδήματος κατά το ένα τρίτο προκαλεί πτώση της ευτυχίας κατά 2 μονάδες στην κλίμακα της ευτυχίας (από 10 σε 100).
Οικογενειακές σχέσεις
οι αλλαγές στην οικογενειακή κατάσταση προκαλούν τεράστια διαφορά στην ευτυχία. Εάν κάποιος είναι διαζευγμένος, η ευτυχία αυτού του ατόμου πέφτει κατά 5 μονάδες, αυτό είναι υπερδιπλάσιο από το αποτέλεσμα της απώλειας του ενός τρίτου του εισοδήματος. Και αν κάποιος χωρίσει (αντανακλώντας μια πιο πρόσφατη διάλυση της σχέσης), το αποτέλεσμα είναι ακόμη χειρότερο στην ευτυχία, με πτώση 8 μονάδων.
Ωστόσο, πρέπει να θυμόμαστε ότι σε αυτή την ανάλυση, συγκρίνουμε διαφορετικά άτομα και υπάρχει πάντα ο κίνδυνος οι λιγότερο ευτυχισμένοι άνθρωποι να έχουν διαζύγιο και ούτω καθεξής. Περαιτέρω έρευνα σε αυτά τα στοιχεία των οικογενειακών σχέσεων διαπίστωσε ότι γενικά οι άνθρωποι γίνονται πιο ευτυχισμένοι ως αποτέλεσμα του γάμου (ισχύει τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες) και η απόκτηση παιδιών αυξάνει επίσης την ευτυχία, ωστόσο κατά μέσο όρο σε μικρότερο βαθμό.
Η επίδραση του διαζυγίου στην ευτυχία είναι ενδιαφέρουσα, χρησιμοποιώντας δεδομένα από τη γερμανική κοινωνικοοικονομική επιτροπή μπορούμε να δούμε πώς αλλάζει η ευτυχία με την πάροδο του χρόνου. Πριν από το διαζύγιο, οι άνθρωποι γίνονται όλο και λιγότερο ευτυχισμένοι. Η χρονιά του διαζυγίου είναι η χειρότερη στην ευτυχία. Μετά από εκείνο το έτος, οι άνδρες επιστρέφουν κατά μέσο όρο στο αρχικό επίπεδο ευτυχίας, αλλά οι γυναίκες συνεχίζουν να υποφέρουν. Τα ποσοστά διαζυγίου έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην ευτυχία των εθνών – και στο ποσοστό αυτοκτονιών.
Εργασία
Διαπιστώνεται ότι το να μείνει άνεργος κάποιος μειώνει την ευτυχία κατά 6 μονάδες στην κλίμακα ευτυχίας. Αυτό συμβαίνει γιατί ως άτομα πρέπει να νιώθουμε ότι συνεισφέρουμε στην ευρύτερη κοινωνία.
Η εργασία παρέχει όχι μόνο εισόδημα αλλά και ένα επιπλέον νόημα στη ζωή. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ανεργία είναι μια τέτοια καταστροφή: μειώνει το εισόδημα αλλά μειώνει επίσης την ευτυχία άμεσα καταστρέφοντας τον αυτοσεβασμό και τις κοινωνικές σχέσεις που δημιουργούνται από την εργασία.
Όταν οι άνθρωποι μένουν άνεργοι, η ευτυχία τους πέφτει πολύ λιγότερο λόγω της απώλειας εισοδήματος παρά λόγω της ίδιας της απώλειας εργασίας. Πολλοί οικονομολόγοι που χρησιμοποιούν ένα απλό ωφελιμιστικό μοντέλο αγνοούν πάντα αυτήν την πραγματικότητα και μερικοί μάλιστα ισχυρίζονται ότι ο επιπλέον ελεύθερος χρόνος πρέπει να προσφέρει κάποιο όφελος για τους ανέργους.
Κοινότητα και φίλοι
οι φιλίες είναι ένα από τα καλύτερα μέρη της ζωής, πολλές από τις πιο στενές φιλίες δημιουργούνται νωρίς στη ζωή, αλλά συνεχίζουμε να κάνουμε φίλους στη δουλειά και στην κοινότητα. Η ποιότητα της κοινότητάς μας είναι ζωτικής σημασίας για το αν κάνουμε φίλους και πόσο ασφαλείς νιώθουμε. Όλα αυτά επηρεάζουν την ευτυχία του ατόμου.
Ο John Holliwell από το Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας, μετρά την επίδραση στην ευτυχία σε σχέση με την κοινότητα και τους φίλους ρωτώντας τους συμμετέχοντες «Γενικά, θα λέγατε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να εμπιστευτούν;». Οι συγκρίσεις μεταξύ χωρών είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες. το ποσοστό των ανθρώπων που λένε «ναι, οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να εμπιστευτούν» κυμαίνεται από 5% στη Βραζιλία έως 64% στη Νορβηγία.
Όσον αφορά την ατομική επίδραση αυτής της μεταβλητής, ο Holliwell διαπιστώνει ότι μια πτώση 50 ποσοστιαίων μονάδων στο ποσοστό των ατόμων που λένε «ναι» οδηγεί σε πτώση 1,5 μονάδων στην κλίμακα ευτυχίας.
Υγεία
τα αποτελέσματα δείχνουν ότι νοιαζόμαστε πολύ για την υγεία μας. Τα δεδομένα δείχνουν ότι μια πτώση ενός βαθμού στη δική μας υποκειμενική κλίμακα υγείας (σε κλίμακα 5 βαθμών) μειώνει την ευτυχία κατά 6 μονάδες.
Άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι τα υγιή μέλη του κοινού γενικά υπερεκτιμούν την απώλεια της ευτυχίας που βιώνουν οι άνθρωποι από πολλές από τις κύριες ιατρικές καταστάσεις. Αυτό οφείλεται εν μέρει επειδή οι άνθρωποι έχουν σημαντική ικανότητα προσαρμογής στους φυσικούς περιορισμούς.
Ωστόσο, οι άνθρωποι δεν έχουν την ίδια ικανότητα προσαρμογής όταν πρόκειται για ψυχικές ασθένειες, οι οποίες εκτιμάται ότι έχουν πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο στα επίπεδα ευτυχίας.
Προσωπική ελευθερία
η ευτυχία εξαρτάται επίσης από την ποιότητα της κυβέρνησης. Ο John Holliwell χρησιμοποιεί ένα εξελιγμένο μέτρο για την ποιότητα μιας κυβέρνησης που αντικατοπτρίζει έξι διαφορετικά χαρακτηριστικά: το κράτος δικαίου. την σταθερότητα και την έλλειψη βίας · την ελευθερία της έκφρασης και την λογοδοσία · την αποτελεσματικότητα των κρατικών υπηρεσιών · την απουσία διαφθοράς · και την αποτελεσματικότητα του συστήματος ρύθμισης.
Καλύπτει έτσι τις τρεις κύριες διαστάσεις της ελευθερίας: προσωπική, πολιτική και οικονομική. Ο Χόλιγουελ συγκρίνει την κομμουνιστική κυβέρνηση της Λευκορωσίας το 1995 με την πρόσφατα μεταρρυθμισμένη μετα-κομμουνιστική Ουγγαρία και βρήκε το αποτέλεσμα των δύο κυβερνήσεων να δίνουν μια διαφορά 5 μονάδων στην κλίμακα ευτυχίας μεταξύ αυτών των δύο χωρών.
Προσωπικές αξίες
τελικά, η ευτυχία μας εξαρτάται από τον εσωτερικό μας εαυτό και τη φιλοσοφία της ζωής μας. Προφανώς, οι άνθρωποι είναι πιο ευτυχισμένοι αν είναι σε θέση να εκτιμήσουν αυτό που έχουν, όποιο κι αν είναι αυτό. Αν δεν συγκρίνουν τον εαυτό τους πάντα με τους άλλους, και αν μπορούν να δημιουργήσουν σταθερότητα στη δική τους διάθεση.
Ο John Holliwell διαπιστώνει ότι οι άνθρωποι που πειθαρχούν το μυαλό και τις διαθέσεις τους με τη χρήση γνωστικής θεραπείας, όπως κάνουν οι βουδιστές ή άλλες πνευματικές ασκήσεις είναι κατά μέσο όρο 3,5 βαθμοί πιο ευτυχισμένοι στην κλίμακα ευτυχίας.
Συνοψίζοντας, είναι πιθανό να υπάρχουν λάθη σε αυτούς τους αριθμούς που φτιάχτηκαν από τον Holliwell και δεν πρέπει να ληφθούν ως πολύ ακριβείς, ωστόσο είναι σαφές ότι πολλά από αυτά τα αποτελέσματα είναι διαισθητικά από μόνα τους, υποδηλώνοντας ένα επίπεδο ευρωστίας. Παρέχουν μια εικόνα για τους πιο σημαντικούς παράγοντες στη ζωή ενός ατόμου και τη σχετική τους σημασία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μια ισχυρή βάση για να προχωρήσουμε.
Αυτό, βεβαίως, αφορά τις δικές μας, πιο εύπορες κοινωνίες της Δύσης. Για τις κοινωνίες που βιώνουν διαρκή φτώχεια, η αύξηση του εισοδήματος ασφαλώς και μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην προώθηση της ευτυχίας και στην ανακούφιση της αβάσταχτης δυστυχίας και απόγνωσης που η φτώχεια προκαλεί.
Όμως, όπως λέει ο Λέιγιαρντ, έρευνες που έχουν γίνει τα τελευταία 60 χρόνια έδειξαν ότι στις δυτικές κοινωνίες, τις κοινωνίες της αφθονίας, οι άνθρωποι δεν έχουν γίνει πιο ευτυχισμένοι παρά την τεράστια αύξηση του εισοδήματός τους, των αγαθών που μπορούν να απολαμβάνουν και των κοσμογονικών αλλαγών στην τεχνολογία.
Κάνει μια έκκληση προς τους πολιτικούς ο Λέιγιαρντ: τα οικονομικά είναι σημαντικά, αλλά η κοινωνική πολιτική δεν πρέπει να αρχίζει από αυτά και να τελειώνει σε αυτά. Η λεγόμενη «νέα ψυχολογία», η «επιστήμη του εγκεφάλου», η κοινωνιολογία και η φιλοσοφία, είναι επιστημονικά πεδία που πρέπει να «παντρευτούν» με την οικονομία και από αυτόν τον γάμο να αναζητηθεί η χρυσή, εάν υπάρχει, συνταγή της ευτυχίας.
Σε άπειρες έρευνες των τελευταίων χρόνων, εκείνα που ξεχωρίζουν οι άνθρωποι ως «στοιχεία της ευτυχίας» που τους λείπουν, είναι: πιο δεμένη οικογενειακή ζωή, ασφάλεια, καθαρή ατμόσφαιρα και περισσότερος ελεύθερος, ποιοτικός χρόνος. «Στοιχεία» που είναι σαφές ότι δεν εμπίπτουν, ασφαλώς, σε αυτό που αυστηρά θα ονομάζαμε «οικονομικό πεδίο».
Επίσης, στο βιβλίο του τόνισε τη σημασία των μη εισοδηματικών μεταβλητών στη συνολική ευτυχία. Συγκεκριμένα τόνισε τον ρόλο της ψυχικής υγείας και υποστήριξε ότι οι ψυχολογικές θεραπείες θα έπρεπε να είναι πολύ ευρύτερα διαθέσιμες.
Άρα, όπως λέει ο Λέιγιαρντ, όταν καταστρώνουμε κοινωνική πολιτική, μαζί με τα οικονομικά μεγέθη καλό είναι να κοιτάζουμε εκείνα τα «πεδία» απ’ όπου, με ολοένα και αυξανόμενους ρυθμούς ξεπετάγονται εκείνα τα αρνητικά «στοιχεία», που κάνουν τους ανθρώπους σήμερα πιο δυστυχισμένους (εγκληματικότητα, διαζύγια, ψυχικές παθήσεις, περιβαλλοντική ρύπανση κ.λπ.) και σ’ αυτά να επικεντρώσουμε την προσοχή μας.
«Οι κοινωνίες μας σήμερα δεν έχουν κοινωνικότητα. Δεν γνωριζόμαστε μεταξύ μας. Ο γείτονας με τον γείτονα. Ο δάσκαλος με τους γονείς. Ο καταστηματάρχης με τον πελάτη. Ο δήμαρχος με τον ψηφοφόρο του. Ακόμα κι ο πατέρας με τον γιο ή την κόρη. Δεν τρώμε πια γύρω από το ίδιο τραπέζι. Ξεχάσαμε πώς είναι να συζητάς γύρω από ένα τραπέζι. Ξεχάσαμε τα μεσημεριανά φαγοπότια της Κυριακής.
Στην τηλεόραση σπάνια καθόμαστε μαζί. Ο καθένας βλέπει σε διαφορετική συσκευή αυτό που θέλει. Άρα, δεν υπάρχει εδώ η υπέροχη έννοια της υποχωρητικότητας – όλοι απαιτούν να είναι ευχαριστημένοι κατ’ ιδίαν. Δεν βρισκόμαστε σε κοινές εκδηλώσεις. Δεν διεκδικούμε τα ίδια πράγματα», λέει ο συγγραφέας…
