Η ακατανίκητη επιθυμία κάποιου να κλέβει διάφορα πράγματα που συνήθως δεν του χρειάζονται…

Δεν πρόκειται για κάποιους Ρομπέν των Δασών αλλά ούτε και για εγκληματίες που κλέβουν χωρίς ενοχή, προσχεδιάζοντας με κάθε λεπτομέρεια τις πράξεις τους.

Ο κλεπτομανής είναι ένα ψυχικά διαταραγμένο άτομο που λειτουργεί παρορμητικά, αδυνατώντας να ελέγξει τον εαυτό και τη συμπεριφορά του. Δεν έχει σκοπό να βλάψει κάποιον, απλά, μέσα από την παρόρμησή του αυτή, προσπαθεί να μετριάσει τα οδυνηρά αισθήματα που τον/την διακατέχουν τη δεδομένη χρονική στιγμή.

Τι είναι η κλεπτομανία;
Η κλεπτομανία θα μπορούσε να ορισθεί ως η ακατανίκητη επιθυμία κάποιου να κλέβει διάφορα πράγματα που συνήθως δεν του χρειάζονται, που η αξία τους είναι συχνά μηδαμινή και που δεν έχει σκοπό να κερδίσει χρήματα από τη μεταπώλησή τους. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει περίπτωση κάποιος κλεπτομανής να κερδίσει χρήματα από τα κλοπιμαία του.

Από ένα και μόνο περιστατικό, όμως, δεν είναι δυνατόν να αποσαφηνίσουμε με βεβαιότητα εάν μία κλοπή αποτελεί μια αμιγώς εγκληματική πράξη ή εάν είναι το αποτέλεσμα μιας καταναγκαστικής/παρορμητικής συμπεριφοράς, δηλαδή, του συμπτώματος κάποιας ψυχικής νόσου.

Τα συμπτώματα της κλεπτομανίας
Τα κυριότερα συμπτώματα που χαρακτηρίζουν την κλεπτομανία είναι τα εξής:
-Μία παρόρμηση κλοπής αντικειμένων που δεν είναι χρειαζούμενα αλλά και ούτε έχουν απαραίτητα κάποια ιδιαίτερη χρηματική αξία.
-Η ύπαρξη μιας αίσθησης έντασης και διέγερσης, πριν από την κλοπή.
-Η ύπαρξη μιας αίσθησης ευφορίας και ικανοποίησης, κατά τη διάρκεια της κλοπής.
-Η ύπαρξη έντονων αισθημάτων ενοχής ή ντροπής, μετά την κλοπή.

Τι χαρακτηρίζει έναν κλεπτομανή;
Η κλοπή δημιουργεί στον κλεπτομανή αισθήματα ευφορίας, ικανοποίησης και ανακούφισης, όπως ακριβώς και ο καταναγκαστικός υπερκαταναλωτισμός -το αποκαλούμενο «shopping therapy»- που, επίσης, αποβλέπει σε μια πρόσκαιρη μείωση του υπάρχοντος άγχους.

Με ανάλογο τρόπο, λοιπόν, όταν ο κλεπτομανής δεν νιώθει καλά ψυχικά, κατακλύζεται από μια έντονη παρόρμηση να κλέψει, σε μια προσπάθειά του να διαχειρισθεί το άγχος που τον διακατέχει τη δεδομένη χρονική στιγμή.

Με άλλα λόγια, για τον κλεπτομανή, ευφορία προκαλεί η ίδια η πράξη της κλοπής και όχι η απόκτηση του αντικειμένου που καρπώνεται διαμέσου αυτής.

Ένα επιπρόσθετο χαρακτηριστικό στοιχείο ενός κλεπτομανούς ατόμου είναι το ότι οι κλοπές του γίνονται αυθόρμητα και παρορμητικά. Δεν υπάρχει κάποιος προσχεδιασμός ή συνεργασία κάποιου άλλου ατόμου για τη διάπραξή τους, όπως πολύ συχνά συμβαίνει με άτομα που ανήκουν στο χώρο του εγκλήματος ή με παρορμητικούς έφηβους που, επίσης, συχνά συμπαρασύρουν κάποιο φίλο τους για την από κοινού διάπραξη ανάλογων πράξεων. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει για έναν κλεπτομανή.

Ένα ακόμα χαρακτηριστικό στοιχείο των κλεπτομανών είναι πως κλέβουν, συνήθως, από διάφορες μπουτίκ ή πολυκαταστήματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όμως, θύματα της παρορμητικής τους συμπεριφοράς μπορεί να πέσουν και διάφοροι φίλοι ή γνωστοί τους.

Τα προϊόντα των κλοπών τους, συνήθως, δεν χρησιμοποιούνται αλλά κρύβονται σε κάποιο ασφαλές σημείο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να δοθούν σε κάποιους ως δώρο ή ακόμα και να επιστραφούν κρυφά από εκεί που κλάπηκαν.

Ποιοι γίνονται κλεπτομανείς και γιατί;
Οι αιτίες της κλεπτομανίας δεν είναι ιδιαίτερα γνωστές και επαρκώς τεκμηριωμένες. Οι θεωρίες είναι πολλές, τόσο βιολογικές όσο και ψυχολογικές.

Έχει διαπιστωθεί, πάντως, πως η πλειοψηφία των κλεπτομανών (τα 2/3 περίπου) είναι γυναίκες που συχνά προβαίνουν στις πράξεις αυτές, λίγο πριν την έμμηνό τους ρύση. Αυτό ερμηνεύεται πως οι ορμόνες πρέπει να παίζουν κάποιο ρόλο.

Έχει παρατηρηθεί, επίσης, πως η συχνότητα των συμπτωμάτων της κλεπτομανίας αυξάνεται μετά από διαζύγια, απώλειες αγαπημένων προσώπων ή διάφορες άλλες επώδυνες ψυχικά καταστάσεις που αυξάνουν κατά πολύ την ψυχική φόρτιση του ατόμου. Ως προς το σημείο αυτό, φαίνεται πως η κλεπτομανία έχει κοινά στοιχεία με τη συστηματική χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών.

Τα άτομα που παρουσιάζουν το σύμπτωμα της κλεπτομανίας έχουν, συνηθέστατα, και κάποια άλλη ψυχική νόσο, όπως η διπολική διαταραχή (μανιοκατάθλιψη), κάποια μορφή διαταραχής προσωπικότητας, διαταραχή στη λήψη τροφής (π.χ. ψυχογενή ανορεξία/βουλιμία), εξάρτηση από αλκοόλ/ουσίες, κατάθλιψη, άγχος κ.ά.

Θεραπευτική αντιμετώπιση
Η κλεπτομανία είναι, ούτως ή άλλως, μια δύσκολα αντιμετωπίσιμη κατάσταση αλλά ο φόβος και η ντροπή κάνουν τα πράγματα ακόμα δυσκολότερα καθώς είναι λόγοι που, συχνά, αποτρέπουν έναν κλεπτομανή από την αναζήτηση βοήθειας για το πρόβλημά του.

Η θεραπευτική αντιμετώπιση θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη συνολική κατάσταση της ζωής του κλεπτομανούς και του τρόπου που αυτός/αυτή λειτουργεί γενικώς. Βασική προϋπόθεση αποτελεί η διάθεση και το κίνητρο του ατόμου να απαλλαγεί από το βασανιστικό σύμπτωμά του, κάτι που, με τη σειρά του, σχετίζεται με το μέγεθος των αισθημάτων ενοχής και ντροπής που το διακατέχουν.

Βασικός στόχος της θεραπείας είναι η αντιπαράθεση του ατόμου με τα επώδυνα συναισθήματα που κουβαλά εντός του και που το οδηγούν στο να θέλει οπωσδήποτε να κλέψει. Η συνειδητοποίησή των λόγων ύπαρξης αυτών των συναισθημάτων θα διευκολύνει σταδιακά και στην αναζήτηση πιο γόνιμων, ορθολογικών και δημιουργικών τρόπων διαχείρισης και άμβλυνσής τους.

Αναλόγως της γενικότερης προβληματικής, μπορεί να χορηγηθεί -αν αυτό κριθεί αναγκαίο- και φαρμακευτική αγωγή.

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D. Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων, Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης